Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi DİL NEDİR?  Duygu, düşünce, istek ve hayallerimizi başkalarına aktarmaya yarayan bir işaretler sistemidir.

... konulu sunumlar: "Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi DİL NEDİR?  Duygu, düşünce, istek ve hayallerimizi başkalarına aktarmaya yarayan bir işaretler sistemidir."— Sunum transkripti:

1 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi DİL NEDİR?  Duygu, düşünce, istek ve hayallerimizi başkalarına aktarmaya yarayan bir işaretler sistemidir.

2 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2  “Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabiî bir vasıta, kendisine mahsus kanunları olan ve ancak bu kanunlar çerçevesinde gelişen canlı bir varlık, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli antlaşmalar sistemi, seslerden örülmüş içtimaî bir müessesedir.” Muharrem ERGİN

3 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 3  “Dil bir anda düşünemeyeceğimiz kadar çok yönlü, değişik açılardan bakınca başka başka nitelikleri beliren, kimi sırlarını bugün de çözemediğimiz büyülü bir varlıktır. O, gerek insan gerek toplum gerekse insan ve toplumdan ayrı düşünülemeyecek olan bilim, sanat, teknik gibi bütün alanlarla ilgili bulunan, aynı zamanda onları oluşturan bir kurumdur.” Doğan AKSAN

4 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi  ‘‘Dil, tıpkı ev gibi bir milletin duygu, düşünce ve hayatının barınağı, korunağıdır… Dilin bütünü milletin evidir. Bin bir odalı bir ev! Buna şehir, ülke demek daha doğru olur. Milletler dillerini tıpkı medeniyetleri gibi korurlar.’’ Mehmet KAPLAN

5 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi  Tanımlarda;  *Muharrem Ergin’de ‘her yönüyle dilin özellikleri’  *Doğan Aksan’da ‘kültür ve uygarlığın dil ile ilişkisi’  *Mehmet Kaplan’da ‘dilin millet hayatındaki yeri’  ağırlıklı olarak vurgulanmaktadır.

6 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi   ‘Dil, insan olmaktır.’  (o zaman hayvanların dili yok mu?...)

7 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi DİLİN BELİRLEYİCİ ÖZELLİKLERİ 1. Dil canlı bir varlıktır. Diller de diğer canlılar gibi doğarlar, yaşarlar ve hatta ölebilirler. Bugün yeryüzünde kullanıldığı saptanan dillerin neredeyse yarısı arkaiktir. ***Yeni bir dil doğabilir mi?...

8 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi  Üze kök Tengri asra yağız yir kılındukta ikin ara kişi oğlı kılınmış. Kişi oğlında üze eçüm apam Bumin Kağan İstemi Kağan olırmış. Olurupan Türk budunurig ilin törüsin tuta birmiş, iti birmiş. Tört budurig kop yağı ermiş. Sü sülepen tört bulungdaki budunug kop almış, kop baz kılmış.  Üstte mavi gök altta yağız yer kılındıkta (yaratıldığında) ikisi arasında insan oğlu kılınmış. İnsanoğlunun üzerine atalarım(ecdadım) Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini, töresini tutuvermiş, düzene sokuvermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tabi lılmış.

9 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Dilde değişim  A.Ses değişimi  çeçek/çiçek, temür/demir, tört/dört,  B.Anlam değişimi  yabız/yavuz, dul, karı, felaket, öküz!  C.Kelime değişimi  mesele/sorun, tabiat/doğa, teferruat/ayrıntı, körklü/güzellik, mıh! talebe, alim, muallim vb.

10 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Ahmet Haşim: 10  ‘‘Hiçbir şey lisan kadar bir ağaca müşabih(benzer) değildir. Lisanlar tıpkı ağaçlar gibi –mevsim mevsim rengini kaybeden ölü yapraklarını dökerler ve tazelerini açarlar. Lisanın yaprakları kelimelerdir. Edebî bir metni okurken daha düne kadar zinde (canlı) bir manası olan ‘melek’ kelimesinin bugün tamamen hayatiyeti tükenmiş, renksiz ve şekilsiz bir lâf haline geldiğini hissettim. Bu kelime şimdi Türkçede soğuk bir raşeden (ürperişten) başka bir şey değildir.’’

11 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2.Dil toplumsal bir kurumdur.  ‘‘Dil bir insanın aynasıdır. Bu aynaya baktığımız zaman  orada kendimizin gerçek yankısını buluruz.’’ Schiller

12 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi İnsan anadilini neden sever?  ‘‘Anadili insanın kendi öz tarihi, öz yaşamı, uygarlığı, yazını, ulusal kişiliğinin temel niteliği, varlığının baş koşulu;sevinçlerinin, coşkularının, mutluluklarıyla mutsuzluklarının, yılgınlıklarıyla umutlarının, özlemlerinin, yengileriyle, yenilgilerinin, yaratılarının biricik kaynağıdır da ondan.  En yüce duyguların, en yüce düşüncelerin en güzel çiçekleri ancak Anadili’nde açar.  Türkçesini söyleyeyim mi?  Ben sövmenin de sevmenin de tadına ancak Anadilimde varırım!

13 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 13  Anadilimi benden aldılar mı ben benlikten çıkarım, öksüz kalırım, yok olurum.  Anadilim, yurdum, yuvam, anam babam, sevgilim,  kısaca benliğimdir benim…’’ Suat TAŞER

14 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 14  Konfüçyüs’e(M.Ö.551-479) ‘‘ Bir ülkeyi yönetmeye çağrılsaydınız yapacağınız ilk iş ne olurdu?’’ diye sorarlar.  ‘‘Hiç kuşkusuz dili gözden geçirmekle işe başlardım. Şöyle ki dil kusurlu olursa sözcükler düşünceyi iyi anlatamaz. Düşünce iyi anlatılamazsa yapılması gerekenler doğru yapılmaz,ödevler gereği gibi yapılmazsa töre ve kültür bozulur. Töre ve kültür bozulursa adalet yanlış yola sapar. Adalet yoldan çıkarsa şaşkınlık içine düşen halk ne yapacağını, işin nereye varacağını bilemez.’’  diyerek yanıt verir.

15 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Dünyada tek bir dil konuşulabilir mi? 15 1580: Edirneli Mehmet Muhittin Efendi: Balıbilen 1887:Polonyalı tıp doktoru Ludvig Zamenhof: Esperanto (umut eden) *Neden tek dil konuşulamaz: 1. Kültürel etkenler 2.Coğrafî etkenler

16 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 3. Dil kültür aktarım aracıdır. 16  Kültür nedir?  1.Toprağı ekip biçmek, ürün elde etmek.  2.Bilgi 3.Kültür, geçmişten günümüze taşıdığımız maddi ve manevi değerler bütünüdür.

17 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 17  Kültürü oluşturan maddi ve manevi unsurlar nelerdir?  1.dil 6.güzel sanatlar  2.tarih 7.ekonomik ilişkiler  3.din 8.ahlak anlayışı  4.hukuk anlayışı  5.gelenek ve görenekler

18 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 18  Kültür değişmeleri:  1.Kendiliğinden değişim  ‘Bir genç kızı değiştirmeye büyük annesinden başlayınız.’ C. ŞEHABETTİN  2.Dayatmacı bir anlayışla değişim

19 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Dilin kültür ve uygarlık ile ilişkisi 19  Dil kültürü öğretir, uygarlığı aktarır ve geliştirir; ancak onlarla birlikte kendisi de değişime uğrar.

20 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi İlkel dil var mıdır? 20  Diller, ilkel ya da gelişmiş olarak birbiriyle kıyaslanamaz; hatta ilkel olarak nitelendirdiğimiz bazı diller gelişmiş denilen dillerden daha işlek olabilir. İngilizcenin dünya dili olarak nitelenmesinin nedeni, İngilizce konuşulan ülkelerin ekonomik gelişmiş- likleriyle ilgilidir.

21 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 4.Dilde yaratıcılık ilkesi  İnsan duyguda, düşüncede, hayalde, istekte, inanışta ya da inançsızlıkta, kanaatte, doyumsuzlukta, aşkta, nefrette kısacası insanî olan her şeyde sınırsızdır, ancak bu olguları aktaracak kelimeler sınırlıdır. Bu sınırlı sayıdaki kelime ile sınırsız olan insanı anlatma yeteneğine yaratıcılık diyoruz.

22 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi DİLLERİN DOĞUŞU 22  *İlk insan konuşuyor muydu, yoksa diller sonra mı ortaya çıktı?  *Konuşma, yani dili kullanma eylemi; nerede, ne zaman ve nasıl başladı?  *Yeryüzünde konuşulan en eski dil hangisiydi?  *Dil, Tanrı’nın bir armağanı mıdır, yoksa insanlar mı üretmiştir?  *Diller bir kaynaktan mı türedi, yoksa başka başka kaynaklardan mı çoğaldı?

23 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi İki temel yaklaşım:  1.Monojenist yaklaşım:Tüm diller tek bir kaynaktan türemiştir.  2.Polijenist yaklaşım :Diller farklı zamanlarda, başka başka yerlerde ortaya çıkmıştır.

24 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Dillerin doğuşu konusundaki görüşler: A.Efsanevî / Mitolojik görüşler 24  *Ortak görüş, dili insanlara ya hayvanlar ya da doğa üstü varlıklar öğretmiştir.  *Heredot’a göre ilk dilbilim deneyini MÖ VII. Yüzyılda  Mısır’da Kral Psammetichos yaptırmış. (bekos:ekmek=Frikya dili)

25 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi B.Dinî görüşler: 25  ‘‘(Rabbin):... Ben sizin bilmediklerinizi bilirim’’ dedi. Âdem’e isimlerin tümünü öğretti, sonra onları meleklere sundu ve dedi ki: ‘‘Haydi doğru iseniz onların isimlerini bana söyleyin!’’ Dediler ki: ‘‘Sen yücesin (ya Rab): bizim senin bize öğrettiğinden başka bilgimiz yoktur. Şüphesiz sen bilensin, hâkimsin (her şeyin içyüzünü bilen, her şeyi yerli yerince yapansın). (Allah) dedi ki: ‘‘Ey Âdem! Bunlara onların adlarını haber ver.’’…  Bakara Sûresi 30- 31-32-33.ayetler

26 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 26  ‘‘Çok merhametli (Allah) Kur’an’ı öğretti. İnsanı yarattı. Ona beyânı (konuşup düşüncelerini açıklamayı) öğretti.’’  Rahman Sûresi1-2-3-4. ayetler

27 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 27 ‘‘…Ve Rab Allah her kır hayvanını, ve göklerin kuşunu topraktan yaptı, ve onlara ne ad koyacağını görmek için adama (Adem) getirdi; ve adam her birinin adını ne koydu ise, canlı mahlûkun adı o oldu.Ve adam bütün sığırlara, ve göklerin kuşlarına, ve her kır hayvanına ad koydu, fakat adam için kendisine uygun yardımcı bulunmadı.’’  Eski Ahit(Tevrat):Tekvin, 2. Bab

28 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi C.Felsefî görüşler 28  Dillerin anlamlı parçası kelimeler ile kelimelerin gösterdiği nesneler arasındaki ilişki doğuştan mı gelmektedir, yoksa insanlar tarafından mı kurulmuştur?  *Hereklitos’a (M.Ö.VI. yy) göre, dil tabii bir sistemdir ve doğuştandır.  *Demekritos’a(M.Ö. V. yy) göre, kelimeler ilk başta diğer tüm varlıklar gibi kendiliğindendiler, sonra insanlar arasındaki iletişimin bir ürünü oldular.  *Aristo (M.Ö IV. yy) Poetika adlı eserinde gramer çalışmalarını kurallara bağlayarak dildeki kelimeleri incelemiştir.

29 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Ç.Bilimsel görüşler 29  1.Yansıma kuramı  2.Ünlem kuramı  3.Doğuştanlık kuramı  4.Beden dili kuramı  5.İş birliği kuramı

30 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi DÜNYA DİLLERİ VE BU DİLLER İÇİNDE TÜRKÇENİN YERİ 30  Aynı grupta yer alan diller arasında;  ses (fonetik)  yapı (morfolojik)  kelime(leksikoloji)  sözdizimi(sentaks)  açısından benzerliklerin, ortak noktaların olması gerekmektedir.

31 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi A.Yapılarına göre dünya dilleri(yapı/morfoloji) 31 1.Tek heceli diller (Yalınlayan diller) Çin-Tibet dilleri (Vietnam, Himalaya, Cava dilleri) *Kelimeler ek almaz ve çekimlenemezler. *Kelimelerin anlamı cümle içindeki yerlerine göre değişebilir. *Vurgu ve tonlama çok önemlidir.

32 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2.Çekimli diller (Bükümlü diller) 32  *Hint-Avrupa dilleri ve Sami dilleri bu gruba girer.  *Kelime kökleri değişime uğrar ve yeni anlamlı kelimeler oluşur.  *En tipik örneği Arapçadır.  KeTeBe(yazmak) meKTeB(yazılan yer)  KâTiB-KâTiBe(yazan kişi) KüTüB-hane  KiTaB-KiTaBe(yazılan şey)  meKTuB(yazılan şey)

33 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 3.Eklemeli diller 33 *Türkçe,Moğolca, Korece, Japonca, Macarca, Fince, Eskimoca, Gürcüce, Kızılderili dilleri vb. *Bu dillerde önekler ve sonekler vardır. *Ekler köklere gelerek yeni anlamda kelimeler türetilir.

34 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi B.Akrabalıklarına göre dünya dilleri (köken/genetik) 34  1.Hint- Avrupa Dilleri Ailesi  *Asya kolu: Hintçe, Farsça, Urduca, Bengalce  *Avrupa kolu:  A.Latin dilleri:İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Fransızca, Romence  B.Germen dilleri:İngilizce, Almanca, Felemenkçe, İskandinav dilleri  C.Islav(Baltık) dilleri:Rusça, Bulgarca, Sırpça, Lehçe, Yunanca

35 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 35  2.Ural- Altay Dilleri Ailesi  A.Ural kolu:1.Fin Ugor: Fince, Macarca, Ugorca  2.Samoyet:Samoyetçe  B.Altay kolu:Türkçe, Moğolca, Japonca, Korece, Tunguzca, Mançuca

36 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Altay dillerinin benzer yönleri: 36  1.Hepsi eklemeli dildir.  2.Önekler yoktur.  3.Ekleri zengindir, ama kelime yapılırken kökler değişime uğramaz.  4.Tamlama yapılırken önce tamlayan sonra tamlanan gelir.  5.Kelimelerde cinsiyet yoktur. she/he, müdür/müdüre…  6.Soru eki vardır.  7.Ünlü uyumu vardır.

37 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Türkçe ve Moğolca 37  Türkçe Moğolca  altın altan  damar(tamar) tamır  su usu  ordu ordu  ulus ulus  var bar

38 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 38  ağabey aqa  demir temür  tavuk taqıya  kurultay qurultay  serin serigün  karşı karığu  yüksek ügsügüi

39 Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 39  3.Hami- Sami Dilleri Ailesi: Arapça, Akatça, İbranice  4.Çin-Tibet Dilleri Ailesi: Çince, Tibetçe  5.Bantu Dilleri Ailesi: Afrika kabile dilleri  6.Kafkas Dilleri Ailesi: Gürcüce, Abhazca-Çerkezce, Çeçence