Ticari İşletme Hukuku Doç. Dr. Mübariz YOLÇİYEV Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD © myolcu.

... konulu sunumlar: "Ticari İşletme Hukuku Doç. Dr. Mübariz YOLÇİYEV Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD © myolcu."— Sunum transkripti:

1 Ticari İşletme Hukuku Doç. Dr. Mübariz YOLÇİYEV Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD © myolcu

2 Cari Hesap Sözleşmesi I. Önemi Ticari hayatta kişiler birbirleriyle belirli veya belirsiz sürelerde devamlı surette karşılıklı olarak mal veya hizmet alımı yapmakta, birbirleriyle karşılıklı olarak para alacaklısı olabilmektedirler. Bu işlemlerde her defasında ayrı ayrı ödeme ve tahsilat yapılması mümkündür. Ancak bu, zaman ve emek israfına yol açar ve hatta risk de oluşturabilir. Zira sürekli tekrarlanan mal veya hizmet alımlarından dolayı her defasında ödeme yapılması, bu ödeme ister bankalar aracılığıyla hesaplar arasında, ister elden nakitle gerçekleşsin, belli bir riski yani zamanında hesaba geçirilememe, yanlış hesaba ödeme gibi sorunlar doğurabilir. © myolcu

3 Cari Hesap Sözleşmesi II. Mevzuat Cari hesap sözleşmesi TTK’da m.89-101’da düzenlenmiştir. © myolcu

4 Cari Hesap Sözleşmesi III. Tanım TTK.m. 89/1: İki kişinin herhangi bir hukuki sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker ve ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı isteyebileceklerine ilişkin sözleşme cari hesap sözleşmesidir. © myolcu

5 Cari Hesap Sözleşmesi IV. Şekli TTK.m. 89/2: Cari hesap sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması gerekir Yazılılık geçerlilik şartıdır. Aksi halde cari hesap sözleşmesi geçersizdir. Yazılılık için adi yazılı şekil yeterlidir. © myolcu

6 Cari Hesap Sözleşmesi V. Tarafları Cari hesap sözleşmesinde tarafların her ikisinin veya en az birisinin tacir olması şartı aranmamıştır (TTK m. 89-101). Bundan dolayı her iki tarafın tacir olmadığı bir cari hesap sözleşmesi veya en az birisi veya her ikisi de tacir olan bir cari hesap ilişkisi de TTK’nın cari hesap hükümlerine tabi olacaktır. Ancak, özellikle bileşik faiz uygulaması bakımından her iki tarafın tacir olması gerekmektedir (TTK m. 8/2). © myolcu

7 Cari Hesap Sözleşmesi VI. İçeriği Cari hesap sözleşmesine, cari hesaba girecek veya bunun dışında kalacak alacakların neler olduğu, faiz oranı, sözleşmenin başlangıcı ve süresi hakkında hükümler konulur. Sözleşmede hangi devrelerde hesabın görüleceğinin de belirtilmeli. Bir devre belirlenmemişse, ticari teamüle göre hareket edilir Bu hususta geçerli teamül de yoksa her takvim yılının en son günü hesabın kapatılma günü olarak kabul edilmiş sayılır (TTK94/1) © myolcu

8 Cari Hesap Sözleşmesi VII. Türleri A. Süeli - SüresizB. Teminatlı-Teminatsız C. Basit-KarışıkD. Ticari-Adi E. Faizli-Faizsiz F. Alacaklı-Borçlu-Karma Alacaklı cari hesap: Hesap dönümi içinde hiç borç bakiyesi vermeyen cari hesaplar. Taraflarından biri sürekli borçlu, diğeri de devamlı alacaklıdır. Örneğin, Bankların vadesiz hesapları Borçlu cari hesap: Taraflarından biri devamlı borçlu olan cari hesaptır. Örneğin, banka kredi hesapları bu niteliktedir. Karma cari hesap: Hesap dönemi sonuna göre tarafın bazen borçlu, bazen alacaklı olduğunu gösteren cari hesaplar. Örneğin, kredili mevduat hesapları.. © myolcu

9 Cari Hesap Sözleşmesi VIII. Cari Hesap Sözleşmesi ile Cari hesabın farkları 1) CHS`si yazılı bir sözleşme olmak zorunda, CH ise, muhasebenin kullandığı yardımcı defterdir. 2) CHS`de taraflar hesap dönemi sonuna kadar alacak ve borçlardan vazgeçtikleri için kimse alacaklı ve borçlu olamaz. vazgeçtikleri için kimse alacaklı ve borçlu olamaz. CH`de ise böyle bir vazgeçme olmadığı için, taraflar alacaklarını vadesi geldiğinde isteyebilirler 3) CHS`i CH ayrıca, cari hesap yöntemi, borç ve alacaklara uygulanan faizin yasal dayanak, oran, tür ve uygulanış şekli bir birinden farklıdır. © myolcu

10 Cari Hesap Sözleşmesi IX. Cari Hesaba Geçirilebilen Alacaklar A. Kural Sözleşmenin tarafları hangi alacakların cari hesaba geçirilebileceğini serbestçe belirleyebilirler. B. Şartları 1) Sözleşmeden doğan alacak olmalı 2) Takası kabil olmalı © myolcu

11 Cari Hesap Sözleşmesi B. Cari Hesaba Geçirilebilen Alacaklara İlişkin Şartları 1) Sözleşmeden doğan alacak olmalı a) Ana Kural TTK.m. 89/1: hükümüne rağmen doktrinaya göre, TTK.m. 89/1: hükümüne rağmen doktrinaya göre, Cari hesaba kaydedilebilecek takası mümkün karşılıklı alacak ve borçların sözleşmeden doğması gerekir. Sebepsiz zenginleşme veya haksız fiilden doğan alacak ve borçlar cari hesaba geçirilmez. TTK.m.89/1`e göre: İki kişinin herhangi bir hukuki sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker ve ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı isteyebileceklerine ilişkin sözleşme cari hesap sözleşmesidir © myolcu

12 Cari Hesap Sözleşmesi 1) Sözleşmeden doğan alacak olmalı b) Sözleşmeden doğsa bile bazı alacklar için özel şartlar gerek aa) CHS`i yapılmadan önce doğan alacaklar Cari hesap sözleşmesinin yapılmasından önce doğmuş bulunan bir alacak, tarafların onayıyla cari hesaba kaydedilirse, aksi kararlaştırılmamışsa bu alacak yenilenmiş olmaz (TTK.m.90/1,b). bb) CHS`i yapıldığı andan henüz muacel olmayan alacaklar Örneğin, Ticari senetler bedelinin tahsil edilebilmesi koşuluna bağlı olarak cari hesaba geçirilebilirler (TTK m. 90/1, c). Vadesinde bedeli alınamayan ticari senet sahibine geri verilerek, cari hesaptan kaydı silinir (TTK m. 91). Adi senetlerde de aynı kuarlı uygulanacağı kabul edilmektedir (TBK.m.191) Yani temlik edilemeyen bir alacak cari hesaptan çıkarılacaktır Y.11HD.20.04.1989, E.88/10067, K.89/2386 © myolcu

13 Cari Hesap Sözleşmesi B. Cari Hesaba Geçirilebilen Alacaklara İlişkin Şartları 2) Takası kabil olmalı TBK.m.139/1 İki kişi, karşılıklı olarak bir miktar para veya özdeş diğer edimleri birbirine borçlu oldukları takdirde, her iki borç muaccel ise her biri alacağını borcuyla takas edebilir. Takas için Şartlar a) Karşlıklı alacak ve borç olmalı Her iki taraf bir birini alacaklı ve borçlu olmalı kuralı b) Aılacak ve borç konusu para ve öz deş edim olmalı Yani aynı nitelikte edim olmalı, para borcuna karşlık para borcu, buğday karşlık buğday Cari hesaba geçirilecek alacaklar kural olarak parayla ifade edilir. Ancak paradan başka alacakların da cari hesaba kaydı mümkündür. Takası mümkün olmalı ve aynı vasıfta eşyaya olmalı c) Muacell olmalı İstisna borçlunun iflasi (TBK.m.142), CHS`i yapıldığı andan henüz muacel olmayan alacakların cari hesaba geçilmesi temlik edilebilme şartına bağlıdır (TTk.m.90/1,c, m.91) © myolcu

14 Cari Hesap Sözleşmesi 2) Takası kabil olmalı Takası kabil olsa bile CHS`ne alınamayan alacaklar TTK.m.93 a) Belirli bir amaca harcanmak üzere teslim olunan para ve maldan doğan alacaklar Örneğin müvekkilin acenteye gönderdiği bir miktar paranın reklam masrafı, belli bir kişinin alacağının ödenmesi, verginin ödenmesi amaçlı olması b) Emre hazır tutulmak üzere teslim olunan para ve mallardan doğan alacaklar Örneğin, banka ile CHS`i olan tacirin bankada şahsi tasarruf hesabı açtırması © myolcu

15 Cari Hesap Sözleşmesi X. Hesap Devresi ve Sözleşme Süresi Cari hesap ilişkisinde iki tür süre vardır. Birisi cari hesap sözleşmesinin süresi, Diğeri ise bu sözleşmeye ait hesap dönemine (devrelerine) ilişkin süredir. © myolcu

16 Cari Hesap Sözleşmesi X. Hesap Devresi ve Sözleşme Süresi A. Sözleşme Süresi Niteliği Cari hesap ilişkisinin veya cari hesap usulünün geçerli olacağı süreyi cari hesap sözleşmesinin süresi belirler. Bu sürede tarafların alacaklılık ve borçluluk sıfatı hukuken henüz belli değildir. cari hesaba kaydedilen alacaklarını taraflar isteyemezler. Alacaklılık ve borçluluk, bu sürenin sona ermesi ve hesabın kesilmesiyle belli olur ve tespit olunan bakiye talep olunabilir (TTK m. 97). © myolcu

17 Cari Hesap Sözleşmesi X. Hesap Devresi ve Sözleşme Süresi A. Sözleşme Süresi Türleri Cari hesap sözleşmesi belirli veya belirsiz süreli yapılabilir. Belirli süreli ise, sürenin sona ermesiyle hesap kesilir ve bakiye ödenir. Belirsiz süreli ise, sözleşmenin sona ermesi taraflardan birisinin feshi ihbarıyla gerçekleşir. Böylece hesap kesilir, bakiye tespit edilip alacaklı kim çıkıyorsa ona diğer tarafa ödeme yapar. © myolcu

18 Cari Hesap Sözleşmesi X. Hesap Devresi ve Sözleşme Süresi B. Hesap devresi Bu devre sözleşme veya ticari teamülle tespit edilen hesabın incelendiği, borç ve alacak kalemleri arasındaki farkın tespit edildiği devredir (m. 94). Sözleşme süresi içinde birkaç hesap devresi bulunabilir. Her hesap devresi sonunda hesap kapatılarak bakiye ortaya çıkarılır ve bakiyenin kabul edilmesiyle de tecdit gerçekleşmiş olur. Ancak bu bakiye hemen ödenmez, yeni hesap devresinin ilk kalemine alacaklı adına alacak olarak geçirilir (m.90/1,d). © myolcu

19 Cari Hesap Sözleşmesi XI. Hüküm ve Sonuçları / 1) Genel Hükümleri / TTK.m.90 a) Aksi kararlaştırılmadıkça, cari hesaba alacak veya borç kaydedilmesi, tarafların, alacağı veya borcu doğuran sözleşme veya işleme ilişkin dava ve savunma haklarını düşürmez. Sözleşme veya işlem iptal edilirse bunlardan kaynaklanan kalemler hesaptan çıkarılır. b) Cari hesap sözleşmesinin yapılmasından önce doğmuş bulunan bir alacak, tarafların onayıyla cari hesaba kaydedilirse, aksi kararlaştırılmamışsa bu alacak yenilenmiş olmaz. c) Bir ticari senedin cari hesaba kaydı, bedelinin alınmış olması hâlinde geçerli olmak şartıyla yapılmış sayılır. d) Her hesap devresi sonunda alacak ve borcu oluşturan tutarlar birbirinden çıkarıldıktan sonra tanınan veya hükmen belirlenen bakiye, yeni hesap devresine ait bir kalem olmak üzere hesaba geçirilir; Sözleşme sona ermiş veya artan tutar haczedilmiş ise onun ödenmesi gerekir. e) Cari hesabın alacak sütununa yazılan tutarlar için, sözleşme veya ticari teamüller gereğince, kaydolundukları tarihten itibaren faiz işler. © myolcu

20 Cari Hesap Sözleşmesi XI. Hüküm ve Sonuçları 2) Bütünlük İlkesi TTK.m.97 (1) Cari hesaba geçirilen alacak ve borç kalemleri (1) Cari hesaba geçirilen alacak ve borç kalemleri ayrılmaz bir bütün oluşturur. Cari hesabın kesilmesinden önce taraflardan hiçbiri, alacaklı veya borçlu sayılamaz. Tarafların hukuki durumunu ancak CH sözleşmesi sonundaki hesabın kesilmesi belirler. TTK.m.90/1.a. Sözleşme veya işlem iptal edilirse bunlardan kaynaklanan kalemler hesaptan çıkarılır. © myolcu

21 Cari Hesap Sözleşmesi XI. Hüküm ve Sonuçları 3) Tecdit (Yenileme) Kavram Borçlar hukukunda tecdit, yeni bir borcun kurulması suretiyle eski borcun ortadan kalkmasıdır (TBK m. 144-145). Aksi kararlaştırılmamışsa tecdit, alacağın çekişmesizce tanınması sonucunu doğurur ve alacaklı alacağını eski borca tabi olmaksızın isteyebilir. © myolcu

22 Cari Hesap Sözleşmesi Cari hesapta tecdit Cari hesap işlediği müddetçe, sırf bir alacak veya borcun hesaba geçirilmesi tecdit sayılmaz (TBK m. 134; TTK m. 90/1, b). Cari hesapta teknik ve gerçek anlamda tecdit, hesap devreleri sonunda çıkarılan bakiyenin kabulü ile gerçekleşir (TBK m. 134/2). Tecditle birlikte borçlu ayrı bir borcu ikrar etmiş olacağından, alacaklı, bakiyeyi onu meydana getiren alacaklar dikkate alınmaksızın isteyebilir. Yani hesaba geçirilen karşılıklı alacak veya borçlar tek kaleme indirgenmiş ve ortadan kalkmış olurlar ve ortada tek bir borç veya alacak vardır, bunu doğuran karşılıklı alacak ve borçlar haliyle sona ermiştir. Yenilenen borç veya alacak eğer sözleşme devam ediyorsa yeni hesap devresinin alacağı olarak kaydedilir. © myolcu

23 Cari Hesap Sözleşmesi CHS`deki Tecditte Teminatların durumu Cari hesap ilişkisinde bakiyenin kabulüyle tecdit gerçekleşmiş olur, buna ilişkin borç ve alacak kalemleri düşer. Bu arada aslında bu kalemlere ait teminatların da (rehin, kefalet gibi) düşmesi gerekir (TBK md. 131). Ancak cari hesapta tecditte farklı bir çözüm benimsenmiştir. Bakiyeyi doğuran kalemlerin bir teminatı varsa, aksi kararlaştırılmamışsa, bu teminat bakiye için devam eder (TBK m. 134/3). Teminatlar gelecek hesap devresinin sonuna kadar değil, cari hesap sözleşmesinin sonuna kadar devam eder. © myolcu

24 Cari Hesap Sözleşmesi 4) Bakiyenin Belirlenmesi ve Haczi a) Bakiyenin Belirlenmesi TTK m. 94/2 Cari hesap sözleşmesinde taraflardan birisi hesabı tutar. Hesabı tutan taraf diğer tarafa bir hesap cetveli gönderir. Hesap cetveli göndermek hesabı tutan taraf için bakiyeyi kabul etmek anlamına geldiği gibi, diğer taraf da eğer özeti aldıktan sonra 1 ay içinde itiraz etmezse hesap devresi sonundaki bakiyeyi kabul etmiş olmaktadır. Burada itiraz şeklide noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza içeren bir yazıyla olmazsa, yine bakiyeyi kabul etmiş sayılır. Bakiyenin kabulü açıkça veya zımnen olabilir. Bakiyenin kabulü açıkça veya zımnen olabilir. Bakiyenin kabulü cari hesap ilişkisinde bazı sonuçlar doğurur. © myolcu

25 Cari Hesap Sözleşmesi b) Bakiyenin Haczi TTK m. 100 Hesap kesilip bakiye tespit edilmeden önce taraflardan hiçbirisi alacaklı ve borçlu olmadığından, cari hesap sözleşmesi müddetince alacaklılar alacak kalemlerine haciz koyduramazlar. Alacaklıların bakiyenin çıkarılmasını beklemeleri gerekir. Bakiyenin haczini talep eden alacaklı bakiye üzerindeki haciz kararını icra dairesi yolu ile cari hesabı tutan tarafa tebliğ ettirdiği gün hesap kapatılır ve bakiye tespit edilir (TTK md. 100/1). Bu andan itibaren haczettirenin durumu cari hesaba yeni kalemler kaydedilmek suretiyle ağırlaştırılamaz. Ancak hacizden önce doğmuş olan kalemler varsa haczettirenin durumunu ağırlaştırdığına bakılmaksızın cari hesaba geçirilebilir (m.100/2). Haciz halinde bakiye hemen istenemez. Haczettiren alacaklı bakiyeden kendi alacağını ilgilendiren kısmın ödenmesini ancak hesap devresinin sona ermesinden sonra isteyebilir (TTK m. 100/3) © myolcu

26 Cari Hesap Sözleşmesi XII. Cari Hesapta Faiz 1) Hesap Devresinde Kural Cari hesaba kaydedilen alacaklar için sözleşme veya ticari teamüller gereğince alındıkları günden itibaren faiz işler (TTK m.90/1,e). Başlayacağı tarih Bu hüküm gereğince, taraflar faizin işlemeye başlayacağı tarihi kendileri de belirleyebilirler. Yani taraflar faizin işlemeye başlayacağı tarih bakımından hesaba kaydedilme tarihiyle bağlı değildirler. Öncesi veya daha sonrasını da kararlaştırabilirler. Oranı Faizin sınırı ve oranı sözleşme veya ticari teamüllerle belirlenmişse, bakiye tespit edilir ve bakiye üzerinden faiz yürür. © myolcu

27 Cari Hesap Sözleşmesi 2) Bakiyenin Belirlenmesinden Sonra Faiz TTK m. 95 (1) TTK.m.8`deki şartların varlığı hâlinde, alacak ile borç kalemlerinin birbirinden çıkarılması sonucunda bulunan bakiyeye, belirlenip hesaba kaydedildiği tarihten itibaren faiz işler; bileşik faize yol açabilecek uygulama yapılamaz; bu hükme aykırı sözleşme öngörülemez. TTK.m.8 (1) Ticari işlerde faiz oranı serbestçe belirlenir. © myolcu

28 Cari Hesap Sözleşmesi 3) Cari Hesapta Bileşik Faiz TTK m. 96 (1) Taraflar, üç aydan aşağı olmamak şartıyla, diledikleri andan başlamak üzere faizlerin ana paraya eklenmesini kararlaştırabilecekleri gibi hesap devreleri ile faiz ve komisyon miktarlarını da sözleşme ile belirleyebilirler. (2) TTK.m.8/2 ve 3`ün hükümleri saklıdır. TTK.m.8 (2) Üç aydan aşağı olmamak üzere, faizin anaparaya eklenerek birlikte tekrar faiz yürütülmesi şartı, yalnız cari hesaplarla her iki taraf bakımından da ticari iş niteliğinde olan ödünç sözleşmelerinde geçerlidir. Şu şartla ki, bu fıkra, sözleşenleri tacir olmayanlara uygulanmaz. (3) Tüketicinin korunmasına ilişkin hükümler saklıdır. (4) Bu maddenin ikinci ve üçüncü fıkralarına aykırı olarak işletilen faiz yok hükmündedir. © myolcu

29 Cari Hesap Sözleşmesi XIII. Sona Ermesi 1) Belirli süreli sözleşmelerde a) Sözleşme süresinin dolması ile (TTK m. 98/1, a) b) Taraflardan birinin iflası ile (TTK m. 98/ 1, c) c) Taraflardan birisinin ölümü ya da kısıtlanması halinde, diğer taraf veya kısıtlananın kanuni temsilcisi ya da mirasçıları 10 gün önceden haber vermek kaydıyla cari hesap sözleşmesini feshedebilir (TTK m. 99). Bu durumda bakiyenin ödenmesi hesap devresinin sonuna kalır. d) Taraflardan birisinin alacaklısının hesap bakiyesini haczettirmesi halinde borcundan dolayı haciz tebliğ edilen taraf 15 gün içinde haczi kaldırmazsa diğer taraf sözleşmeyi feshedebilir (TTK m. 100/ 2). © myolcu

30 Cari Hesap Sözleşmesi XIII. Sona Ermesi 2) Belirsiz süreli sözleşmelerde Taraflardan birisinin feshi ihbar etmesi ile sona erer (m.98/1,b) Feshi ihbar hakkının iyiniyet kuralları çerçevesinde kullanılması gerekir. Fesih hakkı uygun olmayan bir zamanda sırf karşı tarafı zarara sokmak amacıyla kullanılamaz. © myolcu

31 Cari Hesap Sözleşmesi 3) Sona ermenin sonucu Cari hesap sözleşmesinin sona ermesi üzerine hesap kesilir ve nihai bakiye tespit olunur. Tespit edilen nihai bakiyeyi gösteren cetvel diğer tarafa gönderilir. Nihai bakiyenin kabulü ya da kabul edilmiş sayılması üzerine alacaklı taraf bakiyenin ödenmesini talep edebilir (TTK m. 94/ 2). © myolcu

32 Cari Hesap Sözleşmesi XIV. Zamanaşımı Cari hesabın tasfiyesine, kabul edilen veya mahkeme kararıyla saptanan artan tutara ya da faiz alacaklarına, hesap hata ve yanılmalarına, cari hesabın dışında tutulması gereken veya haksız olarak cari hesaba geçirilmiş olan kalemlere veya tekrarlanan kayıtlara ilişkin bulunan davalar, cari hesap sözleşmesinin sona ermesinden itibaren 5 yıl geçmekle zamanaşımına uğrarlar. (TTK m. 99). Zamanaşımı cari hesap sözleşmesinin sona erdiği tarihte işlemeye başlar. © myolcu

33 TEŞEKKÜRLER