MESLEK HASTALIKLARI.

... konulu sunumlar: "MESLEK HASTALIKLARI."— Sunum transkripti:

1 MESLEK HASTALIKLARI

2 KONULAR A- MADENİ CİSİMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI
B- ORGANİK CİSİMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI C- FİZİK VE MEKANİK ETKİLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI Ç- TOZLARDAN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI D- BULAŞICI HASTALIKLARDAN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI E- MESLEK HASTALIKLARINA KARŞI ALINABİLECEK TEDBİRLER 1- Aydınlatma, Havalandırma ve Isıtma 2- Kimyasal Tahrişlerin Önlenmesi 3- Zehirlenmelerin Önlenmesi

3 MESLEK HASTALIKLARI

4 Ülkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi için temel olarak iki koşul bulunmaktadır; bunlar 1-Bir dış nedenle meslek hastalığını doğuran aynı olayın birden fazla meydana gelmesi 2-Vücuda yavaş yavaş etkide bulunması Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden, işçinin vücut bütünlüğünü ihlal etmelidir. Ancak, meslek hastalıkları sadece vücudun fizik bütünlüğünde değil, ruh ve sinir bütünlüğünde de arazlar meydana getirmektedir. Bu nedenle vücut bütünlüğünün ihlalinden hem fizik, hem de ruh bütünlüğündeki ihlaller anlaşılmalıdır. İkinci koşula göre ise, bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi için bu hastalıkla görülen iş arasında uygun nedensellik bağı bulunmalıdır. Ayrıca, meslek hastalıklarında işçi, işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında çalışıyor ve çalıştığı iş yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek hastalığıdır.

5 A- MADENİ CİSİMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI
Günlük yaşantımızın bir parçası hâline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra özellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı için tehlike, çevre içinse zehir olabilmektedir. 50 yıl önce üretilen kimyasal madde miktarı yılda 1 milyon ton iken, bugün bu rakam 400 milyon tona ulaşmıştır. Günlük kullanımda olan kimyasal madde sayısı ise ile arasında değişmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütünün verilerinde halen 60 binden fazla kimyasal maddenin kullanımda olduğu, bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği, geri kalanların çoğunun kısa ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henüz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir. Mesleki olsun veya olmasın saptanan işlevsel kaybın kısmi ve tam iş görmezliğe yol açıp açmadığı bu işlevsel kaybın derecesine göre hafif, orta, ileri, ağır olmak üzere üç veya dört kademeli olarak sınışandırılmaktadır. Bu nedenle bu ülkelerde artık meslek hastalığı kavramıyla, iş görmezliğe kavramı birbirinden ayrılmıştır. Bu ise meslek hastalıkları hastaneleri başta olmak üzere işçi sağlığı ve güvenliği ile ilgili birimlerin birlikte çalışmalarına, meslek hastalıklarına erken tanı konulmasına ve en önemlisi meslek hastalıklarının önlenmesi için çalışılmasına yol açmaktadır. Kimyasal maddelerin insan vücuduna girişi solunum, deri emilimi ve sindirim yoluyla olmak üzere üç farklı yoldan olmaktadır. Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla vücuda girmesidir. Yetişkin bir insanın akciğerinin metrekarelik bir hava ile temas yüzeyi olduğu düşünüldüğünde bu maddelerin hızlı bir şekilde organizmaya etki edeceği kolay anlaşılır. Kimyasal maddelerin etkisi genellikle süreklidir, seyrek olarak ani etkilenmeler görülür. Bu nedenle etkilenmeler çoğu zaman başlangıçta fark edilmediği için tedbir alınmamaktadır.

6 A- MADENİ CİSİMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI
Günümüzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır. Birçok metal, insan ve hayvan yaşamı, onların faaliyetleri ve gelişimi için önem taşımaktadır. Örneğin 8 element; kalsiyum, potasyum, sodyum, magnezyum, kükürt, klorür, silisyum ve fosfor olmaksızın insan yaşayamaz. Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun süre maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun üzerine ulaştığı zaman toksik (zehir) etki yapmaktadır. Örneğin civa, normal sıcaklık ve basınçta sıvı şekilde olan ve kolaylıkla buharlaşan, neden olduğu meslek hastalığının önlenmesi için yasa çıkarılan ilk metaldir. Tıpkı cıva gibi kurşun, arsenik, fosfor, kadmiyum, manganez, krom, azot vb. metallerden kaynaklanan zehirlenme, bulantı, akciğer ödemi, kronik bronşit, mide bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir. Başlıca madeni cisimler, yol açtıkları hastalıklar ve korunma yolları:

7 1. Kurşun ve Bileşikleri Doğada bol olarak bulunan bir metaldir. Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı vardır ve insanlar kurşunu çok eski yıllardan beri (mutfak araç-gereçleri, su boruları yapımı vb.) çeşitli amaçlarla kullanmışlardır. Bu yüzden kurşun zehirlenmesi de çok eski yıllardan beri bilinmektedir. Günümüzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akümülatör yapımıdır. Üretilen kurşunun yarısından çoğu bu amaçla kullanılmaktadır. Diğer kullanım alanları arasında matbaacılık, boya üretimi, kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir. Ayrıca kurşunun organik bileşikleri olan tetra etil kurşun ve tetra metil kurşun benzin içine oktan yükseltici olarak katılmaktadır. Ancak, bu kullanım günümüzde giderek azalmaktadır. Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir. Kurşunun eritildiği, dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yüksek olduğu diğer işler arasında akümülatör yapımı, matbaacılık ve boya işleri gelmektedir.

8 1. Kurşun ve Bileşikleri Kurşun yumuşak bir metal olduğu için erime ve kaynama noktaları oldukça düşüktür. Kurşun zehirlenmesi bakımından önemli olan nokta, o C üzerindeki sıcaklıklarda kurşunun buharlaşmaya başlamasıdır. Tütsü adı verilen bu buhar içinde erimiş kurşunun mikron düzeyinde partikülleri vardır. Bu partiküller solunum yoluyla vücuda girer. Daha az miktarda kurşun ise sindirim kanalından alınır. Ancak solunum yollarından alınan kurşunun % 40 kadarı emilip kan dolaşımına katılırken sindirim kanalından alınan kurşunun ancak % kadarı emilmektedir. Bu nedenle zehirlenme bakımından solunum yolu ile maruz kalma daha önemli olmaktadır. Organik kurşun bileşiklerinin deri yolu ile de emilimi olasıdır. Kan dolaşımındaki kurşun eritrositlere bağlanarak taşınır. Kurşun vücutta depolanan bir metaldir. En çok kemiklerde olmak üzere yumuşak dokularda ve parankimal organlarda da depolanır. Vücuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla olur. Özellikle sanayi kuruluşlarında çalışan bireyler olmak üzere tüm kent yaşamı içerisinde insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadırlar. Bunun yanında henüz yaşama yeni adım atmış bebekler de kronik bir zehirlenme tehdidi altındadırlar. Bu tehlike plansız kentleşme ve sanayileşmenin sonucu olarak gerçek bir olgu hâlini almaktadır. Bu durum bebek ve çocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol açmaktadır.

9 Kurşunun yoğun olarak kullanıldığı yerlerde zararlarından korunabilmek için yapılması gerekenler şunlardır: - Çalışılan yerin tabanı su geçirmez olmalı, tezgâhlar kolay temizlenmeli, - Çalışma yapılan iş yerinde, kişi başına 15 m3 hacim düşmeli yükseklik 4 metreden fazla olmalı, - Çalışanlar temizliğe dikkat (el, yüz, ağız vb.) etmeli bu ortamda yiyip içmemeli, - Giyilen elbise işe uygun olmalı, iş yerinin havası periyodik olarak ölçülmeli ve havadaki kurşun oranının 0,15 miligram/metreküpü geçmemesi sağlanmalı, - Kurşunla çalışan kişiler üç ayda bir sağlık kontrolünden geçmeli, - Zehirlenme görülen kişi belirli bir dönem çalıştırılmamalı, - Her çalışanın iş yerinde bir sağlık kartı düzenlenmeli periyodik muayeneleri ve bulguları işlenmelidir.

10 2. Civa ve Bileşikleri Civa endüstride kurşundan sonra en çok kullanılan metaldir. Metalik cıva ve bazı bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez. Yanlışlıkla alınan büyük dozlarda, akut zehirlenmelere yol açar. Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur. Örneğin yere dökülen birkaç damla cıva buharlaşarak tehlikeli bir ortam yaratabilir. Cilt emilimi ile zehirlenme daha az görülmektedir. En çok böbrek ve karaciğerde birikim yaparak depolanır. Cıvanın oda ısısında buharlaşması endüstriyel zehirlenmelerde çok önemlidir. Çünkü ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar.

11 Civanın kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir:
- Manometre, barometre, termometre gibi ölçü aletlerinin yapımında, - Klor, asetik asit, sudkostik üretiminde, - Altın ve gümüş şizlerinin işlenmesinde, - Dericilik sanayi ve fötr şapka yapımında, - Radyo ve TV alıcı, verici ve güçlendirme tüplerinin yapımında, - Kâğıt ve kâğıt hamuru endüstrisinde, - Suni ipek üretiminde, - Civa ile lehim ve kalaylama işlerinde, - Civalı boya ve yapıştırıcıların üretiminde, - Civa katotları ile elektrolizde, - Enerji jeneratörleri ve civalı akülerin üretiminde, - Diş hekimliğinde amalgam olarak, - İlaç ve dezenfektanların üretiminde, - Organik bileşikleri tarım koruma ilaçlarının üretiminde, - Kereste koruyucusu olarak, - Elektrikli araç ve gereçlerin üretiminde, - Civalı pompa ve vakum aletlerinin yapımında kullanılır.

12 İş güvenliği açısından civanın kullanıldığı alanlarda alınması gereken önlemler şunlardır:
- İş yeri tabanı düz ve yıkanabilir, civadan etkilenmeyecek malzemeden olmalıdır. - Masalar düz ancak, kenarlarında civanın dökülmesini önleyecek oluklar olmalıdır. - Masa altlarına iyot-kömür tabakası yerleştirilmelidir. - İş yeri ortam ısısı olabildiğince düşük olmalıdır. - Normal havalandırmalara ek olarak zemine yakın ek havalandırma olmalıdır.

13 - İş yeri havasında aralıklı olarak civa ölçümleri yapılmalı ve 0,075 mlgr / m3’ten yukarı çıkmamalıdır. - Çalışanların kişisel temizlikleri için her türlü tedbir alınmalıdır. İşçilere iş elbisesi, eldiven, ayakkabı ve civa buharını tutacak uygun maskeler verilmelidir. İş bitiminde sıcak su ile veya %10 sodyum sülfat ile yıkanmaları sağlanmalıdır. - Üretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine, içilmesine izin verilmemelidir. - Sigara içilmesi yasaklanmalıdır.

14 3. Nikel ve Bileşikleri Nikelin kullanıldığı iş alanları şunlardır: - Özel çelik yapımında - Nikel kadmiyum akülerin yapımında - Gıda endüstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizör olarak - Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımında - Manyetik teyplerde - Plastik endüstrisinde kullanılan akrilik esterlerin üretiminde - Diş hekimliğinde - Cerrahi alet ve gereçlerin yapımında - Nikelli çelik ve mutfak eşyası üretiminde

15 Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer. Nikel karbonil cilt yolu ile de girebilir. Nikel ve bileşiklerinden en toksik olanı nikel karbonildir. En çok görülen zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir. Tüm egzama vakalarının %5’inde nikel ve bileşiklerinin etkili olduğu görülmektedir. Bunlardan daha önemlisi nikel de kanserojen bir maddedir. Akciğer kanserlerine neden olur. Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına girer. Bu nedenle kadınlar ve çocuklar bu iş yerlerinde çalışamaz. Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı, cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla sigara içenler bu tür iş yerlerinde çalıştırılmamalıdır.

16 İş yerinde uyulması gereken başlıca kurallar şunlardır: - İş yeri havalandırılması çok iyi olmalıdır. Gerekirse ek havalandırma sistemi kurulmalıdır. - Aralıklı olarak iş yeri ortamın da ölçümler yapılmalıdır. - Çalışanların kişisel temizlikleri için tüm önlemler alınmalıdır. - İş yerinde sigara içilmesine kesinlikle izin verilmemelidir. - Çalışanlara iş elbisesi, eldiven, ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak üzere maske verilmelidir. - Üretimin yapıldığı bölümlerde herhangi bir şey yenilmesine ve içilmesine izin verilmemelidir.

17 4. Demir ve Bileşikleri Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir: - Demir cevherinin çıkarılması, işlenmesi - Demir döküm sanayi - Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi - Özellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakçılığı, demirin kaynakla kesilmesi - Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması - Magnetik demir oksit üretimi ve kullanılması - Çelik üretimi

18 Demir vücuda çoğunlukla solunum yoluyla girer
Demir vücuda çoğunlukla solunum yoluyla girer. Yoğun biçimde solunması durumunda metal dumanı hummasına neden olur. Demir sülfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme görülür. Bulantı, kusma, karın ağrısı, şok, solunum yetmezliği ve koma görülebilecek diğer sonuçlardır. Çok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu görülebilir. Demir, siderozis denilen önemli bir meslek hastalığını meydana getirir. Demirin tozu, dumanı ve buharı ise akciğerlerde yaygın fibroz doku artışına neden olur. Özellikle kadınılar ve çocuklar, solunum sistemi rahatsızlığı olanlar, aktif tüberküloz, kalp ve dolaşım sistemi bozuklukları olanlar, bünyece zayıf olanlar bu tür işlerin yapıldığı yerlerde çalıştırılmamalıdır.

19 İş yerinde uyulması gereken başlıca kurallar şunlardır: - İş yerinde çok iyi havalandırılma yapılmalıdır. Özellikle yer altında yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır. - İş yerinin tabanı, duvarları, masaları yıkanabilir olmalıdır. - Delme işlemlerinde yaş yöntem kullanılmalıdır. - Çalışanların kişisel temizliklerini yapabilmeleri için yeteri kadar lavabo olmalıdır. - Çalışanların iş sonunda duş yapma olanakları sağlanmalıdır. - Belirli aralıklarla iş yeri ortamında toz ölçümü yapılmalıdır. - Çalışanlara iş elbisesi, eldiven, ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak üzere maskeler verilmelidir.

20 5. Alüminyum ve Bileşikleri
Endüstrinin pek çok kolunda milyonlarca farklı ürünün yapımında kullanılan alüminyumun, dünya ekonomisi içinde çok önemli bir yeri vardır. Alüminyumdan üretilmiş yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi için vazgeçilmezdir. Hafişik ve yüksek dayanım özellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır. Alüminyumun başlıca şu şekilde kullanılır: - Maden cevherinden alüminyum elde edilmesi - Alüminyumun toz hâline getirilmesi - Alüminyumun eritme fırınlarında eritilmesi - Alüminyuma kaynak yapılması - Alüminyumlu alaşımların elde edilmesi

21 Alüminyum akciğerlerde Şbroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden olur. Alüminyumun neden olduğu tek endüstriyel hastalık Shaver (Alüminozis) hastalığıdır. Alüminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına girdiği için kadınlar ve 18 yaşından küçük olan kişiler çalıştırılmamalıdır. Hangi alüminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların çalışabileceği, Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü’nde belirtilmektedir. Bunun dışında; - Akciğer rahatsızlığı olanlar, - Bünyece zayıf olanlar, - Aşırı şişmanlar, - Solunum sistemi hastalığı olanlar, - Aktif tüberküloz hastaları, - Önemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar, - Hipertansiyonlular bu işlerde çalıştırılmaz.

22 İş yerlerinde uyulması gereken başlıca kurallar ise şunlardır: - İş yerlerinde çok iyi bir havalandırma olmalı, - Mümkünse kapalı sistemle çalışılmalı, - Madenlerde delme ve maden çıkarma işlemleri ıslak sistemle gerçekleştirilmeli, - İş yerlerinde kişisel temizlik için yeteri kadar lavabo bulunmalı, - Çalışanlara iş sonunda duş yapma olanağı sağlanmalı, - Üretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine, içilmesine izin verilmemeli, - İş yeri ortamında belirli aralıklarla ölçüm yapılmalı, - Çalışanlara iş elbisesi, eldiven, antistatik ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak üzere maske verilmeli, - Alüminyum tozlarının yoğun olduğu bölümlerde çıkacak yangınlar için su, karbondioksit ve köpük kullanılamayacağından yangın olasılığına karşı kuru ve ince kum bulundurulmalıdır.

23 6. Krom ve Bileşikleri Krom kromit mineralinden elde edilir. Kromit ülkemizde yaygın olarak bulunmakta ve çıkarılmaktadır. Ülkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin üretiminde dünya sıralamasının başlarında yer almaktadır. Kromun endüstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır: - Krom ve bileşiklerinin üretildiği yerlerde - Kimyasal sentezlerde - Kromlu boyaların üretimi ve kullanılmasında - Özellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde Çelik üretiminde Kromajda (Pastan koruyucu olarak kullanılması) Seramik işlerinde - Bitkisel zamk yapımında - Deri sanayisinde - Cam işlerinde - Tekstil endüstrisinde - Çimento üretiminde - Aydınlatma fişeği yapımında - Metallerin sülfürik asitle temizlenmesinde

24 Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vücuda girer
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vücuda girer. Karaciğer ve böbrekte parankim bozukluğuna, akut ve kronik zehirlenmelere yol açar. Krom kanserojen bir madde olduğundan akciğer kanserlerine neden olur. Bu maddenin yol açtığı hastalık tıpta mesleki akciğer kanseri olarak kabul edilir.

25 Kromlu alaşımların hazırlanması, bu alaşımlar üzerinde kaynak yapılması ve krom bileşikleri ile yapılan çalışmalarda dikkat edilecek başlıca konular şunlardır: - Krom ve bileşiklerinin kullanıldığı yerlerde genel havalandırma ile birlikte uygun ek havalandırmalar yapılmalıdır. - Kromla çalışılan yerlerde çalışanlara uygun elbise, lastik eldiven ve çizme verilmelidir. - Çalışanlar el yüz temizliğine dikkat etmeli, ellerinin %5 hiposülfit ile yıkanması sağlanmalıdır. - Krom ve bileşikleriyle çalışanların belirli aralıklarla klinik ve laboratuar yöntemleriyle sağlık kontrolleri yapılmalı, kroma karşı alerjisi olanlar, cilt ve solunum sistemi hastalıkları bulunanlar işe alınmamalıdır. Çalışanlar da işten alınarak tedavile rine başlanmalıdır.

26 B- ORGANİK CİSİMLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI
1. GAZLAR 2. PESTİSİTLER 3. SOLVENTLER

27 1. GAZLAR İnsan organizması üzerinde olan etkilerine göre zararlı gazlar şu şekilde sınışandırılabilir: Basit boğucu gazlar Normal atmosferik basınçtaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak %18’lerin altına düşürerek boğulmaya neden olurlar. Bu gazlar içinde en önemli olanları şunlardır: Karbondioksit: Yanma sonucu, şarap mahzenlerinde fermantasyon sonucu ve kuru buz üretiminde meydana çıkar. Metan: Bataklık gazı olarak bilinir. Kömür ocaklarında ortaya çıkar. Doğal gazın ana bileşimini oluşturur. Havadan daha hafiftir.

28 Propan ve Bütan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı): Propan ve bütan karışımıdır. Havadan daha ağırdır. Özellikle banyo içinde bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir. Asetilen: Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır. Hidrojen: Akü şarj odalarında açığa çıkabilir.

29 b) Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla hücrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi gösterir. Bu gazlar şunlardır: Karbonmonoksit: Eksik yanma sonucu oluşur. Soba, kazan ve otomobil egzoz dumanı içinde bulunur. Soba zehirlenmelerine neden olan gazdır. Garajlarda ve tünellerde de iyi havalandırma yapılmazsa zehirlenme yapabilir. Hidrojen siyanür: Böcek ilacı, sentetik lif üretiminde ve metal kaplama işlemlerinde ortaya çıkar. Hidrojen sülfür: Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması sonucu oluşur. Kimya ve boya endüstrisinde karşılaşılır. Özellikle atık su arıtma tesislerinde ortaya çıkar. Kokulu bir gazdır ama kokuya alışınca az veya çok olduğu fark edilmez.

30 c) Tahris edici gazlar Amonyak, klor, kükürtdioksit, fosgen, azotoksitler, ozon ve formaldehit gibi gazlardır. d) Sistemik zehir etkisi gösteren gazlar Asrin, stibin, fosfin, nikel karbonil ve karbon sülfür gibi gazlardır. Sanayide çeşitli işlemlerde ortaya çıkar.

31 2. PESTİSİTLER İnsanlara, hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların etkisini önleyen kimyasal maddelere, pestisitler adı verilir. Bunlar etkilerine göre sınıflandırılabilir: - Küçük canlıları öldürenler (sinek, pire, sivrisinek vb.): Bunlara “insektisit” denilir. Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir. - Zararlı bitkileri yok edenler: Herbisitler - Sıçanları yok edenler: Rodentisitler - Mantarları öldürenler: Fongisitler

32 Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez, aynı zamanda bu canlıların hastalık taşımaları da önlenmiş olunur. Bu maddeler, toz, pul, eriyik ve aerosol şeklinde satılır. Pestisitler usulüne uygun olarak ve gerekli önlemler alınarak kullanılmalıdır. Aksi takdirde insan için öldürücü olabilir. Pestisitlerin, çocuklar tarafından yanlışlıkla kullanılması bir yana bırakılırsa zehirlenmeler başlıca iki grupda görülür. Bunlar; - Bu maddeleri üretenler, fabrikalarda çalışanlar ve tarımda kullananlar - Pestisitlere bulaşmış yiyecekleri yiyenlerdir.

33 3. SOLVENTLER Solvent kelimesi çözücü anlamında kullanılır. Bilindiği gibi suyun çözücü özelliği vardır ancak bu yeterli değildir. Su özellikle endüstride kullanılan büyük sayıda maddeyi çözemez. Bu nedenle organik sıvılar kullanılır. Bu sıvılara endüstriyel çözücüler, solventler denir. Endüstriyel çözücüler sadece bu özellikleri nedeniyle çözücü olarak kullanılmaz. Ayrıca, endüstriyel üretimlerde, ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır. Örneğin, iyi bir çözücü olan benzen, boya maddelerinin üretiminde ilk adım, ilk madde olarak da kullanılır. Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur.

34 Solventlerin en önemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir: - Ateş alma ve patlama: Özellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir. - Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma: Boyacıların akciğer, mide, kalın bağırsak, mesane, yutak, böbrek kanseri; boya benzen içeriyorsa lösemi, solvent etkilenmesi nedeniyle erken bunama, endokrin hastalıkları ve böbrek hastalıkları, ayrıca, solventlere sık maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılma

35 Solventlere karşı alınacak teknik önlemler aşağıdaki gibidir: - Çok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalı - Kapalı sistemde çalışma yapılmalı yani solventin çalışma ortamına yayılması önlenmeli - İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı, uçucu ve yanıcı maddelerin normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalı - Koruyucu elbise, eldiven, önlük ve maske kullanılmalıdır. - Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek çevre analizleri yapılmalıdır.

36 C- FİZİK VE MEKANİK ETKİLERDEN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi açıklanabilir: Gürültüye Bağlı Sağlık Sorunları: Gürültü genel olarak, “istenmeyen ve çoğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız edici sesler” şeklinde tanımlanır. Gürültü, iletişimin kesilmesine, rahatsızlığa, fiziksel ve ruhsal performansın düşmesine neden olabilir. Gürültüye bağlı işitme kaybı, en sık rastlanan meslek hastalığıdır. Gürültünün işitme üzerindeki etkileri, geçici ve kalıcı işitme kayıpları biçiminde gelişir. Japonya’da yapılan bir çalışmada isçilerin %8,5’inde, Danimarka’da %10’unda mesleki gürültüye bağlı işitme kaybı olduğu bildirilmiştir. Tarım, madencilik, inşaat, imalat, taşımacılık ve askeri alanda olmak üzere pek çok endüstri kolunda işçiler, zararlı düzeyde gürültüye maruz kalmaktadır. Gürültüye bağlı işitme kaybı oluşumu büyük ölçüde önlenebilir; ancak kalıcı hâle geldiğinde geri dönüşümsüzdür. Bu nedenle korunma önlemleri çok önemlidir.

37 - Yönetsel ve mühendislik kontrollerinin yapılması
Gürültünün ölçülmesi - Yönetsel ve mühendislik kontrollerinin yapılması - Odyolojik değerlendirme - Kişisel koruyucuların kullanılması - Eğitim ve motivasyonun sağlanması - Kayıtların tutulması - Programın değerlendirilmesi Çalışma yaşamında, iş yeri ortamındaki gürültü düzeyinin ölçülmesi yapılacak ilk iş olmalıdır. Eğer gürültü zarar verecek düzeyde ise ve zarar görmüş çalışanlar varsa gürültü kaynakları ile zarar görmüş çalışanlar hemen kontrol altına alınmalıdır. Yönetsel ve mühendislik kontrolleri aşamasında ise gürültü uzaklaştırılmalı veya çalışanların etkilenmesi engellenmelidir. Örneğin, makinenin gürültüye neden olan ses düzeyi ayarları azaltılabilir. Çalışanların çalışma vardiyaları daha az etkilenecekleri şekilde düzenlenebilir.

38 b. Yüksek Isıya Bağlı Sağlık Sorunları
Yüksek ısı, merkezi sinir sistemin üzerinde tahribata yol açar. Özellikle 50 yaş üzerinde çalışanlarda belirtiler daha ağır seyreder. Yüksek ısı beyin ödemi, beyin kanaması ve ölüme neden olabilir.

39 Vücudun ısı dengesi: Vücut ısısının 27 ˚C’nin altına düşmesi uyku haline yol açar, vücut ısısının 25 ˚C’nin n altına düşmesi ise ölüme neden olur. Vücut ısısının 42˚C’nin üzerine çıkması merkez sinir sisteminin çalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin fonksiyonlarının bozulmasına, bu durumun uzun sürmesi de ölüme yol açar. Bu nedenle vücut ısısının korunması oldukça önemlidir. - Yüksek sıcaklığın olduğu başlıca işler: Güneş karşısında çalışma, sanayi fırınları, yangınlar, ocaklar ve volkan gibi etmenler insanın termoregülasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar. Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve sürekli ısı birikmesi oluşur. Bu tehlikeye maruz kalanlar, genellikle demir döküm çalışanları, seramik, cam ve dökümhane işlerinde çalışanlardır.

40 Çalışma ortamında sıcaklığın değerlendirilmesi: Çalışma ortamındaki sıcaklık için en basit ölçme aracı, kuru ve ıslak termometrelerdir. Bununla birlikte havadaki nem oranıyla havanın akım hızlarının da çeşitli yöntemlerle ölçülmesi daha sağlıklı bilgiler alınması açısından gereklidir. Yüksek sıcaklığa bağlı sorunlar: Çalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yükselir, sinirlilik duygusu artar, kan dolaşımı hızlanır, terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir. Bu fiziksel etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır, fiziksel ve zihinsel verim düşerek iş kazaları meydana gelebilir.

41 Bunların dışında meydana gelebilecek başlıca olumsuzluklar şunlardır:
Isı yorgunluğu: Yüksek sıcaklığa alışkın olmayanların, uzun zaman sıcak ortamlarda bulunmaları sıcak yorgunluğuna neden olur. Sıcağın etkisiyle hayati organlar ve ter bezleri gerekli olan sıvıyı karşılayamaz. Bunun yanı sıra kişinin bulunduğu yerin nem oranı yüksek ve hava akımından yararlanma olanakları aynı oranda az ise vücuttan atılmayan ısının birikmesi sonucunda sıcaklık yorgunluğu gelişebilir. Isı krampı: Sıcak karşısında kalan insanlarda terleme ile birlikte ani ve çok fazla sodyum klorür kaybı oluşur. Bu da ısı kramplarına yol açar. - Sıcak çarpması: Sıcak çarpmasıyla terleme durur. Bu durumda acil olarak vücut soğutulmazsa sürekli beyin hasarı veya ölümün kaçınılmaz olacağı bir durum meydana gelebilir. Terlemenin durmasıyla derin vücut sıcaklığı artar, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, kusma, bitkinlik, aşırı sinirlilik ve saldırganlık veya tam hissizlik, nefes darlığı, görme bozukluğu, dolaşım bozukluğu ve akciğer ödemi gelişir. Adalelerde seğirmeler, bilinç kaybı ve koma oluşur.

42 c. Düşük Isıya Bağlı Sağlık Sorunları
Gıda endüstrisinde soğuk hava depolarında çalışma soğuk maruziyeti açısından risk oluşturmaktadır. Mevsimlik olarak kış döneminde soğuk etkilenmesi, işleri gereği dış ortamda bulunma durumunda olan kişiler için başlıca sorundur. Yol bakım işçileri, polisler, tarım çalışanları, telefon, elektrik vb. bakım işçileri, balıkçı ve denizciler, petrol istasyonlarında çalışanlar bu açıdan risk altındadır. Düşük ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları, soğuk yanıkları, ayak parmaklarında donma gibi sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Bunlarla birlikte dikkat azalması, hata artışı ve iş kaza riski artışı oluşabilir.

43 ç. Radyasyonun Neden Olduğu Sağlık Sorunları
Günümüzde radyasyon, doğrudan doğal çevreden alınabildiği gibi, kullandığımız elektronik aygıtlardan sağlık, araştırma vb. esnasında da alınabilmektedir. Radyasyon; gama ve x ışınları gibi iyonizasyon radyasyonu olabildiği gibi, alfa tanecikleri, beta tanecikleri, pozitron, elektron, proton ve nötronlar gibi tanecikler de olabilir. İyonlaştırıcı radyasyonlar, biyolojik etkilerini hücre atomlarını iyonlaştırarak ve hücre içinde istenmeyen iyonların oluşmasına yol açarak gösterir. Radyasyonun doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki türlü etkisi vardır. Radyoaktif maddelerin canlı organizmadaki etkileri yarılanma süresi ile orantılıdır. Radyoaktif maddelerin biyolojik yarılanma süreleri, saniye, dakika, gün mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de olabilmektedir. Bu nedenle uzun süre etkisini nesilden nesile sürdürebilir. Örneğin, atom bombasının atılması, nükleer denemeler, kazalar ve savaşlar sonucunda çevrede önemli radyoaktif atıklar oluşabilir. Toksik maddelere (metal, radyoaktif madde, organik madde vb.) gerek iş yeri ortamında gerekse yaşanan çevrede düşük düzeyde bile maruz kalınsa dahi yıllık bir iş hayatı veya yıllık bir ömür süresince maruz kalındığı için zamanla birikerek kümülatif etki yapabilmektedir.

44 d. Titreşim Etkisine Bağlı Sağlık Sorunları
Titreşimler, tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan dalgalardır. Bunların sesten başlıca farkı, sesin hava yolu ile titreşimin ise vücudun sert kısımlarından vücuda girmesidir. Titreşimler, insan vücuduna çeşitli yollardan girer. Ayakta duran bir insanın ayaklarından, oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime maruz kalınan bölgeden girer. İş yaşamında kullanılan bazı aletler, makineler veya hareketli parçaların titreşimleri çalışanın el ve kollarına geçmektedir. Madenlerde, inşaatta, hava kompresörlü portatif aletlerle çalışanlarda, ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu önem kazanır. Bunlarda titreşim el, bilek, kol ve omuzları etkiler.

45 Titreşimlerin, insan vücuduna çeşitli etkileri vardır
Titreşimlerin, insan vücuduna çeşitli etkileri vardır. Bu etkiler şunlardır: - Çok düşük frekanslı titreşimler: Otobüs, otomobil, vapur ve uçakla seyahat eden bazı kişilerde bulantı, kusma, terleme ve fenalık hissi olur. Bu rahatsızlık, iç kulağın titreşimden etkilenmesine bağlıdır.

46 - Frekansı 2-20 hz. olan titreşimler: Bu titreşimler önemli rahatsızlıklara neden olabilir. Bazı ulaşım araçlarının yaptığı titreşimlerin frekansı bu sayıdadır. Örneğin; kamyonlar, traktörler, inşaat ve yol makineleri, trenler. Bu araçlarda çalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar görülebilir. Bu ağrılar bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır. Bazılarında ise sindirim sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur. - Frekansı 20 hz.’den büyük olan titreşimler: Bu titreşimler, vücuda ellerle girer ve sonunda “titreşim hastalığı” meydana gelir. Bu hastalık, kompresörlü portatif araç kullananlarda olur kg. ağırlığındaki bu aletler delme, kesme, perdahlama gibi işlerde kullanılır. Çalışan aleti elleriyle tutar ve çoğunlukla omzuna veya baldırlarına dayar. Titreşim vücuda böylece doğrudan girer. Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca zararları, kemiklerle oynaklar ve damarlar üzerinedir.

47 Fiziksel ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirler:
- İş yerinde gürültüyle çalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri tabanına titreşimi ve gürültüyü kesecek malzeme kullanılmalıdır. - Titreşimin yoğun olduğu ve gürültülü ortamlarda çalışmak üzere işe alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp özellikle kemik eklem ve damar sistemleri incelenmeli, uygun olanlar işe alınmalıdır. - Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan çalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı, romatizma hastalığı olanlar bu tür işlerde çalıştırılmamalıdır. - Yüksek basınçlı yerler ve dalgıç odalarında çalışanların özellikle kalp hastalığının olup olmadığı araştırılıp olanları tedaviye alınmalıdır. Dalgıç odalarında, şahıs başına en az 40 metreküp hava sağlanmalıdır. Bir dalgıç 22 metreden fazla derinliğe bir günde iki defadan fazla dalmamalı ve bu dalışlar arası en az 5 saat olmalıdır. - Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı kullanılmalıdır. Kaynak ile çalışanların arasında uygun mesafe olmalı ve mümkün olduğu kadar kısa süre kalmaları sağlanmalıdır. - Bu işlerde çalışanların periyodik olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı ve hastalık tespit edilenler çalıştıkları işlerden ayrılmalı, kontrol ve tedavi altına alınmalıdır.

48 Ç- TOZLARDAN MEYDANA GELEN MESLEK HASTALIKLARI
Teknik anlamda toz, havada asılı olarak kalabilen, büyüklüğü 0.1 ile 25 mikron arasında değişen katı parçacıklardır. Tozun partikül büyüklüğü çok değişik olabilir. Tozlar fiziksel, kimyasal özelliklerine veya biyolojik davranışlarına göre sınıflandırılabilir. İnsan sağlığı bakımından tozun büyüklüğü, kimyasal bileşimi, yüzey şekilleri, çökme hızı gibi özelliklerin yanı sıra en önemli özelliği biyolojik davranışıdır. ‹nsan vücudunda tozlar değişik biyolojik etkiler gösterebilir. Tozlar biyolojik etkileri bakımından şu şekilde gruplandırılabilir:

49 - İnert tozlar: Bu tozlar ( örneğin baryum tozu) vücutta herhangi reaksiyona girmeden lenfatiklerle vücut dışına taşınır. Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde tıkanıklığa yol açar. - Toksik tozlar: Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vücuda girdiğinde değişik organlara yönelir, bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir ve zehirlenme tablolarına neden olur. Bu tür tozlara toksik toz adı verilir. Kurşun, krom, nikel, kadmiyum gibi metallerin tozları bu gruba örnek olarak gösterilebilir. - Alerjik tozlar: Bu tozlar solunum yollarında spazma yol açarak astım benzeri tabloya neden olur, deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilir. Pamuk tozu, keten, kenevir tozu, şeker kamışı tozu, kuşların tüylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar ve cam yünü, kireç tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir. - Fibrojenik tozlar: Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup fibrojenik tozlardır. Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır, fibrotik reaksiyona yol açar ve sonuç olarak öksürük, nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer hastalıklarına neden olur. - Kansorojen tozlar: Bazı tozlar da özellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer bölümlerinde kansere neden olur. Bu konuda en çok bilinen örnek asbest lişeridir. Asbest akciğer kanserinin başlıca nedenidir. Kömür, tahta, ağaç, tahıl, mineral, metal, cevher ve maden ocaklarından çıkarılan taşlar vb. maddelerin elde edilmesi, taşınması, doldurulması ve boşaltılması, torbaların delinmesi, parçaların taşlanması, püskürtülmesi, öğütülmesi sonucu tozlar oluşur

50 İnorganik tozlara bağlı başlıca hastalıkları:
- Slikoz: Türkiye’de en sık görülen meslek hastalığıdır. Sosyal Güvenlik Kurumunun istatistiklerine göre arasındaki 25 yılda saptanan meslek hastalığının ’si yani % 90’ı slikozdur. Hastalığın etkeni serbest silis veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır. Bu hastalığın meydana geldiği iş kolları yeraltı çalışmaları madenler, tüneller, barajlar vb., taş ocakları, dökümhaneler, porselen, fayans, seramik, ateş tuğlası fabrikaları, yüksek fırınların yıkım ve bakımı, cam, kristal sanayi olarak sıralanabilir. Kömür işçisi pnömokonyozu (KİP): Kömür madenciliği sırasında, yeraltından kömür çıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana gelen bir akciğer hastalığıdır. Ancak kömür tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kükürt, fosfor, bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır. Genellikle madenlerde çok uzun süre çalışılması sonucunda hastalık ortaya çıkmaktadır. Asbestoz: Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır. Asbestten yapılan malzemenin sıcağı geçirmemesi ve yanmaması nedeniyle çok çeşitli işlerde ve değişik yerlerde kullanılır. Asbest tekstilinin elektrik kablolarının üzerine sarılması suretiyle ısı yalıtımı sağlanır. Ayrıca inşaat sektöründe, fren ve debriyaj balatası üretiminde de dayanıklılık özelliğinden dolayı asbest kullanılmaktadır. Bunların dışında asbest çimento yapımında ve inşaat sektöründe boru üretiminde kullanılır. Tekstil fabrikaları, tecrit edici olarak sıvacılık ve boyacılıkta da kullanılmaktadır.

51 2. Organik Tozlara Bağlı Akciğer Hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında issinoz gelir. Bissinoz; keten, kendir, kenevir ve özellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır. Bu hastalık tekstil sanayinde çalışan işçilerde görülür. Genellikle yıl gibi uzun bir süre tozlu yerlerde çalışan işçilerin üçte birinde ortaya çıkan bir hastalıktır.