STATİK ETKİLER KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ TİCARET HADLERİ ETKİSİ

KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ STATİK ETKİLER KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ

KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ Kaynak dağılımı etkisi ortaya çıktığında üretim ya da tüketime ayrılan kaynakların kullanım yerleri değişmektedir. Genel olarak uzlaşılan ayrıma göre, kaynak dağılımı etkisi ticaret yaratıcı etki (“trade creation effect”) ve ticaret saptırıcı etki (“trade diversion effect”) olmak üzere iki bileşenden oluşmaktadır

a) Ticaret Yaratıcı Etki: Gümrük vergilerinin kaldırılması nedeniyle, yüksek birim maliyetlerle ev sahibi ülkede yapılan üretimin, düşük birim maliyetlere sahip olan birlik üyesi ülkeye kaymasıdır. Ticaret yaratıcı etki sonucunda birlik üyesi ülkeler arasında daha önce yapılmayan bir ticaret başlamakta, yani yeni bir ticaret yaratılmaktadır, ev sahibi ülkede yüksek maliyetle üretilen malın yerini düşük maliyetle üretilen birlik üyesi ülkenin malı almaktadır.

a) Ticaret Yaratıcı Etki: Literatürde bu etki genel olarak refah düzeyini yükseltici olarak görülmektedir. Ticaret yaratıcı etki ağır basmaktaysa entegrasyona üye olacak iki ülkeden en az birinin refahı yükselmekte, her iki ülke açısından değerlendirildiğinde net etki yine refahı arttırıcı olmaktadır. Ancak birlik dışında kalan üçüncü ülkelerin kısa dönemde refahları azalmaktadır. Uzun dönemde üçüncü ülkelerin kazancı ise entegrasyonun refahın artmasına bağlıdır ve bu durumda üçüncü ülkelerin refahları yükselebilecektir

a) Ticaret Yaratıcı Etki: Olumlu Üretim Etkisi: Bu etki sonucunda ev sahibi ülkede malın üretimi durmakta ya da azalmakta, üretim daha az birim maliyete sahip olan birlik üyesi ülkeye kaymaktadır. Böylece birlik düzeyinde üretim maliyetlerinden tasarruf sağlanmaktadır. Olumlu Tüketim Etkisi: Üretim maliyetlerinin azalması nedeniyle, tüketim daha düşük mal satış fiyatı olan birlik üyesi ülkeden yapılmaktadır. Eskisine göre daha düşük fiyattan tüketim yapılabilmesi nedeniyle tüketici fazlası ya da tüketici rantı (“consumer surplus”) ortaya çıkmakta, dolayısıyla tüketici refahı artmaktadır.

b) Ticaret Saptırıcı Etki: Entegrasyonun uygulanan gümrük vergilerini değiştirmesi nedeniyle, ev sahibi ülkenin en düşük maliyete sahip olan üçüncü ülkeden yaptığı ithalatın, üçüncü ülkeye göre daha yüksek maliyetle üretim yapan birlik üyesi ülkeye kaymasını ifade etmektedir. Birlik üyesi ülke ile ev sahibi ülke arasında gümrük vergileri sıfırlanmakta, her iki ülke de üçüncü ülkeye karşı ortak gümrük tarifesi uygulamaya başlamaktadır. Ortak gümrük tarifesi nedeniyle üçüncü ülkenin birlik pazarına mal satma olanağı ya tamamıyla ortadan kalkmakta ya da azalmaktadır. Dış ticaret, dünya pazarlarından birlik pazarlarına doğru sapmaktadır. Ticaret saptırıcı etki nedeniyle dünyadaki üretim maliyetlerinin arttığı, toplam refahınsa düştüğü kabul edilmektedir.

b) Ticaret Saptırıcı Etki: Olumsuz Üretim Etkisi: Daha önce dışarıdan düşük maliyetle ithal edilen malın üretimi birlik içinde yüksek maliyetle üretim yapan üye ülkeye kaymakta, yani üretim maliyetleri yükselmektedir. Olumsuz Tüketim Etkisi: Tüketim daha yüksek maliyetlerle üretim yapan birlik üyesi ülkeye kaydığından tüketici fazlasında yani tüketici refahında bir azalma meydana gelmektedir .

KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ Jacob Viner tarafından yapılmıştır. Viner’in yaptığı açıklamalardan önce gümrük birliği konusuna Dış Ticaret Teorisi çerçevesinde yaklaşılmış ve gümrük birliği, serbest ticaretin sağlanmasında bir araç olarak düşünülmüştür. Bu nedenle ülke refahının birlik sonrasında mutlak olarak artacağı varsayılmıştır. Ancak Viner gümrük birliğinin refahı arttırıcı etkilerinin yanında, refahı düşürücü etkilerinin de olduğunu belirtmiştir.

KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ Viner’in analizi, dolayısıyla geleneksel analizin ilk aşaması arz yanlıdır ve kısmi denge analizi sayılabilir. Analiz, üretim koşullarını incelemekte, talep koşullarını dikkate almamakta ve grafiksel bir açıklama içermemektedir. Vineryen Analizi genişleten Gehrels, Meade ve Lipsey, üretim koşulları yanında tüketim yani talep koşullarını da analize dâhil etmiştir. Ayrıca Robson ile Bhagwati ve Panagariya, Vineryen analizi daha da geliştirmiştir. Burada kolaylaştırıcı varsayımlar olarak taşıma maliyetlerinin olmadığı ve tüketicilerin tüm gelirlerini bu malın alımında kullandıkları gözden kaçırılmamalıdır. Statik analizler incelenirken veri setine atılıp sabit olarak kabul edilen teknoloji, talep, verimlilik, rekabet düzeyi gibi parametreler zaman içinde değişmekte, değişen bu parametreler ülke ekonomileri üzerinde önemli etkilerde bulunmaktadır.

Genel Olarak Kaynak Dağılımı Etkisi (Grafik) Entegrasyonun tek ülke açısından oluşturduğu ekonomik etkilerin incelenebilmesi için incelenecek ülkenin arz ve talep eğrileri kullanılmaktadır. Analizi yapılan mala ait olan arz ve talep eğrileri, dış ticaretin yapılmadığı bir ortamda ülke içi fiyat seviyesini belirlemektedir. Dış ticaret söz konusuyken fiyatlar uluslararası piyasalarda oluşmakta, ülke bu fiyat düzeyini veri olarak kabul etmektedir. Veri fiyat düzeyi ancak konulacak gümrük vergileri ya da eş etkili tedbirlerle yani ticarete müdahale edilerek değiştirilebilmektedir.

Genel Olarak Kaynak Dağılımı Etkisi (Grafik) Dışa açık bir ekonomide ülkeye ait olan arz ve talep eğrileri malın fiyatını belirleyememekte, mal fiyatı dünya piyasalarında oluşmaktadır.

Genel Olarak Kaynak Dağılımı Etkisi (Grafik)

Genel Olarak Kaynak Dağılımı Etkisi (Grafik) Yatay eksene paralel kabul edilen arz doğruları sabit maliyetleri ve fiyatları yansıtmaktadır. Ev sahibi ülke tipik arz ve talep doğrularına sahiptir. Fiyatlar artınca tüketiciler daha az mal talep ederken, aynı durumda üreticiler daha fazla mal satmak istemektedirler. Üçüncü ülkelerin arz eğrilerinin sonsuz esnek kabul edilmesi durumunda uygulanan gümrük vergileri (tekrar tüketicilere dağıtılmıyorsa) tümüyle tüketicilerin omuzlarında kalmaktadır. Dünyaya en düşük fiyattan üçüncü ülke mal (PÜ) vermektedir. Ancak ev sahibi ülkede fiyat PÜ’nün altına iner ya da dış piyasalarda oluşan fiyat PE’nin üstüne çıkarsa piyasaya malı yalnızca ev sahibi ülke üreticileri vermektedir. Çünkü PÜ fiyatının altında hiçbir ülke mal satmayı istememekte, PE’nin üstündeyse tüketiciler yerli malı tüketmektedir.

Entegrasyondan önce Serbest ticaret koşulları veriyken dış ticarete konu olan araba, üçüncü ülkeden ve Pü fiyatından ithal edilmektedir. Bu fiyattan ülke içinde tüketilen araba miktarı talep doğrusu üzerinde Pü fiyatının belirlediği noktaya denk gelen Q6 kadardır. Bu tüketime karşılık ülke içinde yapılan araba üretimi Q1 kadardır. Üçüncü ülkeden Q6-Q1 düzeyinde araba ithal edilmektedir. Ev sahibi ülke serbest ticaretten korunmaya karar verirse gümrük vergisi uygulayacaktır. Alınan G oranındaki gümrük vergisi nedeniyle ülke içindeki tüketiciler Pü(i+g) fiyatlarıyla karşı karşıya kalmaktadır. Gümrük vergilerinin sağladığı koruma nedeniyle ev sahibi ülkedeki araba üretimi Q3’e çıkmış, tüketimi ise Q4’e inmiştir. Ev sahibi ülke ithal ettiği Q3Q4 kadar arabadan 3+8 alanları kadar gümrük vergisi elde etmektedir. Ancak gümrük vergilerinin tüketicilere maliyeti 5+6+7+8+9+10 alanlarının toplamına yani tüketici rantının azalmasına eşittir.

Entegrasyondan sonra PÜ(1+G) düzeyine eşit düzeyde ortak gümrük tarifesi uygulanmaya karar verilmiştir. Bu durumda üçüncü ülkenin gümrük vergisi eklenmiş mal satış fiyatı, B ülkesinin mal satış fiyatı olan PB’yi aşmaktadır. Çünkü birlik üyesi ülkeye uygulanan gümrük vergileri kaldırılmıştır. Ev sahibi ülkede araba fiyatları düşmüş, Pü(1+G)’den, PB düzeyine inmiştir. Gümrük birliği sınırları içindeki üretim büyük oranda B tarafından gerçekleştirilir hale gelmiştir. Ev sahibi ülkede yapılan araba üretimi Q2’ye inmiş, tüketim miktarı ise artarak Q5’e çıkmıştır. Üretimdeki bu azalma üretimde rasyonalizasyon olarak adlandırılmaktadır. Üretimde rasyonalizasyon nedeniyle birlik içinde üretilen arabanın birim maliyetleri azalmış, tüketimin artması nedeniyle de ortalama hayat standardı yükselmiştir. Yani gümrük birliğinden kaynaklanan ticaret genişletici (“trade expansion'>'’) etki, etkin olmayan üretimin azalışından kaynaklanan Q2Q3 ve tüketimin artmasından kaynaklanan Q4Q5 ’in toplamına eşittir.

Entegrasyondan sonra Devlet gümrük vergilerini kaybetmiştir. Bu kayıp 3 alanına eşittir. Ancak tüketicilerin refahı artmıştır. Tüketici refahındaki artış tüketici rantına eşittir. Şekildeki tüketici refahı artışı 1+2+3+4 alanlarına eşittir.

Entegrasyondan sonra Burada yer alan 1, üreticilerden tüketicilere bir transfer niteliğindedir ve ülkedeki üreticiler için kayıp, tüketiciler için kazanç niteliğinde olduğundan ülke için nötr bir etki yaratmaktadır. Aynı şekilde 3, tüketiciler açısından kazanç, devlet açısından kayıp olduğundan yansız bir etkiye sahiptir. Ticaret yaratıcı etki ülke için net kazanç niteliğindedir 2 ve 4 alanlarının toplamına eşittir. Ticaret saptırıcı etki ise şekilde yer alan 8 alanıdır ve ülkenin gümrük vergisi geliri kaybını oluşturmaktadır. Bu kayıp tüketicilerin entegrasyon kurulduktan sonra B ülkesine ödediği ek mal alım ücretine eşittir. Entegrasyondan önce ev sahibi ülke serbest ticaret koşullarından ticaret yapmayı seçmişse, Pü fiyatı PB’ye çıkmaktadır. Bu durumda üzerinde durulması gereken 6 ve 10 numaralı alanlardır. Bu alanlar entegrasyondan kaynaklanan yıkıcı (“deadweight cost”) maliyet etkileridir

TİCARET HADLERİ ETKİSİ STATİK ETKİLER TİCARET HADLERİ ETKİSİ

TİCARET HADLERİ ETKİSİ Ticaret hadleri, dış ticaretten kazançların ülkeler arasında nasıl bölüşüleceğinin bir göstergesidir ve bir birim ihraç malı karşılığında elde edilebilecek ithal malı miktarını ya da ihracat fiyatının ithalat fiyatına oranını ölçmektedir. Yani ticaret hadlerinin değişmesi satın alma gücünü ve dolayısıyla reel geliri etkilemektedir. Bir ülkenin ticaret hadleri iyileştiğinde ortaya çıkacak reel gelir değişimi iki farklı etkinin bileşimine bağlıdır. Bunlardan ilk etki aynı miktar ihraç malı karşılığında daha fazla ithalat yapılabilmesine olanak tanımaktadır. Diğer etki ise ülke içinde mal fiyatlarının yükselmesi nedeniyle ithal mallarının ülke içindeki tüketicilere göre pahalı hale gelmesine yol açmaktadır. Bu etkilerden ilki ağır basıyorsa refah artmakta, aksi durumda düşmektedir.

TİCARET HADLERİ ETKİSİ Bölgesel entegrasyonlar ülkelerin tüketim yapılarını ve ticaret hadlerini doğrudan etkilemektedir. Üretim ve tüketim etkileri incelenirken yapılan varsayımın aksine, üçüncü ülkenin arz eğrisinin sonsuz esnek olmaması durumunda, kurulacak gümrük entegrasyon ticaret hadlerinin değişmesine yol açmaktadır. Entegrasyona üye olacak ülkeler dünya ticaretini etkileyebilecek kadar büyüklerse ya da birlik kurulduktan sonra Ülke ekonomilerinin toplamı büyük niteliğini kazanıyorsa, ticaret hadleri belirgin şekilde değişmektedir. Bu durumda ticaret saptırıcı entegrasyon bile üye ülkelerin ticaret hadlerini olumlu yönde etkilemektedir. Ticaret yapan iki taraftan birinin ticaret hadlerinin iyileşmesi, karşı tarafın ticaret hadlerinin kötüleşmesini ifade etmektedir. Bölgesel entegrasyonların kurulması, entegrasyona üye ülkelerin ticaret hadlerini iyileştiriyorsa, üçüncü ülkelerin ticaret hadlerini olumsuz etkiliyor demektir. Mundell, bölgesel entegrasyonların ticaret hadleri üzerindeki etkilerini gösteren ilk ve kapsamlı çalışmayı yapmıştır.