MALİYETLER Doç. Dr. Ahmet UĞUR

Maliyetler Genel olarak, bir malın elde edilmesi için katlanılan bedeldir. Bir işletmenin ürettiği mal ve hizmetler için katlanılan maliyetin genelde iki kaynağı bulunmaktadır. Bunlardan birincisi değişken giderler, ikincisi sabit giderlerdir. Çok kısa dönemde üretim olmadığı için maliyet söz konusu değildir. Kısa dönemde girdiler, sabit ve değişken girdiler olmak üzere ikiye ayrılır. Dolayısıyla kısa dönemde maliyetler de sabit ve değişken maliyet olmak üzere ikiye ayrılır. Sabit maliyetler bina, makina - teçhisat, kira, amortisman, idari personel aylığı, bekçi maaşı gibi üretim yapılmasa da söz konusu olan maliyetlerdir. Değişken maliyet ise işçilik, enerji, hammadde, bakım onarım maliyetleri gibi üretim miktarına bağlı olarak değişen maliyetlerdir. Açık maliyetler ise muhasebeleştirilebilen maliyetlerdir. Örtük maliyet (fırsat maliyeti) ise firmanın kendine ait olan kaynakların başka alanlarda kullanılması durumunda elde edilecek getiriye eşittir. Örtük maliyetleri muhasebeleştirebilmek mümkün değildir. Örtük maliyetler kısa dönemde sabit maliyetlerin içinde yer alır. Firmanın toplam geliri, toplam maliyetine eşitken (TR=TC) firma, örtük maliyetleri kadar kâr elde eder. Firmanın kendisine ait olan üretim faktörlerinin fırsat maliyeti kadar kâr elde ettiği bu durum “Normal Kâr” olarak adlandırılır.

Kısa Dönem Firma Maliyetleri Belli bir ürünü elde edebilmek için katlanılan sabit veya değişken maliyetlerin toplamına toplam maliyet denir. Toplam maliyet , toplam sabit maliyet ve toplam değişken maliyetten oluşur. Toplam sabit maliyet, firmanın üretimde kullandığı bütün sabit girdilerin maliyetidir ve sabittir(üretilecek malın miktarına bağlı değildir). Toplam değişken maliyet, firmanın üretimde kullandığı bütün değişken girdilerin maliyetidir. Firma daha fazla mal üretebilmek için değişken girdilerden daha fazla kullanmak zorundadır. Daha fazla miktarda değişken girdi kullanımı da toplam değişken maliyetin artması anlamına gelir. Böylece toplam değişken maliyet üretilecek mal miktarına bağlıdır.

Toplam Sabit ve Değişken Maliyetler

Toplam Maliyet

Ortalama Maliyet Ortalama toplam maliyet, ürünün birim başına toplam maliyetidir. Toplam maliyet, üretim miktarına bölündüğünde ortalama maliyete ulaşılır. Ortalama sabit ve ortalama değişken maliyetlerin toplamı alındığında ortalama maliyete ulaşılır. AC = AFC + AVC Ortalama maliyet önce azalan, sonra artan eğimlidir. Bu durumun nedeni azalan verimler yasadır.

Ortalama Maliyet

Ortalama Maliyetler Ortalama Sabit Maliyet: Toplam sabit maliyetin üretim miktarına bölünmesiyle bulunur. Yani birim başına düşen sabit maliyettir. Ortalama sabit maliyet, üretim miktarı arttıkça azalacağı için gittikçe azalan bir seyir izler. Üretim miktarı arttıkça yatay eksene yaklaşan bir hiperbol görünümü arz eder. Ancak hiçbir zaman sıfır değerini almaz. Ortalama sabit maliyet eğrisi negatif eğimlidir.

Ortalama Maliyetler Ortalama değişken maliyet birim başına düşen değişken maliyeti ifade eder. Toplam değişken maliyetin üretim miktarına bölünmesi suretiyle bulunur. Ortalama değişken maliyet eğrisinin şekli azalan verimler yasası tarafından belirlenir. Buna göre ortalama değişken maliyet eğrisi önce azalan, sonra artan bir biçimdedir. Artan marjinal verimliliğin olduğu bölgede ortalama değişken maliyet eğrisi azalmakta, azalan marjinal verimliliğin olduğu bölgede artmaktadır.

Ortalama Sabit Maliyet

Ortalama Değişken Maliyet

Marjinal Maliyet Üretim miktarı bir birim arttığında toplam maliyette meydana gelen değişimdir. Yani sonuncu birimin maliyetidir. Toplam maliyette meydana gelen değişimin, üretim miktarındaki değişime bölünmesiyle bulunur. Toplam maliyet eğrisinin herhangi bir noktasının eğimi marjinal maliyeti vermektedir. Toplam değişken maliyet eğrisinin herhangi bir noktasına çizilen teğetin eğimi marjinal maliyeti verir. Kısa dönemde marjinal maliyeti belirleyen değişken maliyettir. Çünkü, toplam maliyetteki değişme, toplam değişken maliyetteki değişme kadar olmaktadır. Azalan verimler yasasından dolayı marjinal maliyet eğrisi önce azalan, sonra artan bir eğim izleyecektir.

Marjinal Maliyet

Toplam ve Ortalama Maliyetler

Maliyet Eğrilerinin Toplu Gösterimi

Maliyet Eğrilerinin Toplu Gösterimi Marjinal maliyet eğrisi artarken ortalama değişken maliyet ve ortalama maliyet eğrilerini minimum noktalarından keser. Marjinal maliyet eğrisi azalırken, ortalama değişken maliyet ve ortalama maliyet eğrileri azalmaktadır. Marjinal maliyet eğrisi, ortalama değişken maliyet ve ortalama maliyetin üstünde olduğu bölgede her iki maliyette artmaktadır. Marjinal maliyet eğrisinin ortalama değişken maliyet eğrisinin minimum noktasının üstünde kalan kısmı tam rekabetçi firmanın kısa dönem arz eğrisidir. Ortalama sabit maliyet ise daima azalmaktadır.

Kısa Dönemde Kapasite Meselesi Tam kapasite: Kısa dönemde ortalama maliyet eğrisinin en düşük olduğu düzeyde üretim yapılmasına tam kapasite üretim düzeyi denir. Tam kapasite en düşük maliyetle üretimin gerçekleştirildiği yerdir. Tam kapasite üretimin gerçekleştirildiği noktada ortalama maliyet eğrisinin eğimi sıfırdır. Atıl kapasite: Üretimin tam kapasite üretim düzeyinin altında bir noktada gerçekleştirilmesidir. Atıl kapasite söz konusu iken üretim tam kapasite düzeyine kadar arttırıldığında ortalama maliyet azalır. Atıl kapasite söz konusu iken ortalama maliyet eğrisi negatif eğimlidir.

Kısa Dönemde Kapasite Meselesi Aşırı kapasite: Firmanın tam kapasite üretim düzeyinin üstündeki noktalarda üretim yapması aşırı kapasite durumudur. Aşırı kapasite söz konusu iken üretim artışı devam ederse ortalama maliyetler artacaktır. Aşırı kapasite söz konusu iken ortalama maliyet eğrisi pozitif eğimlidir. Maksimum kapasite: Bir firmanın kısa dönemde mevcut tesisleri ile üretebileceği en yüksek üretim düzeyidir

Kısa Dönemde Kapasite Meselesi

Uzun Dönem Maliyet Eğrileri Uzun dönemde sabit maliyet söz konusu değildir. Dolayısıyla tüm maliyetler değişkendir. Tüm maliyetler değişken olduğu için uzun dönemde toplam değişken maliyet, aynı zamanda toplam maliyete eşittir. Uzun dönem, çok sayıda kısa dönemin bir araya gelmesinden oluşur. Yani firmanın bir kısa dönemden başka bir kısa döneme geçmesi uzun dönemdir. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi kısa dönem ortalama maliyet eğrilerine teğet olduğu için yani saran bir görünüm arz ettiği için ZARF eğrisi olarak adlandırılır. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi firmanın ölçeğini arttırması sonucunda oluşan yeni kısa dönemleri birleştiren bir eğri olduğu için ölçek eğrisi olarak da adlandırılır.

Uzun Dönem Ortalama Maliyet

Uzun dönem ortalama maliyet eğrilerinin türetilmesi SRAC4 SRAC5 SRAC1 SRAC2 SRAC3 maliyetler 1 tesis 5 tesis 4 tesis 2 tesis 3 tesis O Üretim miktarı

Uzun dönem ortalama maliyet eğrilerinin türetilmesi SRAC1 SRAC5 SRAC2 SRAC4 SRAC3 LRAC maliyetler O Üretim miktarı

Uzun dönem ortalama maliyet eğrilerinin türetilmesi maliyetler Kısa dönem ortalama maliyet eğrileri örnekleri O Üretim miktarı

Uzun dönem ortalama maliyet eğrilerinin türetilmesi LRAC maliyetler O Üretim miktarı

Uzun Dönem Ortalama Maliyet Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi önce azalan sonra sabit bir biçimde devam eden ve sonra artan bir görünüm arz edebilir. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi azalırken (negatif eğimli iken) ölçeğe göre artan getiri söz konusudur. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi yatay eksene paralel iken (eğimi sıfır iken), ölçeğe göre sabit getiri söz konusudur. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi artarken (pozitif eğimli iken) ölçeğe göre azalan getiri söz konusudur. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi negatif eğimli iken pozitif ölçek ekonomileri, pozitif eğimli iken negatif ölçek ekonomileri söz konusudur.

Uzun Dönem Marjinal Maliyet Uzun dönem marjinal maliyet eğrisi ise firmanın kapasitesini bir birim arttırdığı durumda toplam maliyette meydana gelen değişmeyi göstermektedir. Uzun dönem marjinal maliyet eğrisi, tıpkı kısa dönem marjinal maliyet eğrisini kısa dönem ortalama maliyet eğrisini minimum noktasından kesmesi gibi, uzun dönem ortalama maliyet eğrisini minimum noktasından keser. Uzun dönem marjinal maliyet eğrisi kısa dönem marjinal maliyet eğrisinden daha yatık bir eğridir.

Uzun Dönem Marjinal Maliyet

Ölçek Ekonomileri Firmanın üretim ölçeğini arttırması sonucunda sağladığı maliyet avantajları veya dezavantajlarına ölçek ekonomileri denir. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisinin U harfine benzer yapısının nedeni de ölçek ekonomisidir. Üretim ölçeğinde meydana gelen artış sonucunda firmanın sağladığı maliyet avantajlarına denir. Firmanın ölçeğini büyütmesinden dolayı ortaya çıkan maliyet dezavantajlarıdır. Ölçek ekonomileri firma ölçeğini ancak uzun dönemde değiştirebildiği için uzun dönemde ortaya çıkar. Kısa dönem maliyet eğrilerini etkilemez. Pozitif ölçek ekonomileri söz konusu ise uzun dönem ortalama maliyet eğrisi negatif eğimlidir. Negatif ölçek ekonomileri söz konusu ise uzun dönem ortalama maliyet eğrisi pozitif eğimlidir.

Ölçek Ekonomileri