“PALEONTOLOJİ” “OMURGASIZ MAKROFOSİLLER” Dr “PALEONTOLOJİ” “OMURGASIZ MAKROFOSİLLER” Dr. Gonca NALCIOĞLU MTA - ANKARA

Paleontoloji: “eski varlık bilimi” paleos = eski, ontos = varlık, fosilleri inceleyerek geçmişte yeryüzünde var olmuş canlıları, bunların bölge ve zamandaki dağılımlarını araştıran bilim dalıdır. Sözcük anlamı; “eski varlık bilimi” Yunancada paleos = eski, ontos = varlık, logos = bilim

“Jeolojinin temelidir” Paleontoloji “Jeolojinin temelidir” Fosillerin; tanımlamaları, sınıflandırılmaları, yaşam ortamı koşullarının ve coğrafik dağılımlarının belirlenmesi ile yapılır.

Paleontoloji ile saptanan; hayvan (fauna) ve bitki (flora) fosili toplulukları ile; *jeolojik zamanlarda kara ve deniz alanlarının dağılımını (paleocoğrafya), *iklimsel değişimleri, ve *çökelme ortamlarına bağlı gelişen petrol, kömür ve çeşitli maden yataklarının bulunduğu düzeyleri saptanmak mümkün olmaktadır.

Paleontoloji; * Omurgasız Paleontolojisi (Makro ve Mikro) ve * Omurgalı Paleontolojisi olarak iki alt bölüme ayrılmıştır.

Fosil ?.... Latince “fossilis= yerden çıkarılmış” Geçmişte yaşamış organizmaların günümüze kadar korunmuş kalıntıları veya izleridir. Latince “fossilis= yerden çıkarılmış”

“yeryuvarı tarihinin kanıtları” dırlar. fosiller, tortul kayaçlar içinde bulunan “yeryuvarı tarihinin kanıtları” dırlar.

Fosiller; Bugün yaşayan bir çok grubu temsil ettikleri gibi, soyları tükenmiş grupları da tanımamıza yardımcı olurlar. Bilinen en eski fosiller günümüzden 3.6 milyar yıl önce yaşamış olan fotosentetik siyanobakteriler (mavi-yeşil algler) dir.

3.6 milyar yıl önce….. (Atmosferin mimarları: CYANOBACTERIA) Siyanobakteriler fotosentez yaparak CO2 tüketip O2 ürettiler… Bu sayede önce denizlerde, sonra atmosferde yaşamın kaynağı olan “oksijen” birikmeye başladı.

Fosillerin jeolojiye olan katkıları; Fosiller, yeryuvarının jeolojik tarihini ortaya koyan kayıtlar olması bakımından, jeolojik dönemlerde yaşamış topluluklar olarak yeryuvarının yaşını belirleyecek birer olgudurlar. Bu yaklaşımla, her jeolojik dönemin belirli bitki ve hayvan fosil grupları tarafından karakterize edildiklerini söylemek mümkündür. Yeryuvarındaki kayaçlar, karakteristik (indeks) fosiller sayesinde Zaman, Devir, Kat ve Zon 'lara ayrılmışlardır.

Bulundukları ortamın göstergesi olan Fosillerle ; ortamın; -deniz, lagün, delta, göl yada kara olduğunu -derinliğini, -tuzluluk derecesini, -sıcaklığını ve pH’değerini, -dalgalı veya durgun olduğunu, belirleyebiliriz. .

Fosilleşme nasıl olur ? Canlılar öldükten sonra organik-yumuşak kısımları diğer hayvanlar tarafından tüketilir veya bakteriler tarafından tahrip edilir (çürür). Eğer ortam bakterilerin yaşamasına uygun oksijene sahip değilse ve fosilleşmeye uygun taşlaşma süreci koşulları taşıyorsa, canlıdan arta kalan kemik, kabuk ve diş gibi sert ve dayanıklı kısımlar korunarak günümüze ulaşır. Ayrıca bazı hayvanların; dışkısı (koprolit), yumurtası ve sürünme izleri de fosil olarak korunabilir.

Fosilleşme ortamları ? -Deniz ve göl tabanları, bataklık, çöl ortamları -buzullar, akarsu yatakları -delta, lagünler -volkanik kül-lav ve çamurlu ortamlar

Yaşamın başlangıcı yaklaşık 542 milyon yıl önce KAMBRİYEN devrinin başlangıcında, denizlerle bazı hayvan gruplarının ortaya çıkışı ile oldu (Kambriyen Patlaması).

……milyon yıllarla konuşmak yerine…. Dünyanın oluşumu……..4.600.000.000 yıl En yaşlı kayaç…………..3.800.000.000 yıl En yaşlı fosil……………..3.600.000.000 yıl Kambriyen patlaması....542.000.000 yıl ……milyon yıllarla konuşmak yerine…. “4.600.000.000 yılın takvimi” JEOLOJİK ZAMAN ÇİZELGESİ

66-0 my FANEROZOYİK 251-66 my 542-251 my PROTEROZOYİK 2.500-542 my Üst Zaman Zaman Devir FANEROZOYİK SENOZOYİK 66-0 my Neojen Paleojen MESOZOYİK 251-66 my Kretase Jura Triyas PALEOZOYİK 542-251 my Permiyen Karbonifer Devoniyen Siluriyen Ordovisiyen Kambriyen Yaşamda ani gelişme PROTEROZOYİK 2.500-542 my Ökaryotik çok hücreliler Ökaryotik tek hücreliler Bakteriler (prokaryotik hücreli) Dünyanın oluşumu ARKEEN 4.570-2.500 my

OMURGASIZ MAKROFOSİL GRUPLARI

SÜNGERLER Filum PORIFERA (Yaş:Kambriyen – Güncel) Süngerler en basit çok hücreli organizmalardır. Denizel Organizmalardır

MERCANLAR Filum CNIDARIA Denizel ve resif yapıcı organizmalardır (Yaş: Kambriyen – Güncel) Denizel ve resif yapıcı organizmalardır

Mercan resifleri

Mercan fosilleri

BRYOZOA LAR (YOSUN HAYVANLAR) Filum BRYOZOA (Yaş: Ordovisiyen-Güncel) Denizlerde yaşarlar

BRAKİYOPODLAR Filum BRACHIOPODA (Yaş: Kambriyen – Güncel) Özellikle Paleozoyik dönemde çok bol Denizel organizmalar

GASTROPODLAR, BİVALVLER, Filum MOLLUSCA GASTROPODLAR, BİVALVLER, SEFALOPODLAR Sınıf Gastropoda denizel Sınıf Cephalopoda Kara, deniz ve göl Ordovisiyen - Güncel Sınıf Bivalvia deniz ve göl

Cephalopoda Ammonoidler (Yaş: Devoniyen-Kretase)

(KRİNOİDLER – EKİNİTLER) DERİSİDİKENLİLER (KRİNOİDLER – EKİNİTLER) Filum ECHINODERMATA (Yaş:Ordovisiyen – Güncel) Sınıf: Crinoidea Sınıf: Echinoidea Denizel organizmalar

GRAPTOLİTLER Filum HEMICORDATA (Yaş: Ordovisiyen – Siluriyen) Denizel organizma

TRİLOBİTLER Filum ARTHROPODA Denizel organizma (Yaş: Kambriyen – Permiyen) Denizel organizma

Trilobit

Ordovisiyen dönemi deniz canlıları canlandırması

Baskın Makrofosil Grupları Brakiyopodlar, Bryozoalar, Koloni Mercanlar Brachiopodlar + Mercanlar + Bryozoalar Brakiyopodlar, Koloni Mercanlar, Krinoidler, Bryozoalar Brakiyopodlar, Koloni Mercanlar, Trilobitler, Krinoidler, Bryozoalar Trilobitler, Graptolitler, Koloni Mercanlar Brakiyopodlar, Krinoidler, Nautilidler Trilobitler, Graptolitler, Brakiyopodlar, Bryozoalar, Krinoidler, Nautilidler Trilobitler Trilobitler, Brakiyopodlar (eklemsiz)

Baskın Makrofosil Grupları SENOZOYİK 66-0 my Neojen Paleojen Bivalvler, Gastropodlar, Ekinitler, Mercanlar MESOZOYİK 251-66 my Kretase Jura Triyas Ammonitler, Bivalvler, Gastropodlar, Ekinitler, Mercanlar, Krinoidler

Geçmiş zamanın takvimini oluşturabilmek için gereken bilgiyi bize kimler verdi?

Kitabelerini yazan ölüler Adımız Pleurodictyum Biz bir mercan cinsiyiz, bireyler bir araya gelerek koloni oluşturduk. Gördüğünüz kolonimizdir. Erken Devoniyen zamanında sığ-sıcak denizlerde, kendimizi deniz tabanına bağlayarak yaşadık. Erken Devoniyen zamanı sonunda yeryüzünden silinip gittik. Bizimde bir zamanlar var olduğumuzu bilin diye size fosilimizi bıraktık. Not: nasıl fosilleştiğimizi çözebilirseniz size tortul ortam koşullarını da anlatırız.

Ben bir ammonit cinsiyim. Kitabelerini yazan ölüler Adım Crioceratites Ben bir ammonit cinsiyim. Erken Kretase zamanında açık denizlerde yüzerek yaşadım. Kendi ürettiğim dikenli bir kabuğum vardı. Ölünce derin deniz tabanına indim. Yumuşak gövdem çürüdü, kabuğumun içine o ortamdaki çökeller doldu. Kabuğum zamanla eridi gitti. Gördüğünüz kabuğumun iç kalıbıdır.

Biz, bir gastropod cinsiyiz. Kitabelerini yazan ölüler Adımız Planorbis Biz, bir gastropod cinsiyiz. Bizim cinsimiz ilk kez Jura’da ortaya çıktı, o günden beri varız. Tatlı su göllerinde yaşadık-yaşıyoruz. Fosillerimizi bulmak isterseniz gölsel kireçtaşlarını veya kiltaşlarında arayın.

Onlar yazdıkları kitabelerde bize ne zaman, nerde, nasıl yaşadıklarını, nasıl öldüklerini, nasıl gömüldüklerini anlatırlar. Bununla da kalmayıp yaşadıkları dönemde dünyada neler olup bittiğini hikayelerine eklerler. Kendilerine özgü dilleri vardır, öğrenebilirsek, sessizce anlattıkları “dünyanın tarihi” ni anlayabiliriz. Onların dillerini bilmeyenler, anlattıklarını anlayamadıkları için, doğal olarak onların değerlerini de bilemezler.