Projelerin Tanıtımı Noktasal Kaynaklı Kirleticilerin Seçimi Yayılı Kaynaklı Kirleticilerin Seçimi Kirleticilerin Önceliklendirilmesi Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi İzleme Sonuçları Mevzuatta Yer Alacak Maddeler Ülkemize Özgü Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesi

BİKOP İç sularda noktasal kaynaklı kirlilik TMKK KIYITEMA Kıyı ve geçiş sularında noktasal kaynaklı kirlilik İç sular ile kıyı ve geçiş sularında yayılı kaynaklı kirlilik

Pilot Havzalar: Ergene Havzası Susurluk Havzası Konya Kapalı Havzası Projenin Süresi: Yüklenici: İO Çevre Çözümleri Ar-Ge Ltd. Şti

Proje Kapsamında Yürütülen Çalışmalar: Kirleticilerin kaynaklarının belirlenmesi Kentsel ve endüstriyel faaliyetler sonucunda, kıyı ve geçiş sularında bulunan ve/veya bulunması muhtemel tehlikeli maddelerin belirlenmesi İçsularda bulunan tehlikeli maddelerin araştırılması Önceliklendirme ve spesifik kirleticilerin belirlenmesi İzleme çalışmaları Sektörel tehlikeli madde envanterinin oluşturulması Çevresel kalite standartlarının ve deşarj standartlarının belirlenmesi Tehlikeli Maddeler Bilgi Sistemi’nin geliştirilmesi

Pilot Alanlar: İzmit Körfezi İzmir-Nemrut ve Aliağa Körfezleri İskenderun Körfezi Samsun Limanı Projenin Süresi: Yüklenici : TÜBİTAK MAM

Proje Kapsamında Yürütülen Çalışmalar: Kirleticilerin kaynaklarının araştırılması Kentsel ve endüstriyel faaliyetler sonucunda, kıyı ve geçiş sularında bulunan tehlikeli maddelerin belirlenmesi Önceliklendirme ve spesifik kirleticilerin belirlenmesi Sektörel tehlikeli madde envanterinin oluşturulması İzleme çalışmaları Çevresel kalite standartlarının ve deşarj standartlarının belirlenmesi Tehlikeli maddelerin ekosisteme ve su kalitesine olan etkilerinin değerlendirilmesi Elde edilen verilerin Tehlikeli Maddeler Bilgi Sistemi’ne aktarılması

Pilot Alanlar: Fırat-Dicle Havzası Büyük Menderes Havzası Seyhan-Ceyhan Havzası Amasya Manisa Sakarya Projenin Süresi: Yüklenici : TÜBİTAK MAM

Proje Kapsamında Yürütülen Çalışmalar: Yaygın olarak geçmişte kullanılmış ve halen kullanılmakta olan bitki koruma ürünlerinin içeriğinde bulunan aktif maddelere ilişkin 3 pilot havzada, toplam 26 ilde gerçekleştirilen envanter çalışmaları Ürün deseni bazında aktif madde listesinin oluşturulması İzleme çalışmaları Önceliklendirme çalışmaları Çevresel kalite standartlarının belirlenmesi İzleme ve önceliklendirme çalışması sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi ve spesifik kirleticilerin belirlenmesi Elde edilen verilerin Tehlikeli Maddeler Bilgi Sistemi’ne aktarılması

Aday parametre listesinin oluşturulması Literatür/mevzuat araştırmaları, kapasite raporları/anketler, 1 ton üzeri kimyasallar listesi Veri derleme & ön değerlendirme Nihai değerlendirme Kimyasallar veri tabanları, EPISUIT, ECHA, ECOTOX vs. TTD, TED, COMMPS Spesifik Kirletici Listesi

Aday parametre listesinin oluşturulması Literatür/mevzuat araştırmaları, tarım ilacı bayileri ve çiftçilerle yapılan anketler, GTHB İl ve İlçe Müdürlüklerinden elde edilen envanter verileri Veri derleme & ön değerlendirme Nihai değerlendirme Kimyasallar veri tabanları, EPISUIT, ECHA, ECOTOX vs. TTD, TED, COMMPS Spesifik Kirletici Listesi

TMKKKIYITEMABİKOP 147 parametre138 parametre293 parametre Ulusal Spesifik Kirletici Listesinin Oluşturulması 3102 parametre3300 parametre 462 parametre

Çevresel Kalite Standartları (ÇKS); Deşarj standardı değildir. Alıcı ortamda aşılmaması gereken standardı ifade eder. Öncelikli maddeler ile spesifik kirleticiler için belirlenir. Su Çerçeve Direktifi’ne göre su kaynaklarının kimyasal durumunun ve ekolojik durumun belirlenmesinde dikkate alınır. Kısa vadeli etkilerin kontrolü için belirlenen ÇKS: Maksimum kabul edilebilir standartlar (MAK-ÇKS) Uzun vadeli etkilerin kontrolü için belirlenen ÇKS: Yıllık ortalama standartlar (YO-ÇKS)

Kirleticilerin uzun vadeli etkilerinden korunmak Kronik toksisite verileri kullanılır (NOEC, EC10) Yıllık Ortalama ÇKS (AA-EQS) Kirleticilerin kısa vadeli yoğun etkilerinden korunmak Akut toksisite verileri kullanılır (EC50, LC50) Maksimum ÇKS (MAC-EQS)

Dip canlılarını kirleticilerin etkilerinden korumak ÇKS sediman İnsanları, kimyasallarla kontamine olmuş besinlerin etkilerinden korumak Besin zincirinde üstte yer alan canlıları ikincil zehirlenmeden korumak ÇKS biyota

Değerlendirme Faktörü Metodu (DF-Metod) SSD Metodu (Species Sensitivity Distribution) veya Az sayıda taksonomik grup ve toksisite verisi Çok sayıda ve güvenilir toksisite verisi Kronik toksisite verisi ≥ 10 Akut toksisite verisi ≥ 12 SSD

Kimyasal AdıCAS No YO-ÇKS (hesaplanan) (µg/L) YO-ÇKS (uzman görüşü) (µg/L) MAK-ÇKS (hesaplanan) (µg/L) MAK-ÇKS (uzman görüşü) (µg/L) Antimon ,132018,8320 Kimyasal AdıCAS No Diğer ülkelerdeki YO-ÇKS aralığı (µg/L) YO-ÇKS (µg/L) MAK-ÇKS (µg/L) Antimon Kimyasal AdıCAS NoYO-ÇKS (µg/L)MAK-ÇKS (µg/L) Antimon ,80102,80 TMKK Projesi KIYITEMA Projesi OSİB Değerlendirmesi

TMKK 119 parametre 4 izleme dönemi 39 pilot tesis 19 alıcı ortam izleme noktası KIYITEMA 138 parametre 6 izleme dönemi 43 pilot tesis 42 alıcı ortam izleme noktası BİKOP 305 parametre 6 izleme dönemi 244 alıcı ortam izleme noktası

Dilderesi’ne Deşarj Yapan OSB’ler (Güzeller OSB, Plastikçiler OSB, Gebze OSB, Dilovası OSB) 1,1,2,2 TetrakloroetanArsenikGümüşPAH (Asenaftilen) 1,4 DiklorobenzenBakırKalayPAH (Benzo(a)antrasen) 1-MetilnaftalenBaryumKlorobenzenPAH (Fenantren) 2,4 DiklorofenolBenzo(a)pirenKobaltPAH (Piren) 2,6-ksilenolBorKromPoliklorlu Bifeniller (PCB) 2-KlorotoluenBromürKsilen MiskProkloraz 3,4-DikloroanilinButilbenzil ftalat (BBP)LinuronPropetamfos 4,4'-DDDÇinkoo-ksilenStiren 4,4'-isopropilidendifenol; Bisfenol ADemirPAH (Asenaften)Triadimenol AlüminyumDiazinonTer-bütil-4-metoksifenolTributil fosfat AntimonDibütil fitalat (DBP)Titanyum DiklofenakVanadyum Triklosan KIYITEMA Analiz Sonuçları İzmit Körfezi Öncelikli maddeler

Kentsel AAT’ler Dioktil Fitalat (DnOP)Kurşun Dibütil fitalat (DBP)Civa Terbutil-4-metoksifenolNaftalen ÇinkoNikel Bakır4-Nonilfenol (dallanmış) Krom Dioksin Benzeri PCB (12 konjener) KalayDioktil fitalat; (DnOP) KobaltButilbenzil ftalat (BBP) Poliklorlu bifeniller (PCBler)Bakır PAH (Fenantren)Kobalt AntrasenAlüminyum Di (2-etil hekzil) ftalatPoliklorlu Bifeniller (PCB) KIYITEMA Analiz Sonuçları İzmit Körfezi Öncelikli maddeler

Alıcı Ortam 1,2,4-trimetil benzenStirenKadmiyumPAH (Fenantren) 4,4 isopropildendi fenol; Bisfenol ATrikloroetilenDiklorometanOctabromodifenil eter AlüminyumVanadyum Dioksin benzeri PCB’ler (12 konjener)Mesitilen ArsenikAntrasenDi-n-oktil ftalat (DnOP) Bakır1,2 DikloroetanGümüş BaryumAtrazinDemir Bromür Di(2-etil hekzil)ftalat (DEHP) Poliklorlu Bifeniller (PCB’ler) ÇinkoKurşunBenzen KalayNaftalenDi(2-etil hekzil)ftalat KobaltNikelTriklorometan KromTetrabromlu Difenileter Poliklorlu dibenzofuranlar (PCDF) (10 konjener) KIYITEMA Analiz Sonuçları İzmit Körfezi Öncelikli maddeler

Viking Kağıt- Kimya Sanayi Çinko Bakır Krom Kalay Bor Bromür Bis(2-etil hekzil)ftalat (DEHP) Dioksin-benzeri PBCLer (12 konjener) KIYITEMA Analiz Sonuçları İzmir Nemrut ve Aliağa Körfezleri TÜPRAŞ Stiren 2,4 Diklorofenol Kalay Amonyak Toplam Hidrokarbonlar Serbest Siyanür PAH’lar Antrasen Diklorometan Kurşun Naftalen Poliklorlu dibenzodioksinler Çiğli Kentsel AAT Çinko Bakır Krom Kalay Kobalt Alüminyum PAH’lar Di (2-etil hekzil) ftalat (DEHP) Fluoranten Kurşun Nikel Öncelikli maddeler

Atatürk OSB ArsenikSerbest Siyanür ÇinkoBromür BakırPAH’lar KromDiklorometan AntimonBis(2-etil hekzil)ftalat (DEHP) KalayDiuron BorKurşun KobaltNikel Demir Poliklorlu dibenzodioksinler (PCDDler) (7 konjener) AlüminyumDioksin-benzeri PBCLer (12 konjener) BaryumTerbütrin Vanadyum KIYITEMA Analiz Sonuçları İzmir Nemrut ve Aliağa Körfezleri Öncelikli maddeler

Alıcı Ortam DiazinonVanadyumBenzil BenzoatEndosülfan ArsenikPAH (Fenantren) 1,2,4-trichlorobenzene (1,2,4-TCB)Poliklorlu bifeniller ÇinkoBromürTriklorometan (Kloroform)4,4-DDD BakırAntrasen Poliklorlu dibenzodioksinler (PCDDler) (7 konjener)Polibromlu Difenileter Krom Polibromlu difenileterler (PBDE) Poliklorlu dibenzofuranlar (PCDFler) (10 konjener)Atrazin AntimonKadmiyumStirenDioksin-benzeri PBCLer BorDiklorometanPAH(Piren)Benzen KobaltDi(2-etil hekzil)ftalat (DEHP)PAH (Krisen)1,2 Dikloroetan GümüşDiuronFenantren DemirKurşunFluoren AlüminyumNikelFluoranten BaryumTerbütrinTriklorometan KIYITEMA Analiz Sonuçları İzmir Nemrut ve Aliağa Körfezleri Öncelikli maddeler

İSDEMİR ArsenikKadmiyum ÇinkoDiklorometan BakırFluoranten KromKurşun KalayCiva KobaltNikel Demir Poliklorlu dibenzodioksinler AlüminyumPAH’lar TitanyumBenzen Vanadyum Poliklorlu bifeniller (PCB'ler) KIYITEMA Analiz Sonuçları İskenderun Körfezi Öncelikli maddeler Toros Tarım ArsenikFluoranten ÇinkoKurşun BakırNikel KromPAH’lar Kalay Kobalt Bor Titanyum Vanadyum Bromür Antrasen İskenderun Kentsel AAT TriklosanFluoranten ÇinkoKurşun BakırNikel Krom Kalay Kobalt Gümüş Alüminyum PAH’lar Antrasen Dietil hekzil ftalat (DEHP)

İskenderun OSB ArsenikBromür ÇinkoPAH’lar BakırDiklofenak KromPoliklorlu bifeniller (PCB'ler) TrikloroetilenAntrasen KalayKadmiyum BorDiklorometan KobaltDietil hekzil ftalat (DEHP) DemirKurşun AlüminyumNikel Baryum4-(1,1’,3,3’-tetrametilbutil)-fenol VanadyumDioksin-benzeri PBCLer (12 konjener) 1,4 Diklorobenzen KIYITEMA Analiz Sonuçları Öncelikli maddeler İskenderun Körfezi

Alıcı Ortam Butilbenzil Ftalat (BBP)AlüminyumPentaklorobenzenSimazin 1-MetilnaftalenBaryum Poliklorlu dibenzofuranlar (PCDF) (10 konjener)Terbütrin Dibütil Ftalat (DBP)Vanadyum Dioksin-like PCBler (12 konjener)o-Ksilen TrikoloroetilenPAH (Fenantren)DnOktil Ftalat (DnOP)Benzen ArsenikAntrasenButil-benzil-ftalat (BBP) Poliklorlu dibenzodioksinler (PCDD) (7 konjener) ÇinkoAtrazin2,6-ksilenol; 2,6-dimetilfenolProkloraz BakırKadmiyumPAH (Flouren)Linuron KromDiklorometanDibütil fitalat (DBP) KalayDi(2-etil hekzil)ftalat (DEHP)Poliklorlu bifeniller (PCB'ler) KobaltFluorantenPAH (Asenaftilen) GümüşKurşun1,4 Diklorobenzen DemirNikelNaftalen KIYITEMA Analiz Sonuçları İskenderun Körfezi Öncelikli maddeler

ETİ Bakır ArsenikKadmiyum ÇinkoKurşun BakırCiva KromNikel Kalay Dioksin benzeri PCB’ler (12 konjener) Silisyum Demir Poliklorlu bifeniller (PCB'ler) KIYITEMA Analiz Sonuçları Samsun Körfezi Öncelikli maddeler İskenderun Kentsel AAT TriklosanFluoranten ÇinkoKurşun BakırNikel Krom Kalay Kobalt Gümüş Alüminyum PAH’lar Antrasen Dietil hekzil ftalat (DEHP)

KIYITEMA Analiz Sonuçları Samsun Körfezi Öncelikli maddeler Samsun OSB DifenilaminAntimonKadmiyum Mesitilen 1,3,5 trimetilbenzenKalayDiklorometan Dibütil fitalat (DBP)BorDi(2- ethil hezil)ftalat (DEHP) Tributil fosfatKobaltKurşun 1,4 DiklorobenzenDemirCiva o-ksilenAlüminyumNikel 3,4 DikloroanilinSilisyum Dioksin benzeri PCB’ler (12 konjener) m-ksilenTitanyum ArsenikBaryum ÇinkoVanadyum BakırSerbest Siyanür KromPAH’lar

KIYITEMA Analiz Sonuçları Samsun Körfezi Öncelikli maddeler Alıcı Ortam BifenilBaryumDiuron TetrabromodiphenyletherVanadyumDibütil fitalat (DBP) Di-n-oktil ftalat (DnOP)FenantrenAntrasen 3,6-dimetil fenantrenAtrazinOctabromodiphenylether ArsenikKadmiyumPoliklorlu bifeniller (PCB) ÇinkoKlorpirifosBor Bakır1,2-dikloroetanSilisyum KromDiklorometan AntimonDi(2-etil hekzil)ftalat (DEHP) KobaltKurşun GümüşNikel DemirDioksin-benzeri PCB'ler AlüminyumFluoren

ÇKS’nin üzerinde tespit edilen kirleticiler (Tüm pilot bölgeler) Bakır Krom Atrazin*Gümüş ÇinkoDemir DiklorometanFluoranten KobaltPentaklorobenzen* VanadyumDiuron AntrasenPoliklorlu Bifeniller (PCB’ler)* NikelAlüminyum TriklosanBaryum BromürKurşun 1,2 DikloroetanNaftalin * Yasaklı kirleticiler Öncelikli maddeler

BİKOP Analiz Sonuçları Büyük Menderes Havzası Aktif MaddeTespit Sayısı Carbendazim135 Clopyralid120 Acetamiprid87 Metolachlor*46 Dimethoate37 Imidacloprid37 Diazinon20 Terbutryn*18 p,p'-DDT*14 Methomyl16 * Yasaklı kirleticiler Öncelikli maddeler

BİKOP Analiz Sonuçları * Yasaklı kirleticiler Seyhan-Ceyhan Havzası Aktif MaddeTespit Sayısı Acetamiprid201 Carbendazim166 Clopyralid129 Metalaxyl71 Metolachlor*60 Methomyl54 Imidachloprid53 Thiabendazole48 Thiamethoxam46

BİKOP Analiz Sonuçları Fırat-Dicle Havzası Aktif MaddeTespit Sayısı Carbendazim53 Clopyralid49 Acetamiprid48 Thiamethoxam43 Thiacloprid39 Terbutryn*38 Tribenuron-methyl34 p,p'-DDT*30 Gamma-cypermethrin29 Dimethoate26 * Yasaklı kirleticiler Öncelikli maddeler

Sıklıkla tespit edilen kirleticilerÇKS’nin üzerinde tespit edilen kirleticiler ThiamethoxamAlfa-sipermetrinDiklorvos*Cyfluthrin; Beta-cyfluthrin CarbendazimAzoxystrobin Tribenuron-metilBHC; Gama-HCH* Terbutryn*BHC; Gama-HCH* Gama-sipermetrinKarbendazim Clopyralid ChloridazonAlfa-sipermetrinMepiquat Klorit Acetamiprid NikosulfuronAcetamipridBeta-sipermetrin* Diazinon* PiripiroksifenZeta-sipermetrin Metolachlor* Klorpirifos; Klorpirifos- etil Fenamifos Dimethoate Heptaklor Epoksit Imidacloprid Prokloraz Methomyl Klotianidin Dimethenamid* Nikosulfuron BİKOP Analiz Sonuçları * Yasaklı kirleticiler Öncelikli maddeler

Öncelikli Maddeler (ÖM) Sucul ortam için önemli risk teşkil eden maddeler AB Direktifleri ile belirlenir ve AB ölçeğinde ele alınır. Standartlar “iyi kimyasal durum” hedefi kapsamında sağlanmalıdır. Deşarjları, emisyonları ve kayıpları aşamalı olarak azaltılmalı. Öncelikli Tehlikeli Maddeler (ÖTM) Öncelikli maddelerin alt kümesi Toksik, kalıcı ve biyobirikim yapabilen maddeler (PBT özelliği taşıyan) 2020 yılına kadar deşarjları, emisyonları ve kayıpları durdurulmalı veya aşamalı olarak ortadan kaldırılmalı. Zaman Girdiler Öncelikli tehlikeli maddeler Kirlenme Öncelikli maddeler Zaman ÇKS

Spesifik kirleticiler Ulusal ölçekte ya da nehir havzası ölçeğinde risk teşkil eden maddeler Üye ülkeler tarafından ülke bazında belirlenir. Standartlar ve önlemler ulusal ya da nehir havzası düzeyinde oluşturulur. Standartlar, “iyi ekolojik durum” hedefi kapsamında sağlanmalıdır.

Kimyasal ülkemizde kullanılıyor mu/geçmişte kullanılmış mı? Ne tür proseslerde kullanılıyor? (kapalı sistem, atıksuya karışma ihtimali olan kullanım vs.) Parametre izleme çalışmalarında alıcı ortamlarda ve/veya pilot tesislerde tespit edilmiş mi? Parametrenin analizi mümkün mü? Mümkünse mevcut yöntemlerin tayin limitleri (LOQ) yeterince düşük mü? Önceliklendirme skoru ile kalıcılık, biyobirikim özellikleri (Log K ow, BCF vs.) ve toksisite değerleri Dikkate alınması gereken hususlar:

Mevzuatta yer alacak maddelerin belirlenmesinde önerilen adımlar: 3 proje çıktıları birlikte incelenerek izleme sonuçlarında sıklıkla tespit edilen maddelerin belirlenmesi Bunların kullanıldığı sektörlerin ve proseslerin değerlendirilmesi Analiz yöntemlerinin ve LOQ değerlerinin değerlendirilmesi Kalıcılık, biyobirikim ve toksisite özelliklerinin değerlendirilmesi Hesaplanan ÇKS değerlerinin uygulanabilirliğinin değerlendirilmesi 2015 itibari ile mevzuatta yer verilmesi gereken maddelerin belirlenmesi TEKNİK VE İDARİ DEĞERLENDİRME !

Hesaplanan ÇKS değerleri uygulanabilir mi? ÇKS<LOD? (uygulanamaz) Çok sıkı ÇKS’ler için denetim ve üretici açısından zorluklar? Yüksek değerli ÇKS’lerin su kalitesini korumada yetersiz kalabilmesi? Dikkate alınması gereken hususlar:

Noktasal Kaynaklı 117 Spesifik Kirletici ve Sektörel Dağılımları Yayılı Kaynaklı 160 Spesifik Kirletici Yayılı Kirleticilerin Havza Bazlı Dağılımı

25 havzaya ait; Endüstriyel tesis ve bu tesislere ilişkin tehlikeli madde bilgisi OSB Atıksu arıtma tesisi Kanalizasyon sistemi İçme suyu arıtma tesisi Su kütlesi ve su kütlesi alt havzası Öncelikli madde ve spesifik kirleticiler bilgileri sistemde tutulmaktadır.

Arz Olunur

Spesifik Kirleticiler için Değerlendirme Kriterleri COMMPS Metodu ile belirlenen spesifik kirleticiler (Skor > 0) TTD Skoru ≥ 3 ve/veya TED Skoru ≥ 60 olan spesifik kirleticiler İzleme sonuçlarına göre tespit edilen spesifik kirleticiler (Alıcı ortamda tespit edilen konsantrasyon ≥ YO-ÇKS/10) Destekleyici Kriterler: En az 1 ülkede spesifik kirletici olarak belirlenmesi Analiz edilebiliyor mu? ÇKS’si belirlenmiş mi? ÇKS Belirlenmesi Aşamasında Dikkate Alınacak Kriter Belirlenen maddeler için verilen tayin limiti (LOD) ve ölçüm limiti (LOQ) değerlerinin ÇKS’ler ile karşılaştırılması Noktasal Kaynaklı Kirleticiler

Yayılı Kaynaklı Kirleticiler Spesifik Kirleticiler için Değerlendirme Kriterleri Önceliklendirme çalışmasından elde edilen COMMPS ve TED/TTD skoru Tespit edilen pestisit sayısı Alıcı ortam pestisit konsantrasyonları ÇKS’yi aşan analiz sayısı COMMPSTES/TTSSkor > Tespit SayısıSkor > Tespit Derişimi (ppt) Skor > <101 ÇKS'yi aşan analiz sayısı ÇKS skor (10-25)3 (25->)4