BM EHS 12.maddesi ve Türkiye Bir paradigma değişikliği; yardıma muhtaç kişiden, haklara, onura ve özerkliğe sahip eşit yurttaşa

Türkiye’deki mevzuat 12.madde ile ne kadar uyumlu? Ya da engeli olan bireyler Türkiye’deki mevzuata göre, ne kadar eşit? Anayasanın eşitliği düzenleyen 10.maddesine göre; Madde 10- Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar, engelliler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Madde 19- Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. Şekil ve şartları kanunda gösterilen: Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması; bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi; toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi;

Medeni Kanun 12.madde ile ne kadar uyumlu? M.8.- Her insanın hak ehliyeti vardır. Buna göre bütün insanlar, hukuk düzeninin sınırları içinde, haklara ve borçlara ehil olmada eşittirler. M.9.- Fiil ehliyetine sahip olan kimse, kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir. M.10. Ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyeti vardır. M.13.Yaşının küçüklüğü yüzünden veya akıl hastalığı, akıl zayıflığı, sarhoşluk ya da bunlara benzer sebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranma yeteneğinden yoksun olmayan herkes, bu Kanuna göre ayırt etme gücüne sahiptir. MADDE 14.- Ayırt etme gücü bulunmayanların, küçüklerin ve kısıtlıların fiil ehliyeti yoktur. MADDE 15.- Kanunda gösterilen ayrık durumlar saklı kalmak üzere, ayırt etme gücü bulunmayan kimsenin fiilleri hukukî sonuç doğurmaz. MADDE 16.- Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar, yasal temsilcilerinin rızası olmadıkça, kendi işlemleriyle borç altına giremezler. Karşılıksız kazanmada ve kişiye sıkı sıkıya bağlı hakları kullanmada bu rıza gerekli değildir.

Medeni Kanun 12.madde ile ne kadar uyumlu? Madde 145 evliliğin yok hükmünde sayılacağı halleri düzenler. 145/3m.Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunması da evliliğin iptali nedeni olarak sayılmaktadır. 146.maddeye göre de evliliğin iptali davasını C.savcısı ve ilgili herkes açabilir. 153.m. Küçük veya kısıtlı, yasal temsilcisinin izni olmadan evlenirse, izni alınmayan yasal temsilci evlenmenin iptalini dava edebilir.

Medeni Kanun 12.madde ile ne kadar uyumlu? Madde.405 Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle işlerini göremeyen veya korunması ve bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır. Görevlerini yaparlarken vesayet altına alınmayı gerekli kılan bir durumun varlığını öğrenen idarî makamlar, noterler ve mahkemeler, bu durumu hemen yetkili vesayet makamına bildirmek zorundadırlar. Madde Bir kimse dinlenilmeden savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetimi veya isteği sebebiyle kısıtlanamaz. Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle kısıtlamaya ancak resmî sağlık kurulu raporu üzerine karar verilir. Hâkim, karar vermeden önce, kurul raporunu göz önünde tutarak kısıtlanması istenen kişiyi dinleyebilir.

Eşit yurttaş olarak kabul edilmeyen zihinsel ve/veya psikososyal engelli bireyler, özgürlük ve güvenlik hakkı bakımından da eşit haklara sahip değil Medeni Kanunun «koruma amacıyla özgürlüğün kısıtlanması» başlıklı 432.maddesi zihinsel ve psikososyal engeli olan bireylerin özgürlük ve güvenlik hakkı bakımından eşit olmadıklarını ilan etmektedir; Madde Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, ağır tehlike arzeden bulaşıcı hastalık veya serserilik sebeplerinden biriyle toplum için tehlike oluşturan her ergin kişi, kişisel korunmasının başka şekilde sağlanamaması hâlinde, tedavisi, eğitimi veya ıslahı için elverişli bir kuruma yerleştirilir veya alıkonulabilir. Görevlerini yaparlarken bu sebeplerden birinin varlığını öğrenen kamu görevlileri, bu durumu hemen yetkili vesayet makamına bildirmek zorundadırlar. Bu konuda kişinin çevresine getirdiği külfet de göz önünde tutulur. İlgili kişi durumu elverir elvermez kurumdan çıkarılır.

Engelliler Hakkında Kanun BM EHS 12.madde ile ne kadar uyumlu? EHK da tarihinde yapılan değişikliklerle bir çok madde BM EHS ile uyumlu hale getirilmiştir. Yasadaki amaç, tanımlar, ilkeler dahil bir çok maddesi değiştirilerek, kısmen de olsa sözleşmeyle uyumlu hale getirilmeye çalışılmışsa da bu değişimler başta MK, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu olmak üzere diğer yasalardaki aykırı düzenlemeler karşısında etkisiz kalmıştır. EHK nun etkisiz kalmasındaki bir diğer önemli neden de kanunun «dili»dir. İnsan hakları alanındaki düzenlemelerin doğrudan hak sahibine yönelmesi, açıkça «hak» tan söz etmesi, hukuken talep edilebilir bir dille düzenlenmesi gerekir. Ancak EHK nun hakların açıkça talep edilebilmesine olanak sağlayan bir dil yerine genel ifadelerle düzenlenmiş olması, yasanın etkisiz kalmasına, engelli haklarının güvencesi olamamasına yol açmıştır. 12.Maddenin öngördüğü eşitliğin yaşama geçmesinin önündeki temel engellerden birisi mevzuat olmakla birlikte en az onun kadar önemli bir başka etken de politika oluşturanların ve uygulamacıların zihniyet sorunudur.

Değişim mümkün mü? Anayasa 90.maddesi ile başlayabiliriz Değiştirmek için katılım Değiştirmek için sözleşmenin uygulanmasını izleme/sivil denetim Değiştirmek için savunuculuk