NORMLAR HİYERARŞİSİ

1. BASAMAK = ANAYASA -Bir devletin kuruluşunu, işleyişini, organlarını (yasama, yürütme, yargı), organlarının birbirleriyle olan ilişkilerini; -Kişilerin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen temel hukuk metnidir.

Anayasa, normlar hiyerarşisinde en üstte (en üst basamakta) yer alır. Anayasanın alt basamağında yer alan normun (kanunlar…) anayasaya uygun olması gerekmektedir.

Anayasa’nın bağlayıcılığı ve üstünlüğü 1982 Anayasası md.11: “Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.”

Yumuşak- Sert Anayasa -Kanunlardan daha zor (farklı bir usulle) yapılan ve değiştirilen anayasaya “sert anayasa” denir. -Kanunların yapılmasına ve değiştirilmesine ilişkin usul ve esaslara tabi olan anayasaya “yumuşak anayasa” denir.

Anayasa md.175 Anayasanın değiştirilmesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki teklifler Genel Kurulda iki defa görüşülür. Değiştirme teklifinin kabulü Meclisin üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür.

2. BASAMAK = TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERE İLİŞKİN ULUSLARARASI ANTLAŞMALAR Usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan uluslararası antlaşmalar kanun gücündedir. 2004 değişik Anayasa md.90/son: “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir…”

“Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır.”

3. BASAMAK : KANUNLAR – KHK – ULUSLARARASI ANTLAŞMALAR Normlar hiyerarşisinde temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalardan sonra gelen yazılı kaynaklardır. Kanunlar - Kendi aralarında hiyerarşi olmaz - Aynı basamakta yer alırlar - Çatışma halinde: Sonraki kanun önceki kanunu ilga eder Özel kanun genel kanunu ilga eder

Kanunların yapılması: Anayasa md.7: “Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.” Kanun önermeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir. Bakanlar Kurulu’nca önerilen metinlere “kanun tasarısı” Milletvekillerinin önerilerine “kanun teklifi”

Anayasa md.96: Toplantı ve karar yeter sayısı -Türkiye Büyük Millet Meclisi, yapacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır (184). -Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz (139).

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELER Anayasa’ya aykırı olmamaları gerekir. Anayasa md.91 Adı üstünde kanun “hükmünde”dirler. (Kanuna eşdeğerdedirler) Kanunda değişiklik yapılabilir Yürürlükten kaldırılabilir Kanun ile KHK hükmü çatışırsa; yeni tarihli olan uygulanır

İki türü vardır: -Olağan dönem KHK’ları -Olağanüstü dönem KHK’ları Olağan dönem KHK’ları: Bakanlar Kurulu TBMM “yetki kanunu” çıkarmalı! Olağanüstü dönem KHK’ları: Sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, CB başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu “yetki kanunu” gerekmez!

Sıkıyönetim ve olağanüstü hal KHK’larının konu bakımından tabi olduğu bazı sınırlar vardır. Nitekim Bu KHK’lar sıkıyönetim ve olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda çıkarılabilirler.

Anayasa md.15/2; olağanüstü hallerde dahi dokunulamayacak bir çekirdek alan mevcuttur. Mutlak olarak korunması gereken, dokunulmaz hak ve ilkeler ise: Savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz.

Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz. Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez. Suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.

Sıkıyönetim ve olağanüstü hal KHK’ları hakkındaki denetim yasağı, Anayasa Mahkemesi tarafından kısmen aşılmıştır. Anayasa Mahkemesi’ne göre, Anayasa Mahkemesi, önüne getirilen metnin Resmi Gazete’deki ismiyle bağlı değildir.

Metnin hukuki niteliğine karar vermekte serbesttir Metnin hukuki niteliğine karar vermekte serbesttir. Dolayısıyla söz konusu metnin gerçekten bir “olağanüstü hak KHK’sı” olup olmadığını araştırabilir. Bu inceleme sonucunda, kararnamenin gerçekten olağanüstü hal KHK’sı olmadığı kanaatine varırsa; bu kararnameyi “olağan dönem KHK’sı” olarak kabul edip denetleyebilmektedir.

Resmi Gazete’de yürürlüğe girdikleri gün, TBMM’ye onay için sunulurlar. Sunulmazlarsa yürürlükten kalkar!!! Ancak sunuldukları gün görüşülme şartı yoktur. TBMM, KHK’yı aynen benimserse; onaylar ve KHK, KANUN haline dönüşür.

ULUSLARARASI ANTLAŞMALAR Onay Kanunu İç hukukta yasama organı tarafından bir kanunla onaylandığından uluslararası antlaşmalar, kanunlarla aynı basamaktadır. Diğer kanunlar gibi salt çoğunlukla kabul edilir. -Uluslararası antlaşmalar -Kanunlar -KHK’lar arasında hiyerarşi yoktur.

Uluslararası antlaşma ile kanun veya KHK arasında çatışma varsa, sonraki esasına göre çözümlenir. Örf ve Adet Kuralları! -Örf ve adet kuralları, Kanunlar kendilerine atıfta bulunduğu için geçerlidir. -Temelinde kanun koyucunun iradesi bulunmaktadır. -MK. m.1

4.BASAMAK:İÇTİHADI BİRLEŞTİRME KARARI Yüksek Mahkemelerin içtihadı birleştirme kararları mahkemeleri bağlar. Normlar hiyerarşisine dahildir. İdarenin düzenleyici işlemleri(tüzük, yönetmelik) ile İBK’nın çatışması halinde mahkemeler İBK’ya uyarak karar vermek zorundadır. Düzenleyici işlemlerin üzerinde, kanunların altındaki basamakta yer alır.

İDARE HUKUKUNDA İÇTİHAT -İdare hukukunun temel ilkeleri İdare hukuku alanında Danıştay tarafından geliştirilmiş bulunan bir içtihadi ilkeyle, Danıştay’ın verdiği bir İBK çatışırsa, İBK tercih edilir.

İDARENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ TÜZÜKLER (AY.md.115) YÖNETMELİKLER (AY.md.124) ADSIZ DÜZENLEYİCİ İŞLEMLER (Genelge, sirküler, yönerge, tebliğ vs…) BİREYSEL İŞLEMLER Düzenleyici işlemler ile bireysel işlemler arasında hiyerarşi vardır. Düzenleyici işlemleri hangi makam çıkarırsa çıkarsın üstündür. Düzenleyici işlem, genel, kişilik dışı kural koyar; bireysel işlem ise kural koymaz, belli bir kişi veya durum için belli bir hukuki sonuç doğurur.

TÜZÜKLER Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay’ın incelemesinden geçirilmek şartıyla tüzükler çıkarabilir. Tüzükler, Cumhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi yayımlanır.

YÖNETMELİKLER Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere, bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler. Hangi yönetmeliklerin Resmî Gazete’de yayımlanacağı kanunda belirtilir.

Anayasa, kanun veya tüzük hükmü uygulanır. Yönetmelik ile Anayasa, kanun veya tüzük hükmü arasında çatışma çıkarsa, “üst norm, alt normu ılga eder” esasına göre çözümlenir. Anayasa, kanun veya tüzük hükmü uygulanır. YÖNETMELİKLER ARASINDA HİYERARŞİ Kanunlar – tek makam: TBMM Tüzükler – tek makam: Bakanlar Kurulu Yönetmelikler – çeşitli makamlar Kanun-kanun, tüzük-tüzük arasında hiyerarşi yoktur. Ancak yönetmeliklerin gücü, kendini koyan makamın gücüne bağlıdır.

Bakanlar Kurulu yönetmelikleri diğer bütün yönetmeliklerden üstündür. Başbakanlık yönetmeliği Bakanlık yönetmeliğinden üstündür.

Doktrin Normlar Hiyerarşisine Dahil Mi Doktrin Normlar Hiyerarşisine Dahil Mi? - Yardımcı kaynak - Uygulanacak kanun veya örf ve adet kuralı var iken doktrinde ileri sürülmüş bir görüşe göre hakim karar veremez. Yargısal İçtihatlar Normlar Hiyerarşisine Dahil Mi? 1- Anglo-Sakson hukuk sisteminde içtihatlar hukuk sistemine dahildir. - Hakimi bağlar, hukukun kaynağıdır, hakim kanun gibi içtihatları uygulamak zorundadır.

2- Kara Avrupası hukuk sisteminde içtihatlar normlar hiyerarşisine (hukuk sistemine) kural olarak dahil değildir. - Hakim karar verirken yargısal içtihatlardan yararlanabilir. - Ancak hakimi bağlamaz. TC’de iki istisna: - İBK normlar hiyerarşisine dahildir. - İdare Hukukunun Temel İlkeleri dahildir!

NORMLAR HİYERARŞİSİNİN MÜEYYİDESİ Alt basamak, üst basamakta yer alan norma aykırı olamaz. Kendisinin üstündeki tüm normlara uygun olmak zorundadır. Yönetmelik tüzüğe, kanuna, Anayasaya… Kanuna uygun, Anayasaya aykırı yönetmelik hukuka aykırıdır. Dava konusu olursa iptal edilir. Aralarında hiyerarşi olan iki kural varsa, üst kanun alt kanunu ılga eder.

Alt basamaktaki norm üst basamaktaki normu ilga edemez. Yönetmelik kanunu değiştiremez. Üst basamaktaki norma alt basamaktaki norm istisna getiremez (normun uygulama alanını daraltamaz). Üst basamaktaki normun alt basamaktaki norma uygun olma zorunluluğu yoktur (Anayasa kanuna uygun olmak zorunda değildir).