Marmara Kıyıları Hassas Alan Yönetimi Huri EYÜBOĞLU Şub. Müd. huri.eyuboglu@csb.gov.tr İSTANBUL

SUNUM İÇERİĞİ SINHA PROJESİ DEKOS PROJESİ Türkiye Kıyılarında Kentsel Atıksu Yönetimi: Sıcak Nokta ve Hassas Alanların Yeniden Tanımlanması: Atık Özümseme Kapasitelerinin İzleme Modelleme Yöntemleriyle Belirlenmesi ve Sürdürülebilir Kentsel Atıksu Yatırım Planlarının Geliştirilmesi Projesi DEKOS PROJESİ Deniz ve Kıyı Suları Kalite Durumlarının Belirlenmesi ve Sınıflandırılması Projesi

SINHA PROJESİ SINHA Projesi ile, Ülkemiz kıyısal alanlarında sıcak nokta (SN) ve hassas/az hassas alanlar (HA/AHA) bilimsel veri değerlendirme yöntemleriyle güncellenmiş, ötrofikasyona duyarlılıkları açısından izleme ve model çalışmaları ışığında nicel olarak değerlendirilmiş, Ulaşılan sonuçlara göre bu alanlardaki en uygun kentsel atıksu arıtım uygulamaları ve yatırımları belirlenmiştir. Bu doğrultuda SN ve HA’ların Yönetim Stratejisi’nin oluşturulmasına katkıda bulunulmuş, projenin çıktılarının Barselona ve Bükreş Sözleşmeleri eki olan Kara Kökenli Kirleticiler Protokolleri kapsamında ülkemizin uluslarası sözleşmelerdeki yükümlülüklerinin önemli bir kısmının yerine getirilmesi sağlanmıştır.

Türkiye Kıyılarında Hassas/Az Hassas Alanlar Bandırma körfezi, İzmit Körfezi Gemlik Körfezi-İstanbul Boğazı doğu girişi arası, İstanbul Boğazı batı girişi-Büyükçekmece arası hassas alan olarak ilan edilmiştir. “Türkiye Kıyılarında Kentsel Atıksu Yönetimi Projesi (SINHA, 2008-2011)” kapsamında, ülkemiz kıyıları “Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği (KAAY) temel alınarak ve ötrofikasyon riski açısından değerlendirilerek, “hassas” ve “az hassas” olarak sınıflandırılmıştır.

Mevcut Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Türkiye kıyılarında toplam 375 belediye için KAAT yatırım planlaması yapılmıştır. Bunun 126’sı mevcut olan KAAT, yapılması gereken (planlanan) ise 249 ‘dur. Mevcut 126 KAAT’ın 44 tanesi (%35), HA’lar içerisindedir ve 26 tanesinde iyileştirme (seviye artırımı) yapılması gerekmektedir. Bu ihtiyaç özellikle Marmara (Bursa, Kocaeli, İstanbul, Yalova) Bölgesinde daha yoğundur. Mevcut KAAT’larda tüm HA, GA, AHA içerisindeki KAAT’ların ise %40’(51/126)’nın iyileştirilmesi gereklidir.

Yeni Kurulacak Kentsel Atıksu Arıtım Tesisleri için Öneriler Yeni Kurulacak Tesis Sayısı 249 Adet Akdeniz Bölgesi Marmara Bölgesi Karadeniz Bölgesi Ege Bölgesi Uygun/Birincil Arıtma 73 Adet 27 Adet 24 Adet 90 Adet 1 Adet 6 Adet 11 Adet İkincil Arıtma 1 Adet Üçüncül Arıtma 8 Adet 1 Adet 2 Adet 5 Adet

Yatırım Portföyü Proje dahilinde gerçekleştirilen yatırım portföyü incelendiğinde; Kuzey Marmara kıyılarında daha çok yeni kurulacak tesisler için 20 milyon Avro’nun üzerinde, Güney Marmara kıyıları için ise 20 milyon Avro’dan küçük olmak üzere mevcut KAAT’ların iyileştirilmesi için yatırımların yapılması gerektiği görülmektedir.

Atık Su Proses Seçim Kriterleri Kıyının ötrofikasyona hassasiyet durumu, Nüfus projeksiyonları, Sosyo-ekonomik durum, İlk yatırım ve işletme maliyetleri, İklim koşulları, Arazi durumu Alan ihtiyacı Proje kapsamında Türkiye denizel alanlarında gerçekleştirilen “Sınırlayıcı Besin Elementi” çalışmaları sonuçları, Enerji ihtiyacı, İşletme ve bakım için gerekli ekipmanın kolay ve ucuz temin edilebilirliği, Yetişmiş eleman ihtiyacı, Bakım problemleri (ekipman, makine ve diğer yapılar), Çamur üretimi ve bertarafı İleride ihtiyaç duyulması halinde tesisin iyileştirilme imkanı, Uzman görüşleri

Arıtma Proseslerine Göre Arıtma Kademeleri Proje kapsamında hazırlanan “Kentsel Atıksu Arıtma Kılavuzu” ile Atıksu arıtma proseslerine göre arıtma kademeleri belirlenmiştir.

DEĞERLENDİRMELER Bu projenin devamında, çevre alanında düzenlenen tüm yeni direktif, yönetmelik ve uygulamalara da uygun olarak bütüncül ve ekosistem yaklaşımlı çalışmalara devam edilmesi gerekmektedir. Kıyıların sıcak nokta ve hassas alan olarak uluslararası sözleşmelere ve KAAY’a uygun olarak sınıflandırılmasının yanı sıra; Su Çerçeve Direktifi ve Deniz Strateji Çerçeve Direktif’inde de olduğu gibi yüzeysel sularını da dikkate alan kıyı sınıflandırmalarının yapılması gerekmektedir.

Deniz ve Kıyı Suları Kalite Durumlarının Belirlenmesi ve Sınıflandırılması Projesi (DeKoS) DEKOS olarak adlandırılan bu proje ile; Su Çerçeve Direktifi kapsamında, kıyı sularının tanımı, kapsadığı alan ve tipolojiler, Su Kütlelerinin belirlenmesi, ekolojik kalite sınıflandırması Denizler için CBS “baskı/kirlilik/ekosistem kalitesi haritaları” 2008 yılında yayımlanmış olan Avrupa Birliği Deniz Stratejisi Çerçeve Direktifi” nde belirtilen iyi çevresel durum tanımlayıcıları konusunda Ülkemiz denizlerindeki durum ön değerlendirmesi,

SÇD uyumlu kıyı suları izleme Sınıflandırma çalışması; Sucul ortamların ekolojik ve kimyasal özelliklerine dayanarak durum tespiti yapılması ile bizim yöneteceğimiz ortam gereklerini görmemizi sağlayan önemli bir araçtır. Sınıflandırma sonucunda ; Çevresel hedefler belirlenir, Bu hedeflere yönelik izleme programları oluşturulur, Boşluk analizi yapılarak yönetim planları hazırlanır. Temel Hedef 2015’e kadar yüzey sularında “iyi durum”

Ekolojik Durum Sınıflandırması

Kıyı Sularının Tipolojisinin Tespiti Tipoloji çalışmalarında 3 temel kriter dikkate alınmıştır: Derinlik (3 derinlik sınıfı ) , sediman (çökel-2 taban yapısı) ve tuzluluk değişimleri. Marmara Denizi’nde BKE:bentik için tuzluluk değişimi ile derinlik değişimlerinin paralel olduğu ve bu BKE’ler için tuzluluk kriterinin göz ardı edilebileceği sonucuna varılarak Marmara Denizi için 6 tip sayısı belirlenmiştir. 6 Kıyı Suyu Tipi

SU YÖNETİM BİRİMLERİ

Kıyı Suları Yönetim Birimleri Marmara Denizi Ekolojik Durum Değerlendirmesi Haritası’nda özellikle Gebze, Küçükçekmece bölgelerinin kötü kalite sınıfında; İzmit Körfezi, İstanbul Boğazının Marmara çıkışı ve Bandırma Körfezinin zayıf kalite sınıfında olduğu tespit edilmiştir. 22 Kıyı Su Yönetim Birimi

MARMARA DENİZİ BASKI HARİTASI

Marmara Denizi –Kirlilik haritaları( Sedimanda Ağır metal) Ağır metal kirliliğine bakıldığında ise; çevre ve insan sağlığına belirgin olumsuz etki meydana getirmeyecek seviye olarak kullanılan Düşük Etki Aralığı (ERL) değerinin üzerindeki metallerin en çok Bandırma Körfezinde (cıva, nikel, bakır, krom ve arsenik), Susurluk Deresi Ağzında (Nikel, cıva ve arsenik), İstanbul Boğazı’nın Marmara Denizi çıkışında (cıva, nikel, bakır, krom ve arsenik) ve İzmit İç Körfezinde (cıva, nikel, bakır ve arsenik) yoğunlaştığı söylenebilir.

Marmara Denizi Kirlilik haritaları Marmara Denizi’nde sediman örneklemesi yapılan istasyonlarda genel olarak organik kirleticilerin değerinin etki sınırının altında olduğu ancak İzmit körfezinde PCB değerinde artış tespit edilmiştir.

KIYI SU YÖNETİM BİRİMLERİ- HASSAS ALANLAR Marmara Denizi Su Kütleleri (Su Yönetim Birimleri) (TÜBİTAK MAM – ÇTÜE, DeKoS Projesi 2014) Marmara Denizi Kıyılarına Ait Hassas/ Az Hassas Durumları (Hassas Projesi,2014)   “Türkiye’de Havza Bazında Hassas Alanların ve Su Kalitesi Hedeflerinin Belirlenmesi Projesi (Hassas)”nde kıyıların hassas alan güncelleme çalışmaları tamamlanmıştır. Söz konusu projede kıyı hassasiyet sınıflandırmasının su çerçeve direktifine uyumlu olabilmesi için 2011-2013 yılları arasında tamamlanan TÜBİTAK MAM ÇTÜE tarafından yürütülen “Deniz ve Kıyı Suları Kalite Durumlarının Belirlenmesi ve Sınıflandırılması Projesi (DeKoS)” kapsamında belirlenen kıyı su kütleleri (su yönetim birimleri, SYB) ayırımları temel alınarak değerlendirme yapılmıştır.

KIYI SU YÖNETİM BİRİMLERİ- HASSAS ALANLAR

Hassas Alanlar- Arıtma Sistemleri Nüfus Eşdeğer < 2000* 2.000 – 10.000 10.000 – 150.000 > 150.000 Hassas Su Ortamları Uygun Arıtma Üçüncül Arıtma Az Hassas Su Ortamları Uygun / Birincil Arıtma Birincil Arıtma İkincil Arıtma**

Körfezlerin Ötrofikasyon Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi Çok iyi İyi Orta Kötü ötrofik ötrofik İzmit Körfezi (Mezotrofik) Hipertrofik Erdek körfezi(Mezotrofik) Bandırma Körfezi(ötrofik) Gemlik körfezi(Mezotrofik)

DSÇD uyumlu kıyı ve deniz suları izleme DEKOS olarak adlandırılan bu proje ile; 2008 yılında yayımlanmış olan Avrupa Birliği Deniz Stratejisi Çerçeve Direktifi” nde belirtilen iyi çevresel durum tanımlayıcıları konusunda Ülkemiz denizlerindeki durum ön değerlendirmesi yapılmıştır. Ekosistem Yaklaşımlı Yönetim: Sadece bir durum, tür veya bir ekosistem servisini dikkate almak yerine ekosistem içindeki tüm bileşenleri –insan ve aktiviteleri de dahil olmak üzere- birleri ile olan ilişkileri ile ele alan, “koruma” ve “sürdürülebilir kullanım“ prensiplerinin eşdeğer önemde olduğu bir yönetim şeklidir. İÇD hedefi için hangi indikatörlerin seçileceği ve bu indikatörler için hedeflerin niteliksel veya niceliksel mi tayin edileceği hususu ilk değerlendirmelerden ve verilen AB ülke örneklerinin incelenmesinden sonra önerilebilecektir.

Çevresel durum hedefleri, izleme ve değerlendirme DSÇD uyumlu kıyı ve deniz suları izleme Özellikler Fiziksel ve Kimyasal Topografi, batimetri Nutrientler, O2 Habitat tipleri Deniz yatağında ve su kolonundaki predominant habitat tipleri Biyolojik Özellikler Fitoplankton, Zooplankton Bentik flora ve fauna Balık populasyonu Deniz memelileri Kuşlar Diğerleri Sediment ve biyotadaki kontaminantlar Baskılar / Etkiler fiziksel hasar, sualtı gürültüsü, çöp nutrient girdisi, yerel olmayan türlerin girişi, balıkçılık, vd. DSÇD- Ek III (Art. 8, 9, 10, 11) DSÇD- Ek I (Art. 8) Kalitatif İÇD tanımlayıcıları D 1 Biyoçeşitlilik D 4 Besin zincirleri D 6 Deniz tabanı bütünlüğü D 2 Yabancı türler D 3 Ticari balıkçılık D 5 Ötrofikasyon D 7 Hidrografik koşullar D 8 Kirleticiler D 9 Deniz ürünlerindeki kirleticiler D 10 Deniz katı atıkları D 11 Su altı enerji ve gürültü girişi Çevresel durum hedefleri, izleme ve değerlendirme

Ulusal Deniz Çevresi Stratejisi Türkiye’de 2008/56 EC Sayılı Deniz Stratejisi Çerçeve Direktifi Kapsamında Kapasite Geliştirme Projesi (IPA) (2016-2017) Proje ile Direktifin gereklilikleri anlaşılmaya çalışılmakta, Denizlerimiz için iyi çevresel durum ve hedeflerin belirlenmesi Önlemler programının oluşturulması Önlemler programına ilişkin sosyo-ekonomik analizin yapılması Direktif ile ilgili olarak idari ve teknik kapasitenin oluşturulması hedeflenmektedir. Ulusal Deniz Çevresi Stratejisi (Deniz çevresine etkisi olan tüm faaliyetlerle ilgili iyi deniz çevresi durumuna ulaşılmasını sağlayacak politika ve tedbirleri)

TEŞEKKÜRLER… huri.eyuboglu@csb.gov.tr