KALİTELİ KABA YEMİN KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIKTA ÖNEMİ Prof. Dr. Birol DAĞ S.Ü. Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü Öğretim Üyesi

Rasyon, hayvanların 24 saatlik dönemde besin madde ihtiyaçlarını uygun miktar ve nispette karşılayan kaba ve kesif yemlerden oluşan yem karışımı şeklinde tarif edilebilir. Koyun ve keçilerin rasyonları kaba yemler, kesif yemler, onların yan ürünlerinden ve gerekli ise yem katkı maddelerinden meydana gelir.

Küçükbaş hayvancılık işletmelerinde, üretim masraflarının %60-90 gibi önemli bir kısmını yem masrafları teşkil eder. Bölgemizde ağılda tutulan koyunların günlük yemleme masrafı, hayvanın verimine rasyonda kullanılan kaba yemin kalitesine ve kesif yem miktarına ve hayvanın verim dönemine bağlı olarak 1.1- 2.0 TL arasında değişmektedir. Kaba yemler küçükbaş hayvan rasyonlarının önemli bir kısmını teşkil eder ve üretim masraflarını azaltır.

Kaba yemler kuru maddelerinde %16 veya daha fazla ham selüloz içeren yemlerdir. Bu yemler olmaksızın ruminant hayvanların ekonomik ve sağlıklı olarak yemlenmeleri mümkün değildir. Bu yemler hacimli yemler olup, enerji değerleri ve sindirilebilirlikleri nispeten düşüktür. Kaba yem grubu içerisinde çayır ve meralar, taze yeşil otlar, silajlar, kurutulmuş otlar ve sap-saman gibi materyaller bulunur.

Küçükbaş hayvanlar için kaba yemler: Çayır meralar - Ucuz yem kaynaklarıdır. - Doğrudan otlatılabilir Biçilip silaj yapılabilir Biçilip kuru ot olarak verilebilir

Küçükbaş hayvanlar için kaba yemler: Baklagil ve buğdaygil yem bitkileri: silaj yapılarak verilebilir. Uygun zamanda hasat edilen bitkiler siloda muhafaza edilerek fermente edilir.

Küçükbaş hayvanlar için kaba yemler: Baklagil ve buğdaygil yem bitkileri: Biçilip taze-yeşil olarak kurutulup balyalandıktan sonra hayvanlara verilebilir.

Küçükbaş hayvanlar için kaba yemler: Kaba yemler damızlık koyun-keçiler ve kuru dönemdeki hayvanların rasyon kuru maddesinin (veya onların kuru madde tüketimlerinin) %70 - %100’ünü, sağmal koyun ve keçilerin (laktasyondaki) rasyonlarının ise %50 ila %70 ini teşkil ederler.

Kaba yemler niçin önemlidir? 1- Protein sağlar: Baklagil otları laktasyondaki koyunların protein ihtiyacının %75’ine kadar mısır silajı ise %25’ine kadar kısmını sağlayabilir. 2- Selüloz (fiber) sağlar: Yemlerin sindirim kanalında daha uzun süre kalmaları ve böylece besin maddelerinin daha fazla sindirilebilmeleri ve absorbe edilebilmeleri için selüloza ihtiyaç vardır. Rasyonlarda selülozun ana kaynağı ise kaba yemlerdir.

Kaba yemler niçin önemlidir? Ayrıca Koyun ve keçilerde uygun bir rumen faaliyeti, hayvanın sağlığının ve süt yağ muhtevasının korunması için rasyonla mutlaka yeterli miktarda selüloz sağlanmalıdır (Normal rumen fonksiyonu için toplam rasyonda en az %17 ADF ve %32 NDF bulundurulması gerekmektedir).

Kaba yemler niçin önemlidir? Kaba yemler hacimli oldukları için rumeni kolay doldurur ve tokluk hissi (fiziki tokluk) sağlar. Rumenin normal gergin halinin devamını (tonüs’ü) sağlar.

Kaba yemler niçin önemlidir? 3- Enerji sağlar: Kaba yemler işkembeli hayvanlar için önemli enerji kaynağıdırlar. Özellikle sağmal küçükbaş hayvanlar için kuru ot ve silaj gibi kaba yemler çok daha önemli enerji kaynağıdırlar. Mesela, laktasyondaki ineklerde enerji ihtiyacının yaklaşık % 62.1’ i kaba, % 37.9’ u kesif yemlerden karşılanırken, sağılmayan ineklerde bu oran % 86.6’ ya karşılık % 19.4’dür (Yazgan 2000).

Kaba yemler niçin önemlidir? 4- Yem tüketimini teşvik eder: Kaba yemler çiğneme ve geviş getirmeyi teşvik ettikleri için hayvanın iştahını artırır ve yemden kesilmeyi önler. 5- Hazımsızlığı önler: Kaba yemler tüketim ve geviş getirme esnasında daha çok çiğnenirler ve çok fazla miktarda (ortalama10 lt kadar; 20 litreye kadar da çıkabilir) tükürük üretilmesini sağlarlar. Tükürük içerdiği bileşikler sebebiyle rumende asitliğin çok düşmesine engel olur. Rumen asitliğinin daha stabil-istikrarlı tutulmasını sağlar.

Kaba yemler niçin önemlidir? 6- Yemleme masraflarını düşürür: Kaba yemler enerji, protein ve selülozun ekonomik kaynağıdırlar. Kaba yemlerle sağlanan besin maddelerinin maliyeti genellikle kesif yemlerden daha düşüktür. Yüksek kaliteli kaba yemler birim canlı ağırlık başına daha fazla tüketilir. Böyle yemlerin sindirilebilir besin madde muhtevası yüksek olduğu gibi daha fazla besin maddesi sağlarlar. Bu ise üretim masraflarını azaltır. Kârı artırır.

Kaba yemler niçin önemlidir? 7- Kaba yemler ruminantlar için uygundur: Ruminant hayvanlar, insanlar tarafından tüketilmeyen bitkisel materyalleri, kaba yemleri ve yan ürün yem materyallerini yüksek kaliteli ürünlere (et ve süt’e) dönüştürür. 8- Toprağı korur ve verimliliğini artırır: Çok yıllık yem bitkileri derin kök sistemleri ve toprak üzerinde sürekli örtü sağlamaları sebebiyle erozyonun oluşturacağı toprak kayıplarını önlerler. Yağış sularıyla toprak ve besin madde kayıplarını azaltarak çevrenin korunmasına yardım eder. Ayrıca toprağın organik madde miktarını artırırlar. Baklagiller toprağa nitrojen sağlayarak gübre ihtiyacını azaltır.

Kaba yemler niçin önemlidir? 9- Kaba yemler enerji ve proteinin yanında bir miktar mineral ve vitaminde sağlarlar. Ayrıca: Kaba yemlerin kalitesi rasyonda kullanılacak kesif yem karmasının miktar ve besin maddesi (bilhassa protein ve enerji) seviyesini belirler. Rumenin kapasitesi sınırlı olduğu için kaba yem tüketimi arttıkça, kesif yem tüketimi azalır. Bunun terside doğrudur.

İyi kaliteli kaba yemler kullanılarak; Geleneksel kaba yemlere dayalı rasyonlar emniyetli ve daha çok araştırılmıştır. Bu yemlerin besin maddesi muhtevaları daha iyi bilinmektedir. Dolayısıyla rasyon hazırlarken bu materyaller tercih edilmelidir. Kesif yem materyalleri kullanmadan veya çok az kullanarak orta seviyelerde (1.5-2.5 kg) süt üretmek mümkündür.

İyi kaliteli kaba yemler kullanılarak; Ancak yüksek verimli koyun ve keçilerin besin madde ihtiyaçları tek başına kaba yemlerle sağlanamaz. Yüksek kaliteli kaba yem, dane yem ve bazı yan ürün yem materyallerini, uygun protein kaynaklarını, mineral ve vitaminleri (premiks) içeren bir ana rasyon, 3.5 kg’a kadar süt verimi için yeterli olur. Yağlar, rumende parçalanmayan protein ve yem katkı maddelerine, yüksek verimli keçiler için ihtiyaç duyulur ve ana rasyona bunlar ilave edilir.

Kaba yemlerin mahsurlu yönleri var mı? Kaba yemlerin en büyük mahsuru, besin maddesi miktarlarının yani kalitelerinin çok değişken ve bu yüzden süt verimi üzerindeki etkilerinin fazla olmasıdır. Kaba yemlerin kalitelerindeki varyasyonun sebebi ise bitki türü, çeşit veya hibrit, hasat zamanı (olgunluk derecesi), biçme yüksekliği-sayısı, iklim şartları, toprak tipi, gübreleme, yetiştirme ve hasat pratikleri, depolama metodu (kuru ot- silaj, toprak üstü silo-büyük plastik torba) ve silolama pratikleridir.

Kaba yemlerin mahsurlu yönleri var mı? ABD, Georgia eyaletinde yapılan bir çalışmada (Bertrand ve Elly, 1987), 10 sığır çiftliğinde kullanılan kaba yemlerin protein seviyesini; Mısır silajında %5.1 ila 15.5 Sorgum silajında %5.8 ila 12.6 Kuru yonca otunda %15.4 ila 25.3 arasında olduğu bildirilmiştir.

Kaba yemlerin mahsurlu yönleri var mı? Sağmal küçükbaşlarda kaba yem kalitesi kuru madde tüketimini, rasyonun protein ve enerji muhtevasını (rasyondaki dane yem ve küspe miktarını), rasyonun maliyetini, süt verimini ve hayvanın sağlığını etkilediği için, rasyon formülasyonunda kaba yemler için analizle tespit edilmiş gerçek besin madde değerlerine ihtiyaç vardır. Yukarıdaki örnek bu zarureti açıkça göstermektedir.

Küçükbaşlara verilecek kaba yem miktarı (selüloz seviyesi) ne olmalı? Hedef, canlı ağırlığın %2-2.5’i kadar kuru maddeyi kaba yemle temin etmek olmalıdır veya Canlı ağırlığın %0.9’u kadar nötral deterjan selüloz (NDS) cinsinden selüloz kaba yemle temin edilmelidir veya Rasyon kuru maddesinde en az %17, tercihen %18-20 ham selüloz bulunmalıdır.

Bazı Yem Materyallerinde Bulunan Ham Sellüloz Oranları

Rasyon nişasta (dane yem) seviyesinin HS’ un sindirimine etkisi aşağıda gösterilmiştir. Sağmal koyun ve keçilere verilecek kesif yem miktarı rasyonda %60’tan fazla olmamalıdır.

Kaba yem kalitesinin süt verimine etkisi (ineklerde)

Kesif yem miktarının süt verimine etkisi (ineklerde)

Kaba yem kalitesinin süt verimine etkisi (ineklerde)

Kaba yem kalitesinin süt verimine etkisi Görüldüğü gibi rasyonda kullanılan kesif yem miktarı ne olursa olsun, çiçeklenme öncesi dönemde biçilen yonca ile süt verimi daha yüksek olmuştur. En yüksek süt verimi ve maksimum kar , rasyonda % 54 kesif yem ve çiçeklenme öncesi biçilen yonca ile elde edilmiştir.

Kaba yem kalitesinin süt verimine etkisi Bu tabloda görülen diğer önemli nokta, kuru madde tüketiminin % 20’ si kadar kesif yem ve çiçeklenme öncesi biçilmiş kuru yonca ile beslenen ineklerin süt verimlerinin, kuru madde tüketimini % 70’ i kadar kesif yem ve tam çiçeklenme safhasında biçilmiş yonca otu ile beslenen ineklerden daha yüksek olmasıdır.

Kaba yem kalitesinin süt verimine etkisi Kaba yemin kalitesi süt verimini fevkalade etkilemektedir. Kaba yemin kalitesi yeterli değil ise rasyon kesif yem seviyesinin arttırılması maksimum süt verimine ulaşmak için yeterli olmaktadır. Ayrıca düşük kaliteli kaba yemler, iyi kaliteli bir ottan yaklaşık üç kat daha uzun bir süre işkembede kalırlar. Yemin, işkembede kalma süresinin artması yem tüketiminin de düşmesine sebep olur.

Kaba yem kalitesinin süt verimine etkisi (saman kullanımı) Çiğneme-geviş getirme sayısı bakımından 1 kg saman 3 kg kuru ota eşit kabul edilebilir. Koyun-Keçi başına 1 kg’dan fazla saman verilmemeli. Samanın parça uzunluğu 2.5-5.0 cm olmalıdır.

Kaliteli kaba yem üretimi için, bitki olgunluk safhası ve KM seviyesi yeterli veya en uygun olduğunda hasat edilmelidir. Kaba yemin kalitesi bilhassa yüksek verimli hayvanlardan elde edilebilecek performansı (süt verimini) belirleyen ana faktördür. Kaba yemin kalitesi bitkinin hasat zamanına, hasatla depolama arasında geçen süreye ve depolama-saklama şartlarına bağlıdır. Çeşitli kaba yem bitkileri için tavsiye edilen hasat dönemleri aşağıda verilmiştir.

Kaliteli kaba yem üretimi için, bitki olgunluk safhası ve KM seviyesi yeterli veya en uygun olduğunda hasat edilmelidir. Mısır silajı için: Eskiden mısır silajının danenin kocana bağlandığı yerde siyah bir tabakanın oluştuğu dönemde hasat edilmesi tavsiye edilirdi. Bu dönem silaj KM’ sinin % 40 civarında olduğu bir dönem olup hasat için geç bir dönemdir.

Kaliteli kaba yem üretimi için, bitki yeterli olgunluğa ulaştığında ve KM seviyesi yeterli veya en uygun olduğunda hasat edilmelidir. Mısır silajında en uygun hasat dönemi, koçan ikiye kırıldığında danedeki süt çizgisinin 3/4 veya 2/4 olduğu dönemdir. Bu dönemdeki KM % 30-35 olup materyalin silolanması için idealdir.

Silaj Olum Dönemindeki Bitkide Koçanın Görünüşü

Hasat zamanının yoncanın besleme değerine etkisi Kaliteli kaba yem üretimi için, bitki yeterli olgunluğa ulaştığında ve KM seviyesi yeterli veya en uygun olduğunda hasat edilmelidir.. Yoncada en uygun hasat zamanı % 10 - 50 çiçeklenme arası Erken çiçeklenme döneminde hasat daha çok tercih edilmelidir. Hasat zamanının yoncanın besleme değerine etkisi

Bazı Kaba Yemlerin Besin Madde İçerikleri

Buğdaygil ve Baklagil Sap – Samanlarının Besin Madde İçerikleri

Otlaktaki Otun Yüksekliğine Göre Kuru Madde Tahmini

Kaliteli kaba yem üretimi için, bitki yeterli olgunluğa ulaştığında ve KM seviyesi yeterli veya en uygun olduğunda hasat edilmelidir. Süt sığırları için kaba yem kaynağı olarak Orta Anadolu’nun sulu sahalarında yeşil yem veya silaj olarak yetiştirilebilecek alternatif yem bitkisi sorgum-sudan otu melezidir. Bu bitki birinci ve ikinci ürün (tahıl hasadından sonra) olarak ekilebilir. Orta Anadolu’nun sulanan alanlarında buğday özellikle arpa hasadından sonra ekilerek, buğday veya arpanın tekrar ekileceği EKİM ortalarına kadar önemli ölçüde gelişerek yeterli yeşil aksam oluşturur ve yeşil ot veya silaj olarak değerlendirilebilir

Kaliteli kaba yem üretimi için, bitki yeterli olgunluğa ulaştığında ve KM seviyesi yeterli veya en uygun olduğunda hasat edilmelidir. Mısıra benzeyen bu bitkinin yaprakları daha dar olup, makinalı tarıma elverişlidir. Elimizde mevcut makine ve ekipmanlarla (tahıl mibzeri, ot biçme ve silaj makinaları gibi) tarımı yapılabilir. Toprak bakımından mısıra nazaran daha az seçici, orta derece tuza dayanıklı ve kurağa mısırdan daha fazla dayanıklı olup, suyun gecikmesiyle büyüme durgunlaşmakta ise de suyu bulunca tekrar hızlı bir şekilde büyümektedirler.

Kaliteli kaba yem üretimi için, bitki yeterli olgunluğa ulaştığında ve KM seviyesi yeterli veya en uygun olduğunda hasat edilmelidir.. Bitki boyu 1-2 m ila 4-6 m ve sap kalınlığı 2-5 cm arasında olup, biçim sonrası uygun şartlarda hızla kardeşlenip yeni saplar oluşturduğu gibi toprak üstü boğumlarından da yeni saplar oluşur. En uygun ekim zamanı 1-20 mayıs tarihleri arasıdır. Ekimde sıralar arası 40-45 cm, sıra üzerinde ise 5-10 cm mesafe bırakılmalıdır.Dekara 2-3 kg tohum yeterli olup, ekim için en uygun derinlik 2-4 cm dir.

Kaliteli kaba yem üretimi için, bitki yeterli olgunluğa ulaştığında ve KM seviyesi yeterli veya en uygun olduğunda hasat edilmelidir.. İlk biçim istenirse ekilişten 45-50 gün sonra (bitki boyu 1.5 m iken)yapılabilir ise de en uygun hasad zamanı çiçeklenme başlangıcıdır (bitki boyu 2 m civarında iken) Ot verimi yüksektir. Silajlık mısırdan dekara 6-7 ton ürün alınabilen şartlarda sorgum-sudan otu melezinden dekara 12-14 ton yeşil ot alınabilir. Ziraat Fakültesinde yapılan çalışmalar Jumbo gibi bazı çeşitlerin iki biçimden toplam 16-18 ton/da yeşil ot verebileceğini göstermiştir.

Diğer bitkiler için en uygun hasat zamanı: Kaliteli kaba yem üretimi için, bitki yeterli olgunluğa ulaştığında ve KM seviyesi yeterli veya en uygun olduğunda hasat edilmelidir. Diğer bitkiler için en uygun hasat zamanı: Arpa yumuşak hamur (sapa kalkma döneminde) Çavdar başaklanmadan önce (kılıf aşamasında) Çayır otları başak çıkmadan önce (kılıf aşamasında)

Sağmal küçükbaşlar için en uygun kaba yem veya rasyonlar hangisidir? Sağmal küçükbaşlar kaba yem olarak tamamen mısır silajı, yonca silajı, sorgum-sudan otu melezi,kuru yonca veya bunların farklı seviyelerde karışımlarından oluşan rasyonlarla beslenebilirler. Bu kaba yemlerin rasyonda kullanılacak miktarları belirlenirken üretim veya stoktaki durumları yani eldeki miktarları dikkate alınmalıdır.

Hangi yetiştiriciler karlıdır? Kaba yemini kendisi üreten Bir veya daha fazla dane yem üreten Kesif yem karmasını kendisi hazırlayan ve hammaddeleri depolama imkanı olan Yüksek verimli hayvanları çok olan yetiştiriciler daha fazla kar elde edeceklerdir. Kar haddi (marjı) ürün satış fiyatına bağlı olacaktır.

Sonuç Hayvanlar için yemleme programları planlanırken yapılacak ilk iş, o sürü için besin maddelerinin en ekonomik kaynaklarını tespit etmektir. Bunun için arazi planlaması yapılarak hangi bitkilerin yetiştirileceğine karar verilmelidir.

Sonuç Süt hayvanları için ne en iyi tek bir yem, ne de en iyi tek bir yemleme programı (rasyon) mevcuttur. Fakat hayvanlarda sağlığın normal şekilde muhafazası, yüksek süt verimini destekleyecek ve uygun fiyatta bir çok kaba ve kesif yem karışımları ve yemleme sistemleri mevcuttur.

Sonuç Hayvanlardan genetik kabiliyetlerinin imkan verdiği ölçüde verim alabilmek için, rasyonla ihtiyaç duyulan bütün besin maddelerinin temini gerekir. Aksi takdirde hayvan verim kabiliyeti ölçüsünde süt vermeyecek ve işletmenin kar’ı azalacaktır.

Dinleme lütfunda bulunduğunuz için teşekkürler… Sonuç Dinleme lütfunda bulunduğunuz için teşekkürler…