TRAVMA Bireyin yaşamını doğrudan tehdit eden, ani, ürkütücü, korku verici boyuttaki tura yaşantılar travma yaşantısı olarak anılır. Gündelik hayatın aniden altüst olması, kesintiye uğramasıdır.

KORKU İnsanın canının, malının, sevdiklerinin, inandıklarının, toplum içindeki yerinin tehdit edildiği durumlarda yaşanan bedensel belirtilerin de eşlik ettiği duygusal bir tepkidir.

KAYGI Korkunun abartılmış bir şeklidir. STRES Bedensel ve/veya ruhsal sınırların zorlanmasıdır. Bedenine, varlığına yönelik tehdit karşısındaki tepkilerdir

Travmatik Yaşantılar: 1. Bedensel hastalık, yaralanma, sakatlanma Organ kaybı Yaşamı tehdit eden hastalıklar Yeti yitimi Ameliyat 2. Beklenmedik ölümler Kazalar Ölümcül hastalıklar Cinayet İntihar

3. Suç: saldırganlık ve kurbanları Tecavüz Şiddet (dayak) Çocuk ve eşin istismarı 4. Doğal ve teknolojik felaketler Yangın Deprem Sel Kasırga Nükleer kazalar Uçak kazaları

5. Savaş ve ilişkili eylemler İşgal ve diğer askeri müdahaleler Terör Esir düşme 6. Çağdaş yaşamın durumsal krizleri Madde bağımlılığı Ekonomik krizler İşsizlik Enflasyon Göç Ayrılma / Boşanma

Diğer yaşantılar Çeteler Öğretmen azarlaması Aile içi çatışmalar Din istismarı

Travmatik yaşantılar; bireyin beden ve ruh sağlığını bozabilir. Çünkü: a. Başlangıçları anidir, b. Beklenilmeyendir, c. Acil durum niteliğindedir, d. Geniş insan topluluklarını etkiler, e. Yoğun stresli bir durumdur.

Tüm travmatik olaylar sırasında yaşanan tepkiler 4 dönemde gerçekleşir: l. Şok 2.Tepki 3. Kabullenme 4. Yeniden Uyum Bu tepkiler; anormal, beklenmedik bir duruma verilen NORMAL TEPKİLER’ dir.

Travma sonrası stres tepkilerini üç ana grupta toplamak mümkündür: TRAVMA SONRASI STRES TEPKİLERİ Travma sonrası stres tepkilerini üç ana grupta toplamak mümkündür: • İstenmeden akla gelen düşünce ve görüntüler • Kaçınma • Fizyolojik uyarılmışlık

TRAVMA SONRASI BEKLENEN TEPKİLER Travma yaşamış kimselerde aşağıdaki tepkilerin bazılarının verildiği gözlemlenmiştir. 1. DUYGUSAL ALANDA: Korku Çaresizlik Umutsuzluk Utanç Duyma Suçluluk Duygusu Endişe

2. ZİHİNSEL ALANDA: Öğrenme konusunda sorunlar yaşanabilir. Kafa karışabilir. Algılama azalabilir. Dikkat dağılabilir. Hafıza zayıflayabilir. Unutkanlıklar olabilir.

Bedensel hastalık şikayetleri, 3. FİZİKSEL ALANDA: Yorgunluk. Uyku problemleri Yeme problemleri. Ani irkilmeler, Öfke patlamaları, Bedensel hastalık şikayetleri,

SOSYAL ALANDA: İş ve okul arkadaşlarıyla sorunlar yaşanabilir. Kişiler arası iletişimde çatışmalar gözlemlenebilir Anlaşılmadığını hissetme, aşırı yargılayıcı ve suçlayıcı olma, Herşeyi kontrol etme isteği, Yalnızlık vb. duygular sorun oluşturulabilir.

• Kolay şaşırma, kaygılı görünme, BEBEKLER VE OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLARDA TRAVMA SONRASI STRES TEPKİLERİ (0-6 YAŞ GRUBU): • Kolay şaşırma, kaygılı görünme, • Yatak ıslatma, konuşma problemleri, parmak anne, gibi gerileme davranışları, Tik, parmak emme, ani heyecanlanma, Ana-babaya yapışma ve onlardan ayrılmama, Uyku sorunları ve kabuslar, Çevre ile ilişkilerde tutukluk, içe kapanma ve ürkeklik,

Kontrol edilemeyen saldırganlık, Travma ile ilgili tekrarlanan oyunlar, Hayvanlardan ve yabancılardan korkma, Kendi hayal ettikleri şeylerle (Örneğin; kendilerine ait saldırgan fantaziler) gerçek olanları karıştırma, Kötü olayların kendi kötü düşüncelerinden kaynaklandığını düşünüp üzülebilirler. Bu tip bir hayalci düşünce, zihinsel bulanıklık, utanç, kaygı ve dünya ile ilgili yanlış yorumlar yapmaya yol açabilir.

Neler yapılabilir? Yumuşak bir sesle konuşun, Onları sık sık sevip okşayın, sutlarını hafifçe ovalayın, Düzenli bir beslenme ve uyku programı uygulamaya çalışın, Çevredeki işitsel ve görsel uyaranları azaltın, Uyumadan önce yanına gidin, başım okşayın, varsa ılık bir süt verin veya ninni söyleyin, Bir süre için sizinle yatmasına izin verin, Yürümesine, yerlerde yuvarlanmasına, oyun hamuru ile oynamasına, çizme ve boyama yoluyla duygularını ifade etmelerine fırsat tanıyın,

YAŞA GÖRE TSS TEPKİLERİ OKUL ÇAĞINDAKİ ÇOCUKLAR (7-12 YAŞ) Okul öncesi dönemdeki davranışlara gerileme Okula gitmek istememe Okul başarısının düşmesi Tekrarlanan oyunlar Saldırganlık Gevezelik

Erkek çocuklarda özellikle silahlara, savaş oyunlarına v. b Erkek çocuklarda özellikle silahlara, savaş oyunlarına v.b. ilgi gösterme Kabuslar, uyku sorunları Ayrılık kaygısı Doğal olaylardan (yağmur, rüzgar gibi) korku Dikkat ve konuşma sorunları İsyankar davranışlar Vücutta ağrılar Yatak ıslatma

NELER YAPILABİLİR? Duygularını ifade etmelerine yardım edin, sabırlı, ilgili ve esnek davranın. Oyun oynamalarını teşvik edin, merak ettikleri şeyleri açıklayın. Dikkatleri kolayca dağılabileceğinden okulda ve evde fazla çalışmalarını beklemeyin. Basit ve yapılandırılmış görevler verin, ufak sorumluluklar almalarına fırsat verin. İlerde olabilecek başka travmatik olaylardan kendisini nasıl koruyacağını anlatın.

ERGENLERDE TSS TEPKİLERİ (13-18 yaş arası) Dünya ve kendi gelecekleri hakkında olumsuz tutumlar. Kendi korkuları ve travmaya verdikleri tepkilere ilişkin endişe (özellikle kendilerini suçlu ve çaresiz hissetme gibi tepkilerinin normal olup olmadığını merak etme) Risk alma veya duygularını davranışlarla dışa vurma (Örn; okuldan kaçma, madde kullanımı)

İştah ve uyku sorunları Günlük etkinliklere karşı ilgi kaybı Okul sorunları Travmatik yaşantıdan sonra almak zorunda kaldıkları sorumluluklar nedeniyle yetişkinliğe erken girme Anne-babalarla çatışma ve tartışmaların artması

NELER YAPILABİLİR? Aile ve arkadaşlarıyla duygularını paylaşmalarına ve ifade etmelerine yardım edin. Kabul, hoşgörü ve destek gösterin. Gündelik faaliyetlere katılmalarını ve spor yapmalarını teşvik edin. Okul başarılarıyla ilgili beklentilerinizi azaltın. Varsa travma sonrası yeniden yapılandırma çalışmalarına katılmaları ve başkalarına yardım etmeleri için onları teşvik edin.

Sözel performansta sorunlar ÇALIŞMA YAŞAMINDA Hızda azalma Hata sayısında artış Sözel performansta sorunlar Enerjide azalma Zihinsel yorgunluk Hoşgörüde azalma

Konsantrasyon sorunları İş doyumunda azalma Duyarlılıkta azalma Yardım etme davranışında azalma Bireysel farklılıkları algılama sorunları Agresyonda artış Empatik davranışlarda azalma

DEPRESYON TEPKİLERİ > Depresif ya da sinirli bir ruh hali >Tüm etkinliklere karşı ilginin azalması ve bunlardan haz almama Kilo kaybı (diyet yapmaksızın) veya artışı Kaybedilen kişiyi özleme Sevilen birinin kaybını kabullenmeme Uykusuzluk ya da aşırı uyuma Aşırı huzursuzluk

Enerji kaybı/azalması ve derin bir yorgunluk hissi Değersizlik duygusu Aşırı yavaşlık Enerji kaybı/azalması ve derin bir yorgunluk hissi Değersizlik duygusu Aşırı ya da duruma uymayan suçluluk duyguları Konsantre olmada; karar vermede zorluk Tekrarlayan ölüm düşünceleri Hayatın yaşamaya değmediğîne dair tekrarlayan düşünceler

PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK Kendini işine adayabilme İşini sevme Olayları tehdit olarak görmeme Olayların kontrolünü elinde bulundurmak Özgüven

Mizah yeteneği İşin sonucundan değil / süreçten haz İletişim yeteneği Değişime açıklık Zeka Sosyal destek

Travmanın Çalışma Yaşamındaki Etkileri Hızda azalma, Hata sayısında artış, Sözel performansta sorunlar, Enerjide azalma, Zihinsel yorgunluk, Hoşgörüde azalma,

Konsantrasyon sorunları, İş doyumunda azalma, Yardım etme davranışında azalma, Bireysel farklılıkları algılayamama, Algılama sorunları, Saldırganlıkta artış, Empatik davranışlarda azalma,

Öğretmenler Kendileri İçin Neler Yapabilirler ? NEREDEN BAŞLANMALI ? Öğretmenler Kendileri İçin Neler Yapabilirler ? Yaşadıklarınızı yakın çevreniz ile konuşup paylaşın (aile, iş gibi destek grupları) Afetlerden korunma yollarını öğrenin (olay öncesi, olay anı ve olay sonrasında neler yapılacağı konusunda bilgilenerek), Hayat amaçlarınızı yeniden gözden geçirerek, yaşanması gereken şeyleri ertelemeyin, 4. Sevüen etkinlikleri yapmaya ve hobiler geliştirmeye çalışın (sanat, spor, çiçek yetiştirmek, el sanatları vb.), Travmatik daya, daha geniş bir perspektiften bakmaya çalışın (Olaylara bakış açınızı genişletin), Gerekli görüyorsanız profesyonel yardım alın.

OKULLARIN VE ÖĞRETMENLERİN ROLÜ VE ÖNEMİ Okulda bulunmak, oyun ve diğer okul etkinliklerine katılmak çocuklarda, özellikle travmatik yaşantı dönemlerinde çok ihtiyaç duydukları, süreklilik, değişmezlik ve normallik hissinin oluşmasına yardımcı olur. Okulda bulunmak ve etkinliklere katılmak çocukların gereksinimlerini daha kolaylıkla iletmelerine neden olur.

Öğretmenler eğitim ve öğretim görevlerinin yanı sıra çocukların mutlu ve sağlıklı büyümelerine yardımcı olacak bir gelişme ve öğrenme ortamı yaratırlar. Çocuklarla daha çok birlikte oldukları için, onların gereksinimlerini herkesten iyi bilir ve gerektiğinde onlara yardım edebilirler. Öğretmenlerin yardımıyla, daha ileri düzeyde psikolojik yardıma gereksinim duyan çocuklar belirlenebilir.

ÖĞRETMENLERİN KATKISI Çocukların travmatik olayın ne olduğunu anlamalarına yardım edebilir. Travmatik olaya verilen tepkiler konusunda çocukları bilgilendirebilir. Çocukların duygusal olarak toparlanmalarına yardımcı olacak sınıf etkinlikleri düzenleyebilir. Öğretim etkinliklerini çocukların gereksinimlerine göre uyarlayarak ve gereksinim duyan çocuklara daha fazla eğitim desteği verebilir.

Çocuklarla özel iletişim teknikleri kullanabilir. Sınıfta sıcak ve destekleyici bir sosyal ortam yaratabilir. Çocukların kayıplarla, acı veren anılar ve duygularla başa çıkmalarına yardımcı olacak etkinlikler düzenleyebilir. Çocukların toparlanma süreçlerini kolaylaştırmak için okul ve aile arasındaki işbirliğini güçlendirebilir.

SINIF İÇİ ÇALIŞMALARIN ANA HATLARI Amaçlar: Çocuklar kendilerini arkadaşlarının desteği ile güven verici bir ortamda ifade ederler. Travmatik olayın kendileri ve aileleri üzerindeki etkilerini öğrenirler. • Arkadaşlarının da travmatik olaya benzer tepkiler verdiğini görünce "tepkilerim normalmiş"düşüncesine ulaşırlar. Travmatik olaylara karşı kendi başa çıkma mekanizmalarını geliştirirler.

Çocuklar travmatik yaşantıdan (olaydan) sonra konuşmakta kaçınabilirler. Çünkü: Travmatik olaydan bahsetmek acı veriyor olabilir. Yetişkinlerin kendilerini anlayamayacaklarım düşünüyor olabilirler Duygularını tanımlamada,anlatmada zorlanıyor olabilirler Büyükleri üzmek ya da endişelendirmek istemiyor olabilirler. Çocuklar kendileri ve yaşadıkları hakkında konuşmaya kendilerini ifade etmeye hiç cesaretlendirilmemiş olabilirler.

Çocuklar kendilerini daha iyi hissederler. Eğer çocukları travmatik olay hakkında iletişime cesaretlendirir, teşvik edersek;   Çocuklar kendilerini daha iyi hissederler. Acı veren yaşantıları kabul ederler. Bu duyguları, tepkileri başkaları da yaşıyor, demek ki tepkilerim, davranışlarım “nomalleşmiş” düşüncesine ulaşırlar. Travmatik olaylara daha farklı bir bakış açısı getirirler. (Örneğin, bu bir doğa olayıdır, cezalandırma değildir, yaşadıklarım normal tepkilerdir.)

Çocukları iletişime, konuşmaya cesaretlendirirken; ·  Yazı yazma ·  Resim ·  Oyun ·  Şarkı söyleme ·  Dans etme gibi faaliyetlerden yararlanılabilir. Bu çalışmada uygulayacağımız etkinlikler kendini ifade etme, resim yapma, yazı yazmadır.

TRAVMADAN SONRA ÇOCUKLAR İÇİN İLETİŞİMİN ÖNEMİ Çocukların duygularını başkalarına anlatmaları onların acı veren bu yaşantıları daha kolay kabul etmelerine yol açabilir. Yaşantılarını ve duygularını paylaştıklarında kendilerini daha iyi hissederler. Olan bitene ilişkin farklı bir bakış açısı edinebilirler. Başkalarının da benzer tepkilere sahip olduğunu bilmek toparlama sürecini başlatır ya da hızlandırır. Gelecekle ilgili daha olumlu bir bakış açısı geliştirebilirler.

ÇOCUKLAR NEDEN KONUŞMAK İSTEMEZLER? Çocuklar kendileri ve özel yaşantıları hakkında konuşmaya alışık olmayabilirler. Daha önce bu gibi konularda kendilerini ifade etmek için hiç cesaretlendirilmemiş olabilirler. Duygularını tanımlamakta zorlanıyor olabilirler. Travmatik olaydan bahsetmek onlara acı veriyor olabilir. Yetişkinlerden korkuyor ya da onlara güvenmiyor olabilirler. Yetişkinlerin kendilerini anlamayacaklarını düşünüyor olabilirler. Yetişkinleri üzmek ya da endişelendirmek istemiyor olabilirler.

İLETİŞİM ENGELLERİ İletişimde dinlemek ve anlamaya çalışmak yerine hemen yargılamak Tek bir olaydan giderek kişiyi tanıdığımızı düşünmek Beklentilerimizin söyleneni yorumlamakta etkili olması Kendimizi ifade etmekten kaçınmak, onun yerine anlaşılmayı beklemek Konuştuğumuzda da herkesin bizim düşünce ve duygularımızı hemen anlayıp onaylaması ve paylaşması gerektiğine inanmak Kendi kişisel algımızı gerçekmiş gibi düşünmek

BİREYLERİN TRAVMATÎK OLAYLARDAN ETKİLENMELERİNİ BELİRLEYEN ETMENLER 1. Aşırı durumlara tanık olma: Ölümden kıl payı kurtulma, yaralanma, ölmekte olan birini görme, yaralıların taşınmasını izleme 2. Stres yaratan durumlara maruz kalma süresi: Süre ne kadar uzunsa kişinin etkilenme düzeyi o denli artar.

3. Yasamın tehlikede olduğunu düşünme: Kişi deprem, sel, yangın ya da kaza sonucu Öleceğini düşünmüşse daha fazla etkilenir. 4. Çocuğun va da kişinin basa çıkma gücü: Kişilerde travmatik olay öncesi varolan başa çıkma gücü etkilenme düzeyini azaltır. 5. Sosyal desteğin doğası ve derecesi: Kişinin yeterli derecede sosyal desteğinin olması etkilenme düzeyini azaltır. 6. Anne-baba tepkileri-. Anne-babaları güçlü olumsuz tepkiler gösteren çocuklar travmatik olaydan daha fazla etkileneceklerdir.

Travmatik Olaylara Dayanıklı Bireylerin Özellikleri Kendine ve örseleyici yaşam olaylarıyla başa çıkma gücüne güven Bağımsız düşünebilme ve davranabilme Başkalarıyla almaya ve vermeye dayalı olumlu ilişkiler kurabilme Bireysel disiplin ve sorumluluk duygusuna sahip olma

Açık fikirlilik ve esneklik Kendisinin ve başkalarının duygu ve düşüncelerini tanıma ve anlayabilme Bu duyguları başkalarına iletebilme Stres veriyi olaylara karşı tolerans Yaşama anlam verecek bir yaşam amacı ve felsefesine sahip olma

Çocuğa ait olma, sevilme ve güven duygusu aşılayın. Travmatik Olaylara Karşı Dayanıklı Çocuklar Yetiştirmek İçin Neler Yapılabilir. Çocuğa ait olma, sevilme ve güven duygusu aşılayın. Kendisine güven ve öz kontrol duygusunu geliştirin. Tutarlı Disiplin uygulayın Problem çözme ve sosyal becerilerini geliştirin.

Travmatik Bir Olaydan Sonra Çocuklarda Görülen Davranış Değişiklikleri • Daha hareketli, saldırgan ve talep edici olabilirler. • Sınıfta ve evde davranış bozukluğu gösterebilirler. • Sessiz, mesafeli ve depresif olabilirler. • Oyunlara karşı ilgisiz kalabilirler. • Bazısı davranışlarında pasif, güvensiz ve bağımlı hale gelerek gerileme davranışı gösterirler. Örneğin, öğretmenlerin peşinden ayrılmayıp sürekli ilgi bekleyebilirler. • Okula gitmeyi reddedebilirler. • Bazıları geceleri altını ıslatmaya başlayabilir.

TRAVMANIN AİLELER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Travma aile yapısını ve rollerini değiştirebilir. Akraba, arkadaş ve komşuların desteğinden uzak kalmaya yol açabilir. Aile üyeleri kendilerini birbirlerinden uzaklaşmış hissedebilirler. Aile bireylerinde travmatik olay hakkında konuşmada güçlük ve başkalarını üzmek için konuşmaktan kaçınma görülebilir.

Araştırmacılara Göre Stresle Başa Çıkan Ailelerin Özellikleri 1. Stres yaratan durumu kabul etmek 2. Sorunları ekip halinde çalışarak çözmek 3. Yaşamla ilgili yeni ve olumlu bir bakış açısı kazanmak 4. Aile içinde birlik ve şefkat 5. Aile içinde açık ve etkili iletişim 6. Aile içi rol ve beklentiler de esneklik 7. Aile ortamının güven verici olması

Travmatik Yaşantıların Sonuçlarıyla Başa Çıkma: Ailelere Öneriler Aile bireyleri birbirlerini çok iyi tanıdıkları, birbirlerinin ruh hallerindeki en ufak bir değişmeyi bile hemen fark edebildikleri için, afet sonrasında ki zorluklarla başa çıkmada en birinci yardım ve destek kaynağını oluştururlar. Özellikle ana-babalar çocuklara bu desteği sağlamada çok önemli bir rol üstlenebilir. Sıcaktık »destek ve karşılıklı etkileşim sağlandığı takdirde, çocukların büyük bir çoğunluğunun stresle daha iyi başa çıkabildikleri bilinmekledir.

TRAVMATİK OLAYLARLA BAŞA ÇIKMA: AİLELERE ÖNERİLER 1. Stres yaratan durumun varlığını kabul etme 2. Sorunları hep birlikte uğraşarak çözme 3. Yaşamla ilgili yeni ve olumlu bir bakış açısı geliştirme 4. Aile içinde birlik ve şefkatin olması 5. Aile içinde açık ve etkili iletişim 6. Aile içi rol ve beklentilerde esneklik olması 7. Aile ortamının güven verici olması