Küçük Hayvanlarda Doğum ve Jinekoloji Yrd.Doç.Dr. Hande GÜRLER

Dişi genital organların anatomisi

Ovaryum; Primer reprodüktif organlardır. Lateralde mezovaryuma, medialde ligamentum suspansorium ovarii ile regio sublumbalise asılırlar. Türlerin çoğunda badem şeklindedir. Köpeklerde bursa ovarica ile çevrilidir ve bursa ovarica çok yağlıdır.

Ovaryum; Ovaryum medullası; ovaryumu besleyen damarlar buradadır. En iç kısımdır. Ovaryum korteksi; paranşimal epitel hücreleri ile bol miktarda bağ dokudan oluşmuştur. Korteksin dış yüzü kapsula ile örtülüdür. En dış tabaka primer cinsiyet hücrelerinden şekillenmiş tek katlı epitel tabakasıdır.

Ovidukt; Fallopi tüpleri, salpinks, tuba uterina gibi isimler alır. Ovaryuma bakan yüzü fimbria ovarikadır. Ovaryumdan bırakılan oosit fimbria ile tutulur. Uterusla bağlantılı kısmı çok belirgin değildir

Uterus; Zigotun yerleştiği beslendiği korunduğu ve yeterince gelişen yavrunun dışarıya çıkarılmasında etkin rol oynayan organdır. Korpus ve kornu uteriden oluşmaktadır. Karnivorlarda ince barsakların dorsalinde yeralır. Korpus uteri küçük, kornu uteriler uzundur. Ligamentum latum uteri oldukça yağlıdır.

Uterus; Cornu uteri Corpus uteri Cervix

Uterus; Endometrium, miyometrium, perimetrium tabakalarından oluşur. Endometrium, plasental bağlar kurup embriyo ve yavrunun gelişmesi, korunması için plasentanın maternal kısmını oluşturur. Miyometrium, tohumlama sırasında spermin ovidukta taşınmasına ve yavrunun doğum kanalına iletilmesine neden olur.

Serviks; Uterus ve vagina arasında kıvrımlı kassel bir kanaldır. Serviks ve serviks sıvıları (goblet hücrelerinden salınır), uterusu bakterilerden koruyan fiziksel bir bariyerdir.

Vagina; Üreme kanalının kas tabakası bakımında en az gelişmiş bölgesidir. Normal siklus gösteren hayvanlarda vagina epitel katı ovaryumda salınan hormonların etkisiyle değişikliklere uğrar. Dorsalde rektum, ventralde idrar kesesi, yanlarda pelvis duvarı ile ilişkilidir. Kopulasyon organıdır.

Vulva; Reprodüktif kanalın eksternal ucudur. Derinin kalınlaşmasıyla oluşan yapıdır. Östrojenik etkiye karşı duyarlıdır. Vulvanın ödematöz bir hal alması ve renginin kırmızı durum alması bölgeye kan akışından kaynaklanmakta ve diğer bulgularla birleştirince östrusun habercisi olmaktadır.

Hymen ile vulva dudakları arasındaki kısımdır. Orificium uretra externa vulvanın alt kısmına açılır. Uretranın dış deliğine yakın yerde divertikulum suburetrale bulunur.

Seksüel Siklus

köpek Puberta; küçük ırklar 6-10 aylık büyük ırklar 18-24 aylık Üreme sezonu; Genellikle yılda iki kez östrus gösterirler. 5-10 aylık periyodlarla gözlenir. Hayat boyu siklus gösterirler. Östrus siklusu; Mevsimsel monoöstrik hayvanlardır Proöstrus, ösrtrus, diöstrus, anöstrus aşamalarından oluşur.

Proöstrus; Folliküler aktivitenin arttığı dönem Vulvar kanamanın görüldüğü dönemle erkeği kabul dönemi arasıdır. Ortalama 9 gün sürer (1-25) Erkeğin dişiye ilgi duyduğu, dişinin erkeği kabul etmediği dönem. Köpek östrojen etkisi altında Östrojen dolaşımda 25-60 pg/ml oranında Östrus başlangıcında en yüksek seviyede Gonadotropin konsantrasyonu artıştadır. Progesteron bu evre sürecinde düşüktür.

Östrus; Dişinin erkeği kabul ettiği dönem 0rtalama 9 gün (1-20) Vaginal akıntı vardır. Başlangıçta en yüksek seviyedeki östrojen düşmeye başlar progesteron yükselir. Spontan ovulasyon, LH pikini izleyen 24-72 saatte gerçekleşir.

Diöstrus; Anöstrus; Progesteron dominanttır (15-60 ng/ml) Süresi 60-100 gün arasında değişir Korpora luteanın dejenerasyonu ve progesteron sekresyonunun kesilmesi ile sonlanır. Anöstrus; Süresi bieysel olarak farklılık gösterir (4-6 ay) Ovariohisterktomi yapılmış köpekle aynı klinik bulguları vardır

kedi Puberta; Yaklaşık 7 ay Üreme mevsimi coğrafi duruma göre değişiklik gösterir Kuzey yarım kürede ocak ayının geç dönemlerinde başlar gün ışığının azalmaya başladığı eylül ayı itibariyle son bulur. Östrus siklusu; Poliöstrik Provake ovulasyon şekillenir Siklus süresi değişkenlik gösterir.

Ovulasyonun görülmediği siklusun uzunluğu 2-3 haftadır. Çiftleşmeye bağlı ovulasyon gösteren fakat gebe kalmayan kedilerde siklus 6 hafta uzamıştır.

Proöstrus 1 gün veya daha kısa sürer. Yuvarlanma, miyavlama Çiftleşme pozisyonu alır,erkek kediyi reddeder. Lordoz Canayakınlık Anatomik bir belirti bulunmaz. İdrarıyla etrafı işaretler.

Proöstrusda ovaryumdaki folliküllerde granüloza hücrelerinden salgılanan östrojen konsantrasyonu artmaktadır. Vaginal kornifikasyon Karakteristik östrus davranışları

Östrus 6-7 gün Proöstrusdaki davranışlar artar. Çiftleşmeyi kabul eder. Sık sık ürinasyon Yerde yuvarlanır.

Kedilerde ovulasyon provakedir. Östrusdaki kedi çiftleşmezse ovulasyon oluşmaz. Ovulasyon oluşmazsa CL oluşmaz. Progesteron salgılanmaz. Siklusun luteal dönemi = diöstrus görülmez. Gelişen folliküller regrese olur = interöstrus period (postötrus) 7-15 gün sonra tekrar proöstrus görülür.

Diöstrus Çiftleşme olursa LH serum konsantrasyonu yükselir.Tek çiftleşme ile LH piki oluşmaz. LH pikini izleyen 30-40. saatlerde ovulasyon oluşur. CL oluşur. Serum progesteron konsantrasyonu yükselir.Progesteronun dominant olduğu bu dönem diöstrusdur.

Diöstrus Diöstrus hayvan gebe değilse 40 gün, gebeyse 60 gün sürer. Luteolizisle sona erer. Gebe olmayan hayvanda diöstrus “yalancı gebelik” olarak adlandırılmaktadır. Progesteron profili gebeliktekine benzerdir ve CL’un regresyonuyla kendiliğinden sonlanır. İndüklenmiş ovulasyonu izleyen 40-70 gün sonra yeni bir siklus başlar.

Ovulasyonun indüksiyonu Kastre veya vazektomize kedi Vaginal stimülasyon GnRH veya HCG uygulamaları

Anöstrus Sonbaharın sonu ve kış aylarında siklik aktivitenin bulunmamasıdır. Östrojen ve progesteron konsantrasyonları bazal seviyededir.