YAPILARINA GÖRE FİİLLER TÜRKÇE / ZARFLAR (BELİRTEÇLER) Eren TAŞKAYA Türkçe Öğretmeni

TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER Basit Yapılı Fiiller Türemiş Yapılı Fiiller Birleşik Yapılı Fiiller

1) BASİT YAPILI FİİLLER TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER Yapım eki almamış, kök halindeki fiillere basit yapılı fiil denir. Bu fiiller; kip, şahıs, olumsuzluk ve soru ekleri alabilirler. Örnekler Görevli sana bakıyordu. Elindeki kağıtlar düşer mi? Çöpe doğru gitmediler Kağıtları çöpe at. Yerleri temiz tutmalıyız Okula gelmiyor musunuz?

2) TÜREMİŞ YAPILI FİİLLER TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER 2) TÜREMİŞ YAPILI FİİLLER Yapım eki alarak anlamı değişen, yeni anlam kazanan fiillere türemiş fiiller denir. Türemiş Fiillerin Özellikleri En az bir tane yapım eki almalıdır. Yapım ekinden sonra çekim eki alabilirler. Türemiş fiiller kök durumunda olamazlar.

Türemiş yapılı fiiller iki şekilde oluşturulur: TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER Türemiş yapılı fiiller iki şekilde oluşturulur: İsimden fiil türetilerek; Çiçekleri suladık. Hava aniden karardı. Ankara’yla haberleştik. Ali çok susamış. Fiilden fiil türetilerek; Kardeşimi uyuttum. Soruyu yazdırdı. Sinemada görüldü Yazılar silindi. Örnekler Örnekler

3) BİRLEŞİK YAPILI FİİLLER TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER 3) BİRLEŞİK YAPILI FİİLLER En az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşan fiillerdir. Üç grupta incelenir: A) Kurallı Birleşik Fiiller B) Yardımcı Fiille Yapılan Birleşik Fiiller C) Anlamca Kaynaşmış Fiiller (Deyimleşmiş)

A) Kurallı Birleşik Fiiller TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER A) Kurallı Birleşik Fiiller İki fiilin birleşmesi yoluyla ( fiil + fiil ) oluşur. Tamamı bitişik yazılır. Dört grupta incelenir: 1) Yeterlilik Fiili (-ebil) 2) Tezlik Fiili (-iver) 3) Sürerlik Fiili (-egel, -edur, -ekal) 4) Yaklaşma Fiili (-eyaz)

1) Yeterlilik Fiili (-ebil) TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER 1) Yeterlilik Fiili (-ebil) Fiil kök veya gövdelerine “a-e” yardımcı sesle birlikte” -bil” fiili getirilerek yapılır. Cümleye “gücü yetme, ihtimal, rica ya da izin ” anlamı katar. Soru olarak kullanıldığı bazı durumlarda “rica” anlamı katar. Babam iki bavulu aynı anda taşıy-abiliyor. (Gücü yetme) Bu yıl kış geç gel-ebilir. (İhtimal) Biraz daha sessiz ol-abilir misiniz? (Rica) Örnekler

Dikkat!!! TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER Yeterlilik fiili gücü yetmezlik, yapamama anlamı taşıyorsa “-e-bilmek” yardımcı fiilinin “bilmek” kısmı atılır, onun yerine “-ma, -me” olumsuzluk eki “-a-ma, -e-me” şeklinde getirilir: Başar-abilirim             → Başara-mam Okuy-a-bilir                 → Okuya-maz Yeterlilik fiili gücü yetmezlik, yapamama ihtimali içeriyorsa : Yaz-abilirim               → Yaz-ma-y-abilirim Gel-ebilirim                → Gel-me-y-ebilirim

2) Tezlik Fiili (-ıver) TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER Bir fiile “-ıver” yardımcı fiili getirilerek yapılır. Cümleye “çabukluk (tezlik), birdenbirelik ve kolaylık ” anlamı katar. Penceredeki güvercin pır diye uç-uverdi. (Birdenbirelik) Dağ gibi bulaşığı yıkay-ıverdi. (Çabukluk) Öğretmenimiz zor soruyu çöz-üverdi. (Kolayca) Örnekler

Dikkat!!! TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER Tezlik fiilinin olumsuzu yapılırken olumsuzluk eki ‘‘-ma, -me’’ asıl eylemden sonra gelirse ‘‘önemsizlik’’, yardımcı fiil olan  ‘‘-ıver-’’den sonra gelirse ‘‘olumsuz tezlik’’ bildirir. Sen de o filmi gör-me-y-iver. (önemsizlik) Her şeye maydanoz ol-uver-me. (olumsuz tezlik) Örnekler

3) Sürerlik Fiili (-egel, -edur, -ekal) TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER 3) Sürerlik Fiili (-egel, -edur, -ekal) Ana fiile “-egel”, “-edur” ve “-ekal” yardımcı fiillerinin getirilmesiyle oluşur. Cümlelere işin, oluşun hareketin bitmediği, devam ettiği anlamı katar. Siz resimli kitaplara bak-adurun. Koltuğun üzerinde uyuy-akalmış. Bu gelenek nesilden nesile sür-egelmiş. Örnekler NOT: Sürerlik eyleminin olumsuz biçimi yoktur.

4) Yaklaşma Fiili (-eyaz) TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER 4) Yaklaşma Fiili (-eyaz) Fiile “hemen hemen, az kalsın” anlamı katar. Fiilin gerçekleşmesine çok yaklaşıldığı anlamı taşıdığı için buna “yaklaşma fiili” adı verilmiştir. Bir genç havuzda boğul-ayazdı. Kardeşim yolda yürürken düş-eyazdı. Örnekler NOT: Yaklaşma eyleminin olumsuz biçimi yoktur.

B) Yardımcı Fiille Yapılan Birleşik Fiiller TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER B) Yardımcı Fiille Yapılan Birleşik Fiiller İsim soylu sözcüklerden sonra gelen “etmek, olmak, kılmak, eylemek ve buyurmak” yardımcı eylemlerinin kendisinden önceki isimle birleşmesiyle oluşur. Sevdiğim için bu mesleği tercih ettim. Sınavdan yüksek puan alınca mutlu oldu. Adam, sürekli emir buyuruyordu. Mevla bize yardım eylesin. Dili sade kullanarak sözü etkili kılmış. formül Örnekler et- ol- İsim + kıl- eyle- buyur-

Dikkat!!! TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER Yardımcı eylemle birleşik fiil oluşturulurken ses türemesi veya ses düşmesi olursa yardımcı fiile isme bitişik yazılır. Ayrılığın acısını derinden hissetti. Marketi oğluna devretti. (his + etmek → hissetmek ) (devir + etmek → devretmek) Ünsüz türemesi Ünlü düşmesi Örnekler

C) Anlamca Kaynaşmış Fiiller (Deyimleşmiş) TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER C) Anlamca Kaynaşmış Fiiller (Deyimleşmiş) 1) Deyim Biçiminde Birleşik Fiiller Bir eylemin bir ya da birden çok sözcükle kalıplaşarak oluşturduğu sözcük grubuna denir. Onun söylediklerine artık kulak asmıyorum. Masanın üzerindeki gazetelere göz gezdirdi. Bunları söylemeye dilim varmıyor. Ders çalışmadığını görünce küplere bindim. 2) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller İki ya da daha çok sözcüğün deyim oluşturmadan kalıplaşmasıyla ortaya çıkarlar. Bu eylemlerde sözcüklerin bir ya da ikisi anlam kaymasına uğrar. Bu birleşik eylemler bitişik yazılırlar. ‘‘ başvurmak - varsaymak - öngörmek - vazgeçmek - elvermek - alıkoymak’’ Örnekler Örnekler

TÜRKÇE / YAPILARINA GÖRE FİİLLER Mutlu Son 