DOÇ.DR.ABDULLAH DEMİR ZİRVE ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ HUKUK BAŞLANGICI DOÇ.DR.ABDULLAH DEMİR ZİRVE ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ

İnsanın Sosyal (Medeni) Tabiatı İnsan sosyal bir varlıktır. Maddi ve manevi ihtiyaçların çeşitliliği insanları bir arada yaşamaya mecbur tutmaktadır. Maddi ihtiyaçlar: Beslenme, barınma, sağlık, giyinme vs. Manevi ihtiyaçlar: Güvenlik, aile, değerler vs.

Toplum Hayatında Düzen İhtiyacı İnsanların barış, huzur, güven ve özgürlük içinde yaşayabilmeleri sosyal düzen kurallarının varlığı ile mümkün olabilir Ortak kuralların olmadığı toplumlarda kargaşa, anarşi ve çatışma olur. "Ubi societas, ibi jus". Yani, nerede toplum varsa orada hukuk vardır Sosyal düzen kuralları "iyi-kötü", "doğru-yanlış", "faydalı-zararlı" gibi değer yargıları içerir Bu kurallara aykırılık, "sosyal tepki" ya da "kollektif tepki" ile karşılaşır ve önlenir.

Sosyal Düzen Kuralları 1. Din kuralları 2. Ahlak kuralları 3. Görgü (muaşeret) kuralları 4. Örf-adet kuralları 5.Hukuk kuralları

A. Din Kuralları Tarih içinde insan ve toplum hayatına yön veren en eski ve en etkili sosyal düzen kuralları din kurallarıdır Tarih boyunca din ve hukuk kuralları içiçe yaşamıştır Din kuralları dünyevi ve uhrevi olarak ikiye ayrılır Din kurallarının yarptırımı manevidir, uhrevidir Dini hukuk sistemlerinde maddi ve manevi yaptırım birlikte bulunur

B. Ahlak Kuralları Bireylerin kendisine veya topluma karşı olan ödev ve yükümlülüklerini gösteren sosyal davranış kurallarıdır A.Bireysel ahlak kuralları:"Alçak gönüllü ol", "samimi ve dürüst ol", "başkaları için kötü zan besleme" gibi. B.Sosyal aylak kuralları:"Gürültü yapma", "çevreyi kirletme", "insanlarla alay etme", "yalan söyleme", “hırsızlık yapma” Ahlak kuralları ile din kuralları arasında kaynak ve yaptırım açısıdan benzerlik ve farklılıklar vardır. Ahlak ve hukuk kuralları ilişkisi

C. Görgü Kuralları Yeme-içme, oturup kalkma, giyinme, konuşma, acı ve mutluluk paylaşma, selamlaşma, vedalaşma, bayramlaşma gibi Görgü kurallarına bağlı kalan insanlar arasında daha yakın ve sağlıklı ilişkiler kurulur Yaptırımı yadırganma, saygısız, görgüsüz denilmesi Bazı hallerde görgü kuralları pozitif hukuk kuralı haline getirilmiştir. Askerler için selam verme gibi

D. Hukuk Kuralı ve Özellikleri a. Hukuk kuralları, bir "değer yargısı"na dayanır. b. Hukuk kuralları, genel olarak hukuki sonuç doğuran insan davranışları ve tabiat olaylarını düzenler. c. Hukuk kuralları, çoğunlukla olumlu (böyle yap gibi) ve olumsuz nitelikte (böyle yapma gibi) emirler içerir. d. Hukuk kuralları objektif, sürekli, genel ve soyut bir karakter taşır. e. Hukuk kuralları, uyulması zorunlu kurallardır. Hukuk kuralları kişiye bazı “haklar” ve "yetkiler" de tanır.

2. Sosyal Düzen Kurallarının Ortak Yönleri Sosyal düzen kurallarının Ortak amacı Hukuk kuralının diğer kurallarla uyumu Hukuk kurallarının geneli ahlak kurallarına uygundur ancak bazı hukuk kuralları ahlak kurallarına uygun olmayabilir (nikahsız birlikte yaşama gibi) Bazı ahlak kurallarının hukuk kuralı haline gelmesi (dürüstlük ilkesi, genel ahlaka uygunluk kriteri, eşlerin sadakat borcu,

b. Sosyal Düzen Kuralları Karşılaştırma Yaptırım: Hukuk kurallarının yaptırımı maddi, diğerleri manevidir Hukuk kuralları yazılı, diğerleri yazılı değil Din kurallarının kaynağı, İlahi iradedir. Hukuk kuralları ise, toplum iradesine dayanır Bazı din kuralları değişmezken, hukuk kuralları değişebilir

A. Hukukun Anlamı Hukuk, hak kelimesinin çoğuludur. Hak: Subjektif hukuk. Hukuk: Objektif hukuk Belli bir toplumda (ülkede) belli bir zamanda yürürlükte olan hukuk kurallarına (düzenine) "pozitif hukuk" denilmektedir. Tabii hukuk, tabiata dayanan, akılla varlığı ve içeriği anlaşılabilen evrensel ilkeler bütünüdür. Tabii hukuk, pozitif hukuka ilham kaynağıdır, onu yönlendirir ve denetler. Karşılaştırmalı hukuk: Gelişmiş ülkelerde uygulanan çeşitli hukuk sistemlerini inceleyip, karşılaştıran hukuk.

Hukukun Tanımı Hukuk, toplumun genel yararını ve ortak iyiliğini sağlamak amacıyla, insanların birbirleri ile ve içinde yaşadıkları toplumla ve toplulukların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen, yetkili makamlarca konulmuş ve devletin zorlayıcı yaptırımı ile desteklenmiş sosyal düzen kurallarıdır.

Hukuk Kuralının Unsurları Hukuki Olay Devlet Tasarrufu Yaptırım

Hukuki Olay Hukuki olay: Hukuki sonuç doğuran olaylara "hukuki olay" diyoruz. Doğum, ölüm gibi. Hukuki fiil: Öldürme, yaralama gibi Hukuki işlem:İnsanın iradesi ile bilerek ve sonuçlarını öngörerek yaptığı davranışlardır. Sözleşmeler gibi

2. Devlet Tasarrufu Hukuk kuralı, devlet ve onun adına yetki kullanan (resmi) kamu makamları tarafından konulur. Kamu adına kural koyma yetkisi bulunmayan (verilmeyen) kişi veya kurumların hukuk kuralı koyması mümkün değildir.

3. Yaptırım (Müeyyide) Yaptırım: Hukuk kuralına aykırı davranışlara hukuk düzeninin öngördüğü sonuçtur. Yaptırımın maddi yönü, devletin maddi ve fiziki bir zorlama (cebir) ile kuralı ihlal edene tepki göstermesi ve aykırılığı düzeltmesidir. Yaptırımın manevi yönü ise "caydırıcılık"tır.

b. Yaptırım Türleri A. Özel Hukuk Yaptırımları 1. Hükümsüzlük Yokluk Butlan Mutlak Butlan Nisbi Butlan (Fesih) Kısmi Butlan 2. Tazminat Aynen tazmin Nakdi tazmin Özür dileme Hükmü ilan

1. Ceza Hukuku Yaptırımları Cezalar a. Hapis - Ağırlaştırılmış müebbet - Müebbet - Süreli hapis (1 ay-20 yıl) b. Adli para cezası

Güvenlik Tedbirleri a. Hak yoksunluğu b. Müsadere c. Çocuklar ve akıl hastaları için güvenlik tedbirleri

Kabahatler a. İdari para cezası b. Mülkiyetin kamuya geçirilmesi

2. Anayasa Hukuku Yaptırımları Temelli kapatma Devlet yardımı kesilmesi Milletvekili dokunulmazlığı kaldırılması

3. İdare Hukuku Yaptırımları Yokluk İptal Tam yargı Disiplin cezaları

5. Devletler Hukuku Yaptırımları Savaş Mukabele bilmisil Diplomatik ilişki kesme Ambargo Kınama

4. Vergi Hukuku Yaptırımları a. Vergi zıyaı b. Usulsüzlük

6. Cebri İcra a. Cüzi icra b. Külli icra (iflas)

aa. Özel Hukuk Yaptırımları aaa.Hükümsüzlük Hükümsüzlük, kanunla öngörülen emredici düzenlemelere aykırı olarak yapılan hukuki işlemlerin hukuken geçersiz (etkisiz) sayılmasıdır. Hukuki işlemdeki sakatlığın ağırlığına göre hükümsüzlüğün iki türü vardır: Yokluk ve butlan Yokluk:Hukuki işlemin kurucu unsurlarından birinin bulunmaması halinde o işlem yokluk ile sakat sayılır. Yani işlem hiç yapılmamış gibidir. Klasik deyimle işlem “keenlemyekün” sayılır. Örnek: Evlendirme memuru önünde yapılmayan bir evlenme işlemi, tapu memuru önünde yapılmayan bir taşınmaz satış sözleşmesi, hukuken hiçbir değer taşımaz, yok hükmündedir.

Butlan Butlan: Geçersizlik ve sakatlanma anlamına gelir. Eğer hukukî işlemin sakatlığı nedeniyle “kamu düzeni” zarar görmekte ise, mutlak butlan (kesin geçersizlik) yaptırımı uygulanır . Örnek: Ehliyetsizlik durumunda sözleşme batıldır. Mutlak butlanla sakat bîr hukukî işlem hiçbir hüküm doğurmayacağından; ifada bulunan taraf istihkak davası yoluyla verdiğini geri isteyebilir Mutlak butlan iddiası, zamanaşımına uğramaz, herkes tarafından ileri sürülebilir ve ileri sürülmemiş olsa dahi hâkim tarafından re'sen dikkate alınır. Mutlak butlan sebebinin sonradan ortadan kalkması ya da tarafların anlaşması, mutlak butlan ile sakatlanmış işleme geçerlilik kazandırmaz.

Nisbi Butlan Hukukî işlemdeki sakatlık, kamu yararı ile ilgili olmak yerine taraf çıkarlarını zedeliyorsa “nisbi butlan” (iptal kabiliyeti=feshedilebilirlik) yaptırımından söz edilir. Örnek: Hata, hile gibi iradeyi sakatlayan durumlar Nisbi butlan ile sakat (iptal edilebilir) bir hukuki işlem veya sözleşme, baştan itibaren bütünüyle hükümsüz değil; sadece belli şartlarda tarafın aktif eylemi ile geçersiz kılınabilecek durumdadır.

bbb. Tazminat Tazminat: Hukuka aykırı (haksız-kusurlu) bir fiil veya sözleşmeye (borca) aykırı bir davranış ile başkasına verilen zararın karşılanmasıdır. Mümkünse aynen, mümkün değilse bir miktar para ödemek suretiyle veya kınama, yayın yoluyla özür dileme gibi diğer başka yollarla karşılanma söz konusudur. Tazminatın kaynağı ya “sözleşmeye aykırılık” (BK.m.112) ya da “haksız fiil” (BK.m.49 vd.) olabilir Tazminat konusu zarar, “maddi” veya “manevi” nitelikte olabilir.

aaa. Ceza Hukuku Yaptırımları 1.Cezalar: a.Hapis cezaları: Ağırlaştırılmış müebbet”, “müebbet” ve “süreli hapis cezası: 1-20 yıl. Kısa süreli hapsi cezası: 1 yıl ve daha az. b.Adli para cezaları 2.Güvenlik tedbirleri: hak yoksunluğu, eşya ve kazanç müsaderesi, çocuklara/akıl hastalarına yönelik güvenlik tedbirleri 3.Kabahatler: İdari para cezası ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi

bbb. Anayasa Hukuku Yaptırımları 1. Temelli kapatma :“Siyasi partilerin tüzük ve programları ile eylemleri, Devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik ve lâik Cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz; sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamaz; suç işlenmesini teşvik edemez” (AY.m.68/IV).

Bu yasakları ihlal eden siyasi partiler hakkında Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından Anayasa Mahkemesinde temelli kapatma davası açılabilir (AY.m.69/IV). Bir siyasi partinin temelli kapatılması için, m.68/IV’de öngörülen yasak fiillerin işlendiği bir “odak” haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespiti zorunludur (m.69/VI).

2. Devlet yardımının kesilmesi:Eğer dava konusu edilen (yasak) fiillerin ağırlık derecesi partinin temelli kapatılmasını gerektirecek vahamet boyutunda görülmezse, kapatma yaptırımı yerine para cezası (devlet yardımının kesilmesi) yaptırımı uygulanabilecektir Siyasî partilerin kapatılması veya Devlet yardımından yoksun bırakılması kararları için, Anayasa Mahkemesi Genel Kurulunda toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğu (nitelikli çoğunluk) getirilmiştir

3. Milletvekilinin dokunulmazlığını kaldırmak :Yasama dokunulmazlığının kaldırılması talepleri, Cumhuriyet başsavcılığı veya mahkemeler tarafından Adalet Bakanlığına, orada hazırlanacak gerekçeli bir dosya halinde Başbakanlık kanalıyla Meclis Başkanlığına iletilir. Başkanlık dosyayı Anayasa ve Adalet Komisyonu üyelerinden oluşan Karma Komisyona havale eder Karma Komisyon, “dokunulmazlığın kaldırılması” veya “kovuşturmanın milletvekilliği sıfatının sona ermesine kadar ertelenmesi” yönünde bir karar verir

Komisyonun erteleme kararı Genel Kurulda okunur Komisyonun erteleme kararı Genel Kurulda okunur. 10 gün içinde itiraz edilmeyen karma komisyon kararları kesinleşir. İtiraza uğrayan erteleme kararları ile dokunulmazlığın kaldırılması yönündeki karma komisyon kararları Genel Kurulda görüşülür ve oylanır Yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararlarına karşı, Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için herhangi bir milletvekili tarafından 7 gün içinde Anayasa Mahkemesine başvurulabilir.

4.İptal:Anayasa değişikliklerinin sadece şekil yönünden; kanunların, KHK.lerin ve Meclis İçtüzüklerinin hem esas hem şekil yönünden denetlenerek anayasaya aykırı bulunduğunda Anayasa Mahkemesince iptali

Cebri İcra Borcun ödenmemesi durumunda alacaklı icra yolu ile borçluya ait malvarlığını haczettirip, yine icra marifetiyle sattırarak alacağını tahsil edilmesidir. Bu yolla, kira borcunu ödemeyen kiracıdan ya kira alacağı tahsil edilir ya da kiracı kiralanandan tahliye edilir. Cebri icra organları, "icra dairesi", "icra mahkemesi" ve temyiz mercii olarak "Yargıtay"dan ibarettir.