SİNİR SİSTEMİ ANATOMİSİ Sinir sistemi, dış dünya ile olan bağlantımızı sağlar ve diğer organların fonksiyonlarını koordine eder. Alınan farklı uyarılar karşısında, motor bir hareketle ya da kimyasal salgılanma yolu ile organizmanın ortak yanıtını düzenler. Endokrin sistem ile birlikte çalışarak vücut homeostazını korur. Sinir sistemi temel olarak merkezi ve periferik olmak üzere iki ana bölüme ayrılır.

Merkezi Sinir Sistemi (MSS) Medulla spinalis (omurilik) ve encephalondan (beyin) oluşur. Bu iki bölüm vücudun dorsal boşlukları olan kafatası boşluğu ile omurga kanalı içinde yer alır. MSS, vücut içinden ya da dışından alınarak afferent (duyusal) sinirlerle getirilen uyarıları alan, değerlendiren ve gerekli emirleri ilgili dokulara veya organlara efferent (motor) sinirlerle gönderen sinir sistemi bölümüdür.

Periferik Sinir Sistemi Uyarıları periferden MSS’ye veya MSS’den perifere taşır. Beyinle bağlantılı olan 12 çift kafa siniri (kranial sinir) ve medulla spinalis ile bağlantılı olan 31 çift spinal sinir, duyu organları ve diğer organlarla olan bağlantıyı sağlar.

Kranial Sinirler

Spinal Sinirler

Periferik sinir sistemi, somatik ve otonom (visseral) sinir sistemi olmak üzere ikiye ayrılır. Somatik sinir sistemi spinal ve kranial; otonom sinir sistemi ise sempatik ve parasempatik sinir lifleri tarafından oluşturur. Somatik sinir sistemini, isteğimiz doğrultusunda çalışan iskelet kasları ile ilgili sinirler meydana getirir. Otonom sinir sistemini düz kaslar, kalp kası ve salgı bezleri gibi isteğimiz dışında fonksiyon gören organlar ile ilgili sinirler meydana getirir.

Sinir Sisteminin Yapısı Sinir dokusu nöronlar ile bunlara destek sağlayan nöroglia hücrelerinden oluşur. Nöronlar diğer hücrelerden uzun fibrilleri ile iplik benzeri sitoplazmik uzantıları ile ayırt edilir. Nöronun gövdesine perikaryon denir ve nöral impulsların alınmasında ve iletilmesinde özelleşmiştir. Sinir hücresinin iki ana lifi dentrit ve aksonlardır. Dentrit, hücre gövdesinden çıkan ve birden fazla sayıda olan kısa uzantılardır. Dentritler, impulsun alınmasında ve bu impulsun hücre gövdesine iletilmesinde rol oynar. Akson, sinir hücresinin genelde tek sayıda olan en uzun uzantısıdır.

Aksonların çevresinde destek hücreleri tarafından oluşturulan, akson koruyucu ve impuls iletimini hızlandırıcı myelin kılıfı adı verilen yapılar bulunur. Myelin, beyaz yağlı yapıda olan ve sinir uyarısının çok iyi şekilde izole edilmesini sağlayan önemli bir maddedir.

Aksonun distal ucunda bulunan sinaptik kısmında çok fazla sayıda dallanma ve genişleme bulunur. Bu sinaptik terminaller, iletinin bir nörondan diğer nörona geçmesini sağlayan kimyasal bileşikler olan nörotransmitterlerin salgılanmasını sağlar.

Nöronlar hücre gövdesinden çıkan uzantı sayılarına göre tek çıkıntılı (unipolar), iki çıkıntılı (bipolar) ve çok çıkıntılı (multipolar) nöronlar olarak ayrılırlar. Nöronlar, fonksiyonel rollerine göre duyu, motor ve ara nöronlar olmak üzere 3 tipte gruplandırılır.

Nöroglia: Sinir hücrelerini destekleyen ve koruyan, uyarılma özellikleri olmayan bağ dokusu hücrelerdir. Çapları nöronlardan daha küçük ve toplam sayıları 10 kat fazladır. Glia hücreleri mikroglia ve makroglia olmak üzere 2 tiptir. Mikroglia: Bu hücreler makrofajdan gelişir. Sinir sisteminde hasar görmüş veya dejenere olmuş bölgelerdeki hücresel artıkları fagosite eder.

Makroglia: MSS’de astrositler, oligodendrositler, ependim hücreleri ve periferik sinir sisteminde Schwann hücreleri ve satellit hücreleri olarak sınıflandırılır. Astrositler, kan-beyin bariyerinde rol oynar. Oligodendrositler MSS’deki aksonların, myelinini oluştururlar. Ependim hücreleri, MSS’deki kavitelerin (ventriküller ve canalis centrails) duvarını döşeyen epitel tabakasını oluşturur. Satellit hücreler, gangliondaki nöronlar için destek fonksiyonu görür.

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ Merkezi sinir sisteminin, omurilik (medulla spinalis) ve beyin olmak üzere iki bölümü vardır.

Medulla spinalis’in dış yapısı MSS’nin uzun, silindirik şekilli ve canalis vertebralis’i dolduran bölümüdür. Erişkinlerde boyu 45 cm olup atlas’ın üst kenarından L5 vertebra üst kenarına kadar uzanır. Aşağıda conus medullaris denilen konik bir uçla sonlanır.

Medulla spinalis biri servikal bölgede, diğeri lumbal bölgede iki yerde kalınlaşma gösterir. Servikal bölgedeki genişlemeye intumescentia cervicalis, lumbal bölgedeki genişlemeye intumescentia lumbalis denir. Üst genişleme üst extremite’nin, alt genişleme ise alt extremitenin innervasyonu ile ilgili spinal sinirlerin çıktığı segmentlere uyar.

Medulla spinalis’i saran zarlar beyin zarlarının devamıdır. Bunlar dıştan içe doğru dura mater spinalis, arachnoidea mater spinalis ve pia mater spinalis adını alır.

Medulla spinalis’in ön ve arka tarafında uzunlamasına seyreden fissura’lar vardır. Ön taraftaki fissura mediana anterior, arka taraftaki ise fissura mediana posterior adını alır. Ayrıca medulla spianalis’in ön-dış yüzünde sulcus anterolateralis, arka-dış yüzünde sulcus posteriolateralis adı verilen birer çift oluk vardır.

Sulcus posterolaterlis’ten giren ve periferden duyuları getiren liflere radix posterior ve sulcus anterolateralis’ten çıkan motor liflere radix anterior denir. Radix anterior ve radix posterior, sağ ve sol foramen intervertebrale’lerde birleşerek bir çift spinal sinir oluşturur. Bir çift spinal çıkış yerine uyan medulla spinalis kısmına bir segment denir. Medulla spinalis’ten 31 çift spinal sinir çıkar. Spinal sinirler çıktıkları segmentlere göre adlandırılır.

Buna göre spinal sinir sayıları: 8 çift servikal spinal sinir 12 çift torakal spinal sinir 5 çift lumbal spinal sinir 5 çift sakral spinal sinir 1 çift koksigeal spinal sinir

Medulla spinalis’in iç yapısı Medulla spinalis’in transvers kesitte birbirinden farklı renkte iki kısımdan oluştuğu görülür. Ortadaki “H” harfi şeklinde gri renkli kısmına substantia grisea (gri cevher) denir, nöron gövdeleri ve uzantıları tarafından oluşmuştur. Dış tarafındaki beyaz renkli kısmına substantia alba (beyaz cevher) adı verilir ve renginin beyaz olması, içinde bulunan myleinli liflerin fazlalığına bağlıdır.

Substanita grisea Transvers bir kesitte, substantia grisea’nın öne doğru olan uzantılarına cornu posterior adı verilir. T1- L2 segmentleri arasında cornu laterale denilen uzantılar bulunur. Gri cevherin ortasındaki deliğe canalis centralis denir ve içinde BOS (beyin omurilik sıvısı) bulunur.

Bu kanalın ön tarafındaki gri cevherler kısmına commissura grisea anterior, arka tarafındaki gri cevhere kısmına commissura grisea posterior adı verilir.

Substantia alba Myelinli aksonların oluşturduğu bu kısımdan inen ve çıkan yollar bulunur. Substantia alba’nın sulcus medianus posterior ile sulcus poterolateralis arasındaki kısmına funiculus posterior, sulcus posterolateralis ile sulcus anterolateralis ile fissura mediana anterior arasındaki kısmına funiculus anterior denir.

Fissura mediana anterior ile canalis centralis arasında kalan beyaz cevher kısmına commisura alba anterior, arka tarafındaki beyaz cevher kısmına ise commissura alba posterior denir.

BEYİN SAPI (TRUNCUS CEREBRI) Truncus cerebri’nin, medulla oblongata (bulbus), pons ve mesencephalon olmak üzere üç alt bölümü vardır.

Medulla oblongata (bulbus) Beyin sapının en kaudalinde yer alır, altta medulla spinalis, üstte pons ile devam eder. Foramen magnum düzeyinde medulla spinalis ile uzanır.

Ön yüzün ortasında fissura mediana anterior bulunur ve her iki yanında pyramis bulbi denilen kabartmalar bulunur. Pyramis bulbi’nin her iki yan tarafında sulcus anterolateralis’ler bulunur ve buradan n. hypoglossus (12. kranial sinir) çıkar.

Sulcus anterolateralis’in lateralinde oliva adı verilen kabartı vardır ve oliva’nın lateralinde sulcus retroolivaris bulunur. Bu oluktan aşağıdan yukarıya doğru n. accessorius (11. kranial sinir), n. vagus (10. kranial sinir), n. glassopharyngeus (9. kranial sinir) beyin sapını terk eder. Bulbus’un arka yüzünü, 4. ventrikül’ün tabanı olan fossa rhomboidea yapar.

Pons (Köprü) Dış Yapısı Beyin sapının altta medulla oblangata, üstte mesencephalon ile devam eden kısımdır. Medulla oblongata ile pons arasında sulcus bulbopontinus bulunur ve bu oluktan medialden laterale doğru n. abducens (6. kranial sinir), n. facialis (7. kranial sinir), n. vestibulocochlearis (8. kranial sinir) çıkar.

Ön yüzde orta hatta, a. basillaris’in bulunduğu sulcus basilaris vardır. Beşinci kranial sinir (n. trigeminus) pons’un yan yüzündedir. Arka yüzü 4. ventrikül’ün tabanının (fossa rhomboidea) oluşumuna katılır.

Mesencephalon (orta beyin) Dış Yapısı Arkada cerebellum, aşağıda pons ve yukarıda diencephalon arasında bulunur ve beyin sapının en kısa ve en üst bölümüdür.

Mesencephalon içinde 3. ve 4 Mesencephalon içinde 3. ve 4. ventrikülü bağlayan aquaductus cerebri (Sylvius kanalı) geçer.

Ön yüzünde sağ ve sol pedinculus cerebri (crus cerebri) bulunur. Pedinculus cerebri‘lerin arasında bulunan çukura fossa interpedincularis denir. n. oculomotorius (3. kranial sinir) bu fossanın içersinden çıkar.

Mesencephalon’un arka yüzünden ikisi altta, ikisi üstte olmak üzere 4 adet kabartı (corpora quadrigemina) vardır. Üsttekilere colliculus superior, alttakilere colliculus inferior denir. n. trochlearis (4. kranial sinir) mesencephalon’un arka yüzünden, colliculus inferior’ların aşağısından beyin sapını terk eder.

CEREBELLUM (BEYİNCİK) Hareketlerin amaca uygun ve koordinasyon içinde yapılması, kas tonusu ve dengenin sağlanması gibi motor fonksiyonların yerine getirilmesinde rol oynar. Cerebellum, fossa crani posterior’da yer alır. Ağırlığı MSS’nin yaklaşık 1/10’unu oluşturur. Crebellum iki yan hemisfer (hemispherium cerebelli) ve ortada vermis cerebelli adı verilen dar bir parçadan oluşur. Cerebellum’un dış yüzünde folia cerebelli adı verilen kıvrımlar ve bu kıvrımlar arasında fissura cerebelli adı verilen yarıklar vardır.

Cerebellum’un İç Yapısı Cerebellum kesitlerinde, dışta cortex cerebelli (gri cevher) ve içte corpus medullare cerebelli (substantia alba) olmak üzere iki kısım vardır. Corpus medullare cerebelli ve bunun çevresindeki kortex cerebelli kısmı bir ağacı andırdığı için bu görünme arbor vitae (hayat ağacı) denir.

Formatio reticularis Medulla spinalis’ten, beyin sapı, thalamus’u kadar ulaşan bir nöron ağıdır. Formation reticularis’in, beyni aktif durumda tutarak davranış ve dikkat açısından uyanık olmayı sağlamak, kas tonusu ve ağrı duygusunun algılanmasını düzenlemek, solunum ve dolaşım gibi bazı otonomik fonksiyonları koordine etmek gibi görevleri vardır. Formatio reticularis’a ait nöronların önemli bir kısmı serotonin, noradrenalin ve dopamin yapısında nörotransmitter sentezleyip salgılarlar.

Beyin ventrikülleri Beyin ve beyin sapı içerisinde yer alan, birbirileri ile bağlantılı, içi beyin omurilik sıvısı (BOS) ile dolu boşluklara ventrikül denir. Venctriculus lateralis: Her bir beyin hemisferi içine yerleşmiş olan sağ ve sol ventriculus lateralis’ler, foramen interventriculare ile ventriculus tertius’a (3. ventrikül) bağlanır.

Ventriculus tertius (3. ventrikül): İki thalamus ve hypothalamus’un ortasında yer alır. Aquaductus cerebri ile 4. ventrikül’e (ventriculus quartus) bağlanır. Ventriculus quartus (4. ventrikül): Beyin sapının arka tarafında bulunan 4. ventrikül, kaudalde canalis centralis olarak devam eder. Yukarıda aquaductus cerebri ile 3. ventrikül’e bağlanır. Orta hatta yer alan bir adet apertura mediana ve iki adet apertura lateralis adı verilen üç delik aracılığı ile subaraknoid aralığa açılır.

Beyin- Omurilik Sıvısı (BOS) BOS, beyin ventrikülleri ile beyin ve omurilik etrafındaki subaraknoid aralığı dolduran renksiz, berrak, hafif alkali bir sıvıdır. Ventrikül boşluğuna doğru uzanan üzüm salkımı şeklindeki uzantılara plexus choroideus denir. BOS’un % 80’i plexus choroideus tarafından salgılanır. Geriye kalan kısmı, meninks ve ependimal tabakadan, beyin ve omuriliğin damarları tarafından üretilir.

BOS’un toplam hacmi, 125 ml’dir. Beşte biri ventriküller içerisinde, geriye kalanı subarachnoid aralıkta bulunur. BOS, MSS ile bunu çevreleyen kemikler arasında mekanik travmalar karşı koruyucu bir yastık görevi görür. Sarsıntı ve şok durumunda kuvvetin beyine ve medulla spinalis’e geçmesini azaltır.

Beyin Zararları MSS, her birine meninks adı verilen üç ayrı zar tarafından sarılmıştır. Dıştan içe doğru, dura mater, arachnoidea mater ve pia mater.

Dura mater Dura mater’in beyni saran kısmına dura mater cranialis, medulla spinalis’i saran kısmına dura mater spinalis denir. Dura mater’in iki tabakası vardır. İki tabaka birbirine sıkıca yapışmış olmasına rağmen belirli yerlerde birbirilerinden ayrılarak, beyin venöz sinüslerini oluşturur. Beyinden gelen venöz kan ve subaraknoid aralıktan gelen BOS, bu venöz sinusler aracılığı ile v. jugularis interna’ya drene olarak sistemik dolaşıma karışır.

Arachnoidea mater Dura mater ile pia mater arasında bulunan ince, örümcek ağı şeklinde, damardan yoksun bir zardır. Dura mater ile arachnoidea mater arasında subdural aralık, arachnoidea mater ile pia mater arasında subraraknoid aralık vardır.

Pia mater Beyin ve medulla spinalis’in oluk ve yarıklarına girerek tüm yüzeyi örten en içteki tabakadır. Vasküler yapısı nedeni ile sinir dokusunun beslenmesine yardımcı olur.

Beynin Kanlanması: Beyin, a. carotis interna ve a. vertabralis ile bunların oluşturduğu circulus arteriosus cerebri’den çıkan arterler tarafından beslenir.

Arteria carotis interna Boyun bölgesinde a. carotis communis’in verdiği iki uç daldan biridir. Os temporale içindeki canalis caroticus’tan geçerek cranium’a girer. a. ophtalmica, a. communicans posterior, a. cerebri media, a. cerebri anterior gibi birçok dalları vardır.

Arteria vertebralis Arteria subclavia’dan çıkar. Sağ ve sol a. vertabrelis’ler pons’un alt kenarında birleşerek a. basilaris’i oluşturur. Arteria basilaris, pons’un ön yüzünde, sulcus basilaris içinde yukarıya doğru yükselir.

Circulus arteriosus cerebri ( Willis Poligonu) Arteria carotis interna ile a. basilaris’in dalları ve bunların arasında ki anastomazlardan meydana gelir. Willis poligonu, beynin sağ ve sol yarımını besleyen arterler arasında bağlantı sağlar.

Diencephalon (ara beyin) Mesencephalon ile beyin hemisferleri arasında bulunur. 3. ventrikülün her iki yanında simetrik olarak yerleşmiştir. Diencephalon: -thalamus, -hypothalamus, -epithalamus, -subthalamus olmak üzere dört kısımdan oluşur.

Thalamus: Beyin ile medulla spinalis arasında duygusal istasyon merkezini oluşturur. Duyular cerebrum’da uygun bir yere iletilmeden önce burada sınıflandırılır ve yorumlanır. Koku yolları dışındaki bütün duyu yolları önce thalamus’a uğrar sonra beyin korteksine iletir. Thalamus, cerebellum’dan gelen hareket ile ilgili impulsların beyin korteksinin motor bölgelerine iletilmesinde de rolü olan merkezdir. Sağ ve sol thalamuslar adhesio interthalamica ile birleşmiştir.

Hipothalamus: Üçüncü ventrikülün ön tabanında, thalamus’un altında kalan kısmıdır. Sulcus hipothalamicus ile thalamus’tan ayrılmıştır. Afferent ve efferent nöronlar MSS’nin diğer kısımlarını, bu merkezlere bağlar.

Hipothalamus’un fonksiyonları Otonom sinir sisteminin kontrol merkezidir. Endokrin sistemi ile MSS arasında bağlatıyı sağlar. Salgıladığı hormonlar ile hipofizin ön kısmından hormon salgılanmasını düzenler. Vücut ısısının kontrolünde rol oynar. Sıvı dengesinin düzenlenmesini sağlar. İştah ve tokluk merkezi bulunur. Bu nedenle besin alınımını kontrol eder. Vücuttaki biyolojik ritimleri düzenler. Cinsel ve emosyonel davranışlarımızı kontrol eder.

Epithalamus: Diencephalon’un üst kısmını arka tarafında, thalamus’un dorsomedialinde yerleşmiştir. Epithalamus içinde glandula pinealis bulunur. Glandula pinealis, melatonin ve serotonin salgılar.

Subthalamus ( ventral thalamus): Thalamus’un ventralinde, capsula interna’nın medialinde bulunur. Ekstrapiramidal sistemle ilgilidir.

BEYİN (ENCEPHALON) Beyin -cerebrum, -diencephalon, -truncus cerebri -cerebellum olmak üzere 4 bölüme ayrılarak incelenir. En büyük parça cerebrum’dur.

Cerebrum (telencephalon): Cerebrum, fissura longitudinalis cerebri adı verilen bir yarıkla birbirilerinden ayrılan iki beyin yarımküresinden (hemispherium cerebri) meydana gelmiştir.

Her bir hemispherium cerebri: Cortex cerebri adı verilen ve nöron gövdeleri tarafından oluşturulan gri cevher (substantia grisea) tabakası, Aksonların oluşturduğu beyaz cevher (substantia alba) tabakası, Bazal gangilonlar denilen, beyaz cevher içinde yerleşmiş gri cevher kitleleri, İçerisinde beyin omurilik sıvısının bulunduğu ventriculus lateralis’lerden oluşmuştur.

Beyin hemisferlerinin dış yüzünde bulunan kabartılara gyrus cerebri, bunların arasında kalan oluklara sulcus cerebri denir. Hemisferlerin dış yüzünde sulcus centralis ve sulcus lateralis adı verilen iki belirgin oluk vardır.

Bu oluklara göre her beyin hemisferi lobus frontalis, lobus parietalis, lobus occipitalis, lobus temporalis, lobus limbicus, lobus insularis olmak üzere 6 loba ayrılır.

Lobus frontalis: Lobların en büyüğüdür ve sulcus centralis’in ön tarafında bulunur. Lobus parietalis: Sulcus centarilis’in arkasında yer alır, arkada lobus occipitelis ile komşudur. Lobus temporalis: Üst tarafta sulcus letaralis aracılığı ile lobus parietalis ve lobus occipitalis’in ön kısmında ayrılmıştır. Lobus occipitalis: Lateral yüzde, lobus occipalis ile buna komşu lobus parietalis ve lobus temporalis arasında belirgin bir sınır yoktur. Ancak medial yüzde lobus occipitalis ile lobus paritalis’i ayıran sulcus parietooccipitalis’tir.

Lobus Limbicus: Lobus frontalis, lobus parietalis, lobus occipitalis ve lobus temporalis’in hemisferlerinin medial yüzünden birbirileri ile devam eden ve diencephalonu çevreleyen kortikal kısımlar lobus limbicus’u oluşturur. Lobus insularis: Sulcus lateralis’in derininde, bu sulcus’a komşu lobus temporalis, lobus parietalis ve lobus frontalis kısımları kaldırıldığında görülen korteks kısmına danir.

Cortex cerebri Beyin hemisferinin dış yüzünü örten gri cevher tabakasına denir. Cortex cerebri’de duyu, motor ve asosiasyon bölgeleri vardır. Duyu Bölgeleri: Brodmann isimli bir araştırıcı, duyu ve motor merkezlerini numaralandırdığı için, bu bölgeler Brodmann alanları olarak isimlendirilir. Bu alanlar ağrı, ısı, dokunma, hafif basınç duygusunun ve proprioseptif (vücut bölümlerinin pozisyonunu algılaması) duyuların algılandığı temel merkezlerdir. -Görme merkezi: Lobus occipitalis’te yer alır. -İşitme merkezi: Lobus temporilis’te yer alır. -Tat merkezi: Operculum parietale’de yer alır.

Motor Bölgeler: Primer motor bölge, premotor bölge ve yardımcı motor bölge olmak üzere üç ana motor bölge vardır. Sulcus centralis’in önündedirler. Konuşma merkezi: motor konuşma alanı, gyrus frontalis inferior’un pars opercularis’i ve pars triangularis’i kapsar.

Beyaz Cevher Cortex cerebri’nin altında kalan beyaz cevherde, aksonlar, myelin yapımını sağlayan oligodendrositler ile destek görevini üstlenen glia hücreleri bulunur. Beyaz cevher içinde yer alan lifler, fonksiyonlarına göre assosiasyon, kommisural ve projeksiyon lifleri olmak üzere üç kısımda incelenir.

Assosiayon lifleri: Aynı hemisfer içindeki kortikal alanları birbirine bağlar. Kommissural lifleri: Her iki hemisferdeki kortikal alanları birbirine bağlar. Corpus callosum en büyük kommissural yoldur. Projeksiyon lifleri: Cortex cerebri ile alt merkezleri birbirini bağlayan bu lifler, corona radiata adı verilen, yelpaze şeklindeki geniş beyaz cevher kitlesini oluşturur. Biraz daha caudale doğru gidildiğinde corona radiata’nın lifleri birbirine yaklaşır ve capsula interna adı verilen oluşumu meydana getirirler.

Bazal Ganglionlar Telencephalon’un derinindeki beyaz cevher içersine yerleşmiş gri cevher kitleleridir. Anotomik sınıflandırmaya göre bazal gangilon nukleus grupları beş tanedir: Nuc. caudatus Putamen Globus pallidus Substantia nigra Nuc. subthalamicus Nuc. caudatus, globus pallidus, putamen’in üçüne birlikte corpus striatum adı verilir. Putamen ve globus pallidus’un ikisine birden nucleus lentiformis denir.

Bazal Gangliyonların Fonksiyonları: Kas tonusunu ve motor hareketlerin düzenlenmesinde ve daha önce öğrenilmiş otomatik hareketlerin gerçekleştirilmesinde önemli rol oynar. Örneğin bisiklete binmek, yüzmeyi öğrenmek gibi karmaşık hareketler önce korteks kontrolü altında acemice öğrenilir. Ancak zaman içerisinde daha düzgün ve uyumlu bir şekilde yapılması, bazal ganglionların motor hareketlerini öğrenilmesindeki rolüne bağlanmaktadır. Ayrıca bazal ganglionların mental ve emosyonel fonksiyonlarla da ilgileri vardır.

Limbik sistem Mutluluk, neşe, sevgi, heyecan, gülme, ağlama, üzüntü, kıskanma, kırgınlık gibi psişik durumlara emosyon adı verilir. Limbik sistem, bu emosyonel davranışların kontrolünü sağlar. Ayrıca öğrenmek, hafıza, koku, cinsel davranışlar ile ilgili fonksiyonlarıda vardır. Lobus limbicus’u oluşturan yapılar şunlardır: Gyrus cingulli Gyrus parahippocampalis Area subscallosa Formatio hippocampi Gyrus dentatus Limbik sistem hipothalamus’u etkileyerek bazı emosyonların dışa vurulma sırasında ortaya çıkan otonom aktivitelerinin düzenlemesini sağlayan bir devre oluşturur. Duygusal tepki için bu devrenin sağlam olması gerekir.

Medulla Spinallis’in Çıkan ve İnen Yolları Afferent (çıkan) yollar Çıkan yollar, periferik reseptörlerden medulla spinalis’e gelen afferent impusların MSS’nin üst kısımlarına taşınması ile ilgilidir. Fasciculus gracilis ve fasciculus cuneatus: Bilinçli proprioseptif duyusu (pozisyon duyusu ve kinestezi) ve ayırt edici dokunma-basınç duyuları ( iki nokta ayrımı ve vibrasyon) ile ilgilidir.

Tractus spinothalamicus lateralis: Ağrı ve ısı duyguları ile ilgilidir. Tractus spinothalamicus anterior: Hafif dokunma duygusu ve ilgilidir. Hafif dokunma duygusu, kılsız deriye tüy veya pamukla hafifçe dokunulduğunda hissedilen duyudur. Tractus spinothalamicus posterior: Servikal 8 ve lumbal 2 verteba düzeyi arasından gelen bilinçsiz kas eklem duygusu ile ilgilidir. Tractus cuneocerebellaris: Üst ekstrekitlerden gelen bilinçaltı proprioseptif duygusu ile ilgilidir.

Efferent (inen) yollar Tractus corticospinalis: Beyin korteksinden medulla spinalis’e istemli hareketler ile ilgili uyarılar taşır. Kortikospinal yollar önce corona radiata adı verilen yelpaze şeklindedir. Daha sonra lifler sıklaşarak capsula interna adını alır. Tractus corticospinalis lateralis: Medulla spinalis’te funiculus lateralis’te aşağıya inen bu yol, substantia grisea içindeki nöronlara sniaps yapar. Buradaki motor nöronların aksonları, ön boynuzdan spinal sinirlere katılarak çizgili kaslara gider. Tractus vestibulospinalis, tr. rubrospinolus, tr. tectospinalis, tr. Reticulospinalis adı verilen efferent yollarında vardır.

PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ MSS’ni oluşturan beyin ve omurilik dışında kalan tüm sinir sistemi bölümüne periferik sinir sistemi denir. Medulla spinalis’ten çıkan 31 çift spinal sinir ile beyin ve beyin sapından çıkar 12 çift kranial sinir ve bunların dalları periferik sinir sistemini oluşturur. Perfierik sinir sistemi, somatik ve otonom sinir sistemi olmak üzere ikiye ayrılır.

Somatik sinir sistemi: Dış ortamdan ve hareket sisteminden gelen duyular ile çizgili kaslara giden motor uyarıları taşır ve istediğimiz doğrultusunda çalışır. Otonom sinir sistemi: Kalp kası, düz kaslar ve salgı bezleri gibi isteğimiz dışında çalışan, organ ve sistemlerden gelen duyular ile onlara giden motor uyarıları taşır. Somatik sinir sistemi spinal ve kranial; otonom sinir sistemi ise sempatik ve paresamatik sinir liflerince oluşturulur.

Kranial sinirler Beyin ve beyin sapından çıkan ve cranium’un değişik deliklerinden geçen 12 çift kranial sinir vardır. Beyinden çıkış sırasına göre, önden arkaya doğru Romen rakamları ile numaralandırılan kranial sinirlerin adlandırılması aşağıda verilmiştir.

N. olfactorius (I) N. opticus(II) N.  oculomotorius(III) N.  trochlearis(IV) N.   trigeminus(V) N. abducens (VI) N. facialis (VII) N.  vestibulocochlearis (VIII) N. glossopharyngeus (IX) N. vagus (X) N. accessorius (XI) N. hypoglossus (XII)

N. olfactorius: Koku duyusunu taşıyan kranial sinirdir. Burun boşluğunda koku mukozasında yer alan, nöronların periferik uzantıları kokuyu alır, santral uzantıları ethmoid kemiğin lamina cribrosa’sından geçerek fila olfactoria’yı oluşturur. Bu liflerin uzantılarına n. olfactorius denir. N. olfactorius içindeki lifler, primer koku merkezine gider.

II. N. opticus: Görme siniridir. Gözün retina tabakasında koni ve basil denilen ışık uyarılarına hassas iki tip fotoreseptör hücre vardır. Koniler renkli ve keskin görmeyle ilgili hücrelerdir. Retinada fotoreseptörler dışında bipolar nöronlar, internöronlar ve ganglion hücreleri vardır. Ganglion hücrelerin aksonları n. opticus’u oluşturur.

N. opticus, canalis opticus’tan geçerek cranium’a girer N. opticus, canalis opticus’tan geçerek cranium’a girer. Her iki gözden gelen n. opticus’lar, cranium boşluğunda birleşerek chiasma opticum’u oluşturur. Chiasma opticum’da n. opticusların medialinden gelen lifler çapraz yapar, lateralden gelenler çapraz yapmazlar. Chimas’dan sonra n. opticus lifleri, tractus opticus olarak adlandırırlar. Buradaki görme lifleri, thalamus’ta bulunan corpus geniculatum laterale’de sinaps yapar. Sinapstan sonra radiatio optical adı verilen görme lifleri, lobus occipitalis’teki görme merkezinde sonlanır.

III. N.  oculomotorius: Motor ve parasempatik lifleri vardır. Motor lifleri, ekstrinsik göz kaslarından m. rectus inferior, m. rectus medialis, m. obliquus inferior, m. levator palpebra superior’u innerve eder. Parasempatik lifleri intrinsik göz kaslarından m. sphinchter pupilla ve m. ciliaris’i innerve eder. Mesencephalon’da bulunan fossa interpedincularis’ten beyin sapını terk eder, sinus cavernosus içinde ilerler ve fissura orbitalis superior’dan geçerek orbitada bulunan adı geçen göz kaslarını innerve eder.

IV. N.  trochlearis: Gözün ekstrinsik kaslarından m. obliquus superior’a motor lif taşır. Beyin sapını (mesencephalon) arkadan terk eden tek kranial sinirdir. Sinus cavernosus ve fissura orbitalis superior’dan geçerek orbita’ya gelir.

V. N.   trigeminus: Kranial sinirlerin en kalınıdır. Duyu ve motor lif taşır. Pons’un ön yüzünden çıkar. N. ophtalmicus, n. maxillaris ve n. mandibularis olmak üzere üç dalı vardır.

N. ophthalmicus Duysal liflerden oluşur. Göz küresi, gözyaşı bezi, üst göz kapağı, alın ve burun derisi ve burun mukozasından duyular taşır.

N. maxillaris Duyusal sinirdir. Sinus cavernosus’ta ilerler, foramen rotundum’dan geçerek, cranium’un dışına çıkar. Alt göz kapağı, burun mukozası ve damak mukozası, yanak, üst çene dişleri ve üst dudağın duyusunu alır. N. mandibularis Nervus trigeminus’un en kalın dalıdır. Foramen ovale’den geçerek cranium’u tark eder. Duyu ve motor lif taşır. Alt çene dişleri, yanağın alt kısmı, alt dudak, dilin 2/3 ön bölümünü ve ağız tabanı mukozasının duyusunu alır. Motor lifleri, çiğneme kaslarını, m. tensor tympani ve m. digastricus’un ön karnını innerve eder.

VI. N. abducens Sadece motor lif taşır. Beyin sapının sulcus bulbopontinus’tan terk eder. Sinus cavernosus içinden geçerek, fissura orbitalis superior’a gelir ve orbita’nın içinde ekstrinsik göz kaslarından m. rectus lateralis’i innerve eder.

VII. N. facialis Motor, duyu ve parasempatik lifler taşır. Beyin sapını sulcus bulbopontinus’tan terk eder. Meatus acusticus internus’tan geçerek canalis facialis’e girer, foramen stylomastoideus’dan kafatası dışına çıkar. Motor lifleri mimik kaslarını, m. gigastricus’un arka karnını, m. stylohyoideus ve m. stapedius’u inerve eder. Duyu lifleri dilin 2/3 ön kısmının tat duyusunu taşır. Parasempatik lifleri tükürük bezleri (gl. submandibularis, gl. sublingualis) ve gözyaşı bezinin (gl. lacrimalis) innervasyonunu sağlar.

VIII. N.  vestibulocochlearis: İşitme ve denge siniridir. Beyin sapını sulcus bulbopontinus’dan terk eder. Kafatasından dışarı çıkmayan tek kranial sinirdir. İşitme ile ilgili kısmı n. cochlearis, denge ile ilgili olan kısmı n. vestibularis’tir.

IX. N. glossopharyngeus: Motor, duyu ve parasempatik lif içerir. Bulbus’un yan yüzündeki sulcus posterolateralis’ten beyin sapını, foramen jugulare’den geçtikten sonra da kafasını terk eder. Motor lifleri, farinks kaslarından m. stylopharyngeus’u innerve eder. Duyu lifleri dilin 1/3 arka kısmının tat duygusunu alırken, ayrıca dilin 1/3 arka kısmının, yumuşak damak, farinks ve tonsillalar’ın dokunma, ağrı ve ısı duyusunu da alır. Parasempatik lifleri parotis bezini innerve eder.

X. N. vagus: Geniş bir dağılıma sahip ve en uzun kranial sinirdir. Bulbus’un yan yüzündeki sulcus posterolateralis’ten beyin sapını, foramen jugulare’den geçtikten sonra da kafatasını terk eder. Motor, duyu ve parasempatik lifleri vardır. Motor lifleri, farinks, larinks ve yumuşak damak kaslarını innerve eder. Duyu liflerinin bir bölümü epiglottis çevresinden tat duygusunu alırken, büyük bölümü, farinks, larinks, yumuşak damak, trakea, özofagus, toraks içi organlar ile karın organlarının bir bölümünü genel duyusunu taşır. Parasempatik lifleri, toraks içindeki organlara ve karın boşluğunda flexura coli sinistra’ya kadar olan bütün organlara parasempatik lifler taşır.

XI. N. accessorius: Sadece motor bir lif taşır. Beyin sapını sulcus posterolateralis’ten terk ettikten sonra 9. ve 10. kranial sinirlerle beraber foramen jugulare’den geçerek kafatasının dışına çıkar. M. trapezius ve m. sternocleidomastoideus’u innerve eder.

XII. N. hypoglossus: Sadece motor bir sinir olan n. hypoglossus, bulbus’ta sulcus anterolateralis’ten beyin sapını terk eder ve canalis n. hypoglossi’den geçerek kafatasının dışına çıkar. Dil kaslarını innerve eder.

Spinal Sinirler Medulla spinalis’in ön boynuzunda bulunan nöronların aksonları (radix anterior) ve arka boynuzunda bulunan nöronların aksonları (radix posterior) foramen intervertebrale hizsasında birleşerek spinal sinirleri oluşturur. Radix anterior’da motor lifler bulunması sebebiyle radix motoria, radix posteiror’da duysal lifler bulunması nedeniyle radix sensoria adı da verilir.

Her bir omurilik segmentinden birer çift olmak üzere toplam 31 çift spinal sinir çıkar. 8 çift servikal sinir 12 çift torakal spinal sinir 5 çift lumbal spinal sinir 5 çift sakral spinal sinir 1 çift koksigeal spinal sinir

Spinal sinirler: baş, boyun, ekstremiteler, gövdenin ön ve dış kısımlarını innerve etmek için plexus adı verilen sinir ağları oluştururlar. Plexus cervicalis Plexus brachialis Plexus lumbalis Plexus sacralıs

Plexus cervicalis İlk dört boyun spinal sinirinin (C1-C4) ön dallarının birleşmesi ile oluşur. Deri ve kas dalları vardır. Deri dalları, baş ve boyun bölgesinin ön ile yan bölümlerini örten derinin duyusunu taşırlar. Deri dalları, n. occipitalis minor, n. auricularis magnus, n. transversus colli, nn. supraclaviculares’tir. Kas dalları, prevertebral ve hyoidaltı kasları ve diafragmayı innerve eder. Hyoidaltı kasları innerve eden plexus cervicalis kısmına ansa cervicalis, diafragma’yı innerve eden kısmına ise n. phrenicus denir.

Plexus brachialis C5, C6, C7 boyun spinal sinirleri ile ilk göğüs (T1) spinal sinirin ön dalları tarafından oluşturulur. Bu plexus’tan çıkan sinirlerin ön dallarına radix adı verilir ve radix’ler birleşerek truncus’ları oluştururlar. Truncus’lar da her biri ön ve arka olmak üzere iki dala ayrılır ve çeşitli şekillerde birleşerek fasciculus’ları meydana getirirler. Fasciculus’lardan üst ekstremiyete gidecek olan sinirlerin (n. medianus, n. ulnaris, n. axillaris) büyük bir kısmı çıkar. Sinirlerin bir kısmı ise radix’leden ve truncus’lardan çıkar.

Plexus lumbalis L1, L2, L3, L4 spinal sinirlerinin ön dallarının birleşmesi ile oluşur. Karın arka duvarında bulunur. Karın ön ve yan duvarları, dış genital organlar ve uyluğun innervasyonunu sağlar.

Plexus sacralis Pelvis’in duvarında yer alır. L4, L5, S1, S2, S3 spinal sinirlerin ön dallarının birleşmesi ile oluşur. Plexus sacralis’ten vücudun en uzun ve en kalın siniri olan n. ischiadicus (siyatik sinir) çıkar. Bu sinir, hamstring kasları ile bacak ve ayağın innervasyonunu sağlar.

Otonom Sinir Sistemi (Visseral – Vegetatif Sinir Sistemi) Otonom sinir sistemi; solunum, sindirim, metabolizma, sekresyon gibi önemli vücut fonksiyonlarını düzenler ve idare eder. Bütün bu faaliyetleri isteğimiz dışında gerçekleştirir. Otonom sinir sisteminin başlangıcı, beyin ve medulla spinaliste yer alır. Otonom sinir sistemine ait motor sinirler, organları uyarmadan önce bir ganglion’a gelir ve sinaps yapar. Sinaps öncesi nörona preganglioner; sinaps sonrası nörona ise postganglioner nöron denir.

Otonom sinir sistemi, sempatik sinir sistemi ve parasempatik sinir sistemi olarak ikiye ayrılır. Her iki bölüm, aynı organ üzerinde birbirini kontrol edici zıt etki yapar. Örneğin; sempatik sistem kalp hızını artırıcı; parasempatik sistem ise yavaşlatıcı etki yapar.

Sempatik sinir sisteminin nörotransmitter maddesi noradrenalin, parasempatik sistemin nörotransmitter maddesi asetilkolindir. Asetilkolin salgılayan nöronlara, kolinerjik nöronlar; noradrenalin salgılayanlara ise adrenerjik nöronlar denir.

Sempatik Sinir Sistemi (SSS) Sempatik sinir sisteminin ana hücreleri, omuriliğin 8. boyun segmenti ile 3. bel segmenti arasında boz maddenin yan boynuzlarında bulunur. Sempatik sinir sistemi, sinir sisteminin duygularla hareket eden kısmıdır. Üzüntü, korku hallerinde aktiviteleri artar, kalp hızlanır ve sindirim yavaşlar.

Parasempatik Sinir Sistemi (PSS) Parasempatik sinir sistemi, merkezi ve çevresel olmak üzere iki bölümden oluşur. Merkezi bölüm mesensephalon, pons ve medulla oblongatada bulunan parasempatik sinir merkezleri ve omuriliğin sakrum bölgesindeki parasempatik sinir merkezleri tarafından oluşur. Mesensephalon, pons ve medulla oblongatadaki merkezlerden çıkan parasempatik sinir lifleri, III., VII., IX. ve X. kafa sinirleri içinde yol alarak hedef organlara varır.

Sinir liflerinin bu yolculuğu çevresel bölümün bir kısmını oluşturur. Omurilikteki parasempatik merkezlerden çıkan sinir lifleri, bu bölgedeki ön köklerde ilerleyip daha sonra omurilik sinirlerinin ön dalı içindeki parasempatik ganglionlara, oradan da ilgili hedef organlara ulaşır. Bu yolculuk, parasempatik sinir sisteminin çevresel bölümünün diğer kısmını oluşturmaktadır.