BİREYİN GELİŞMESİ Yrd. Doç. Dr. İhsan SARI EĞİTİM PSİKOLOJİSİ BİREYİN GELİŞMESİ Yrd. Doç. Dr. İhsan SARI

Davranış değişikliği için bireyin GELİŞİM sürecinin bilinmesi gerekir Davranış değişikliği için bireyin GELİŞİM sürecinin bilinmesi gerekir.. Bu alandaki kavramlara tam anlamı ile hakim olmak gereklidir.

Gelişim Döllenmeden ölüme kadar farklı gelişim alanlarında düzenli ve sürekli olarak meydana gelen değişim sürecidir.

Gelişim süreçleri Fiziksel (Biyolojik Süreç) Büyük ölçüde bireyin fiziksel yapısındaki değişliklerle ilgili olarak, insanların kendi türlerine özgü tipik davranış örüntülerini, anne ve babadan genler yoluyla geçen özelliklerini ve bireyin doğuştan sahip oldukları öğrenilmemiş davranış kalıplarını kapsamaktadır. Bilişsel Süreçler Bilişsel süreç, zihinsel gelişimle doğrudan bağlantılı olan dil gelişimi, bellek, öğrenme, algılama ve problem çözme gibi bilişsel etkenleri kapsar. Hemen şunu belirtmeliyiz; bilişsel(zihinsel) yapı büyük oranda kalıtımla ilgilidir. Birey bilişsel kapasitesinin alt-üst sınırlarını kalıtım yoluyla edinir. Psiko-Sosyal Süreç Bireyin büyük oranda çevresiyle olan ilişkilerine ve etkileşimine bağlı olarak bireyin kişilik özellikleri, duygusal ve sosyal gelişimlerindeki değişmeleri kapsamaktadır.

GELİŞİM DÖNEMLERİ 1) Doğum öncesi dönem 2) Bebeklik dönemi (0-2 yaş) 3) İlk çocukluk dönemi (2-6 yaş) 4) İkinci çocukluk dönemi (6-11 yaş) 5) Ergenlik dönemi (11-13, 18-20 yaş) 6) Genç yetişkinlik (20-30 yaş) 7)Orta yetişkinlik (30-60 yaş) 8)İleri-geç-yetişkinlik (60…)

Gelişim ile ilgili temel kavramlar Büyüme: Bedenin boy ve ağırlık yönünden artış, organların belli bir düzeye gelinceye kadar geçirdikleri biçim, hacim, ağırlıkla ilgili değişmelerdir. Büyüme, gelişmeye oranla daha dar kapsamlı bir kavramdır.

Gelişim ile ilgili temel kavramlar Olgunlaşma: Olgunlaşma, insanın ya da bir organın belli bir yaşta beklenilen, saptanmış bir devinimi yapabilecek yetkinliğe ulaşmasıdır. Örneğin bebeğin, başını kontrol eden kaslar yeterli bir gelişme aşamasına ulaşmadan, başını dik tutması ya da çocuğun parmak kasları gelişmeden yazı yazması beklenemez.

Gelişim ile ilgili temel kavramlar Öğrenme: Öğrenme genel olarak, yaşantı yoluyla kazanılan kalıcı davranış değişiklikleri olarak tanımlanmaktadır. Ancak davranış değişikliği sadece olumlu yönde değil olumsuz yönde de oluşabilir. Başka bir değişle öğrenme, tekrar ve yaşantısal deneyimler yoluyla edinme her tür değişimini kapsadığına göre öğrenmenin istendik ve istenmeyen iki temel boyutu olduğu gözden uzak tutulmamalıdır.

Gelişim ile ilgili temel kavramlar Gelişme: Büyüme, olgunlaşma, yaşantı ve öğrenmenin etkileşimi ile organizmanın sürekli ilerleme kaydederek değişmesidir. Örnek: Bisiklet sürmek. Hazırbulunuşluk: Hazır bulunuşluk olgunlaşma ve öğrenme sonucunda belli davranışları yapmaya hazır olma durumudur. Bu hazır olma durumu bireyin önceki öğrenmelerini, bilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik düzeyini, yeteneklerini ve genel sağlık durumlarını kapsar. Bir ölçüde olgunlaşma ve yaş ile ilgili bir kavramdır. Buna göre hazır bulunuşluk yeni bir öğrenme yaşantısının gereklerine uygun kişisel yeterlik ve özelliklerin tümüdür. Örneğin bir çocuğun yüzmeyi öğrenmesi için bedensel, bilişsel ve duyuşsal gelişiminin yeterli bir düzeye ulaşması gerekir. Başka bir anlatımla, çocuğun yüzme ile ilgili önyaşantı deneyimlerinin olumlu olması, eylemin ortaya çıkmasının ön koşuludur.

Gelişim ile ilgili temel kavramlar Kritik dönem: bireyin çeşiti gelişim dönemlerinde öğrenmeye ya da gelişmeye en çok eğilimli, istekli ve çevre uyaranlarına en açık olduğu dönemi ifade eder. (Ağaç yaşken eğilir). Örnek: özerk kişilik gelişimi için 2-3 yaş; girişken kişilik gelişimi için 4-6 yaş gibi). Gelişim görevi: Normal gelişim süreci içindeki tüm bireylerden beklenen, belirli gelişim dönemlerine ait görevlerin gerçekleştirilmesidir.

Gelişimin ilkeleri Gelişim, biyolojik faktörlerden ve çevreden etkilenir. Gelişim süreklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir. Gelişimin hızı her dönemde aynı değildir. Gelişim nöbetleşe devam eder. Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur. Gelişim genelden özele doğrudur. Gelişim bir bütündür. Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. Gelişimde kritik dönemler vardır.

Gelişimi etkileyen etmenler Kalıtım Çevre Hormonlar

Gelişimi etkileyen etmenler- KALITIM Cinsiyetin oluşması Genler Genotip-fenotip Kalıtsal olarak aktarılan hastalıklar

Gelişimi etkileyen etmenler- ÇEVRE- Doğum öncesi Doğum sırası Doğum sonrası Doğum öncesi: organların gelişimi için kritik dönemler var, ilaçlar ve kimyasal maddeler, alkol sigara, yaş, çoklu gebelik, radyasyon, hastalıklar, kan uyuşmazlığı, doğum öncesi beslenme. Doğum sırası: Doğum anı olabilecek olumsuzluklar. Doğum sonrası: ekonomik düzey, ilk yaşantılar, anne baba tutumları, çocukların doğuş sırası, boşanmış aileler, iletişim araçları, akran çevresi, okul, tarihsel zaman.

Gelişimi etkileyen etmenler- HORMONLAR İç salgı bezleri: Salgılarını direk kana veren bezler (hipofiz, epifiz, troid, paratroid, pankreas, böbek üstü bezleri, timüs ve cinsiyet salgı bezleri. Hipofiz: Kafatasındadır. Tüm salgı bezlerini kontrol eder. Troid salgı bezi: Troksin hormunu salgılar. Kemik ve kasların büyümesi, sinir sistemi ve kan dolaşımının çalışmasını düzenler. Paratroid salgı bezi: kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar. Pankreas: iki salgı salgılar. Birisi mideye diğeri ise insülindir. Böbrek üstü bezi: salgıları büyüme ve cinsiyete etki eder. Duygusal gelişimle ilgilidir. Cinsiyet salgı bezleri: cinsel gelişimi sağlar.