(Sosyolojik Düşünme: Yöntem ve Teknikleri) Evren ve Örneklem (Sosyolojik Düşünme: Yöntem ve Teknikleri) Doç. Dr. Ali ARSLAN

İçindekiler Örnekleme ile ilgili temel kavramlar Neden örnekleme yapılır? Örneklem almak ustalık ister Örnekleme hataları Örnekleme türleri Örnekleme süreci Örneklem büyüklüğünü etkileyen faktörler

ÖRNEKLEME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Araştırmaların doğru, yansız, geçerli ve güvenilir olması için toplanan verilerin kaynağı temsil etmesi çok önemlidir. Evren (Popülasyon): Araştırmanın yapıldığı tüm kitleye verilen isimdir. Örneklem: Araştırma evrenini temsil etmek üzere aldığımız kesite verilen isimdir.

ÖRNEKLEME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Evren Araştırma sonuçlarını genellenmek istediğimiz bütündür. Diğer bir deyişle belli bir özelliği taşıyan canlı ya da cansız elemanlar bütünüdür. Bu doğrultuda evren milyonlarca kişiyi kapsayacak kadar geniş ya da birkaç yüz kişiyi kapsayacak kadar dar olabilir. Evrenin sınırlandırılması ve tanımlanması araştırmacının amacı doğrultusunda ve onun istegi ile olmaktadır. Evreni belirleyen araştırmanın amaçlarıdır.

Evren iki grupta tanımlanabilir. 1. Genel Evren/ Hedef Evren Tanımlanması kolay ama ulaşılması güç olan evrendir. Örneğin öğretmenleri bir evren olarak alan bir araştırmacının tüm öğretmelere ulaşması para, denetim gibi sebeplerden dolayı zordur.

2. Çalışma Evreni Ulaşılabilen somut bir evrendir. Araştırmacı evrenin tümünden ya da onu temsil edebilecek küçük bir guruptan toplayacağı veriler, çalışma evrenini temsil eder. Ancak bu durumda sonuçların da çalışma evrenine genellenmesi gerekir.

Örneklem Araştırılmak istenen bir olayla ilgili evrenden, belli kurallara göre seçilmiş, evreni temsil ettiği varsayılan küçük bir küme örneklem olarak adlandırılır. Örneklem, evreni oluşturan varlıkların alt parçalarından oluşur.

Genel Evren  Çalışma Evreni  Örneklem

Neden örnekleme yapılır Maliyet kısıtı Zaman kısıtı Zorluk Ahlaki zorunluluklar Sakız çiğnemeye gerek yok Örnekler Bir yemeğin tadına bakmak Peynir alırken bir parça tatmak Kan alıp vücudun bütünü hakkında bir fikir edinmek

Tam sayım mı? Örneklem mi? Seçim bir örneklem midir?

Örneklem almak ustalık ister? Alınan örneklemin evreni temsil etmesi gerekir Yıkmak, insanlara yapmak gibi kıymet mi verir, Onu, en çulpa herifler de emin ol becerir. Hele sen gösteriver kubbe diye, iki ırgatla iner şimdi süleymaniye. Ama gel, kaldıralım dendi mi, heyhat o zaman Bir süleyman daha lazım, yeniden bir de Sinan. Mehmet Akif

Örnekleme hataları Eğer örneklem hatası var ise araştırma, doğru olarak sonuçlanamaz. Örnekleme Hataları Yanlılık Temsil yeteneği olmaması Yanlış ve uygun olmayan bir örnekleme yapılması Örneklemenin bilinen kurallarına uyulmaması

Örneklemin ne kadar olacağı neye göre değişir? Ne kadar örneklem? Örneklemin ne kadar olacağı neye göre değişir? Yoğurt mu, aşure mi? Homojen mi? Heterojen mi? Örneklemin evreni temsil edebilmesi için nasıl seçildiği önemlidir.

Bir tencere yoğurt

Bir tencere aşure

Evrendeğer(Parametre) X SS... Örneklemdeğer(istatistik) ÖRNEKLEME EVREN Evrendeğer(Parametre) ÖRNEKLEM X SS... Örneklemdeğer(istatistik)

Yansızlık Yansız olma (Random, tesadüfi, rasgele, seçkisiz) Örneklem hatasına uğramamak için yansızlık (rasgele) kuralına uyulması zorunludur.

Örnekleme Türleri İki temel örnekleme türü bulunmaktadır. 1. Eleman örnekleme: Elemanların tek tek seçilme imkanının bulunması. Tomboladan her bir rengin seçilmesi, Her öğrencinin tek tek seçilmesi

Örnekleme Türleri 2. Küme örnekleme. Evren ya da çalışma evreninin benzer nitelikli kümelerden oluşması: İlkokullar, ortaokullar, liseler

Oransız eleman örnekleme Oranlı eleman örnekleme Evrendeki tüm elemanların seçilme şansına sahip oldukları örnekleme Her bir renk zarın seçilme şansı eşit Basit örnekleme, tesadüfi örnekleme, yansız, random sampling Alt evrendeki tüm elemanların birbirine eşit seçilme şansına sahip oldukları örnekleme türüdür. Evren, araştırma için gereken değişkene göre, kendi içinde benzeşikliği olan, "alt evren"lere ayrılır. Sonra, bu alt evrenlerden her birinden, eleman örnekleme yapılır.

Oransız Eleman Örnekleme Uygulanması oldukça kolaydır. Evrendeki birimler önce listelenir ve numaralanır. Sonra ‘rastgele sayılar tablosu’ kullanılarak örnekleme girecek elemanlar belirlenir. Rastgele sayılar tablosunun en üst basamağında 1-4, 5-8, 9-12 ………. gibi kolon numaraları vardır. Rastgele sayılar tablosundaki 40 kolondan herhangi biri rastgele olarak başlangıç kolonu belirlendikten sonra evrendeki eleman sayısının kaç basamaklı olduğuna bakılır. Örneğin 3 basamaklı ise üç kolon birlikte değerlendirilir. Çalışılacak kolonlar belirlendikten sonra ilk satırdan başlanarak sayılar okunur. Eğer okunan sayılar evrendeki eleman sayısı içinde kalıyorsa örnekleme alınır.

Örnek 30 kişilik bir evrenden 6 kişi seçilecektir. 30 kişi 1’den 30’a kadar numaralandırılır. Sonra rastgele sayılar tablosundan bir kolondan başlanarak iki basamaklı sayılar okunur. Örneğin iki basamaklı olduğu için 15. ve 16. kolonları birlikte alalım. İlk okunan rakam olan ‘72 -30’dan büyük olduğu için atlanır. Örneğin aşağı doğru devam ettikçe görülen 17.,10.,27,……………… kişiler örnekleme alınır.

1. Ahmet B. 2. Mehmet V. 3. Ayşe B. Hasan B. Yusuf C. Yasemin T. Kerem B. Tuba T. Mehmet B. Kenan V Hüseyin G. Kenan C. Ahmet V. Erkan L. Gül T. Emine Z. Veli C 18. Yusuf B. 19. Mehmet V. 20. Ayşe B. 21. Hasan B. 22. Kenan C. 23. Yasemin T. 24. Kerem B. 25. Tuba T. 26. Mehmet B. 27. Kenan V 28. Hüseyin G. 29. Kenan C. 30. Ahmet V.

Yöntemin Yararı ve zorluğu Evrendeki her elemanın eşit seçilme şansı olur, ancak evren çok büyük olursa evreni listelemek ve seçmek güç olur. Seçilecek bireyler çok geniş bir bölgede dağınık bir şekilde yerleşmiş de olabilirler.

Oranlı Eleman Örnekleme Bu yönteme tabakalar arasında gerçek bir farklılık olduğunda başvurulmalıdır. Örneğin bir ilköğretimdeki çocukların boy uzunlukları ölçülmek istenirse, yaş ile boy arasındaki ilişki dikkate alınmalıdır. Çocuklar, önce yaşa göre tabakalanıp, her tabakadan basit rastgele örnekleme yöntemiyle belirli sayıda seçilir.

Küme Örnekleme Evren ya da çalışma evreni, benzer konumdaki kümelerden oluşur. Araştırma , evrenden seçilecek kümeler üzerinde yapılabilir. Evrendeki bütün kümelerin tek tek ( bütün elemanlarıyla birlikte) eşit seçilme şansına sahip oldukları durumda yapılan örneklemeye küme örnekleme denir. Küme örnekleme de kendi içinde iki türlüdür. Bunlar: a. Oransız küme örnekleme ile b. Oranlı küme örneklemedir.

Küme Örnekleme Küme örnekleme yapmak için, evren, önce, araştırma bulguları açısından önemli farklılıklar getirebileceği düşünülen değişkenlere göre alt evrenlere ayrılır. Örneğin, İlköğretim öğrencilerinin fiziksel gelişimleri ile sosyo-ekonomik düzey arasındaki ilişki araştırıldığında, değişik (örneğin, üst, orta ve alt) sosyo - ekonomik düzeyleri temsil eden ilkokullar kendi içinde daha benzeşik özellikleri olan alt evrenlere ayrılır. Her bir alt evrenden, o alt evrenin bütün içindeki oranını yansıtacak şekilde ilkokul seçilir. Böylece her alt evrenin örnekleme girme şansı garanti altına alınmış olur.

Küme Örnekleme Küme Örnekleme

Tesadüfi Örnekleme Yöntemleri • Basit tesadüfi örnekleme • Sistematik örnekleme • Zümrelere göre örnekleme • Kümelere göre örnekleme • Alanlara göre örnekleme

Tesadüfi Olmayan Örnekleme Yöntemleri • Kolayda örnekleme • Yargısal (Kasıtlı/İradi) örnekleme • Kota örneklemesi • Kartopu örneklemesi

Örnekleme Süreci 1. Çalışma evreninin tanımlanması; 2. Evrendekilerin listelenmesi; 3. Örnekleme türünün belirlenmesi; 4. Örneklem büyüklüğünün kararlaştırılması; 5. Örneklemin alınması ile 6. Temsililiğin sınanması'dır

Çalışma Evreninin Tanımlanması Örneklemede ilk iş, araştırmanın amaçları doğrultusunda, sonuçların genellenmek istendiği evrenin sınırlandırılıp çalışma evreninin tanımlanmasıdır. Örneğin, üniversite öğrencileri ile ilgili bir araştırma yaparsak, evren, genelde, üniversite öğrencileridir. Çalışma evreni ise, örneğin, «Sakarya Üniversitesinde uzaktan yüksek lisans eğitim yaparak, bu yıl yeni kayıt yaptırmış Sosyal Bilimlerde okuyan öğrenciler" olarak belirlenebilir. Böylece, çalışma evreninin giriş ölçütleri konmuş olup, araştırma sonuçları yalnızca bu evren için geçerli sayılabilir.

Evrendekilerin Listelenmesi Bundan sonra evren listelenir. Ancak bu listeleme aşamasında çok çeşitli zorluklarla karşılaşılabilir. Tam listeye ulaşılamaması, bürokratik engeller vs.

Örnekleme Türünün Belirlenmesi Örneklem, türü belirlenirken 1. Evrendeki elemanların gösterdiği dağılım ve elde edilebilecek listesinin şekli ile 2. Evreni temsilde aranan tamlık ve bu işin gerektirdiği maliyet arasında kabul edilecek dengedir.

Örnekleme Büyüklüğünün Belirlenmesi Örnek büyüklüğü belirlenirken, Örneklemin temsil yeteneği İhtiyaç duyulan güven düzeyi Maliyet önemli faktörlerdir.

Örneklem Büyüklüğünü Etkileyen Faktörler Ölçülmek istenen özelik açısından, evrenin benzeşikliği; Evren ne kadar homojen olur ise, örneklem, o kadar küçük, ya da ne kadar farklı ve heterojen ise, örneklem o kadar büyük olur. Kontrol edilemeyen önemli değişkenlerin sayısı; Kontrol edilemeyen önemli değişkenlerin sayısı arttıkça, evreni temsil edebilecek örneklemin büyüklüğü de artar. Veriler çözümlenirken örneklemin bölüneceği alt küme (gözenek) sayısı; Her bir şık ayrı ayrı hesaplanacağı için, örneklemin kendi içinde bölüneceği gözenek sayısı da örneklem büyüklüğünü etkileyecektir.

Örneklem Büyüklüğünü Etkileyen Faktörler Örnekleme türü; Örnekleme türü de örneklem büyüklüğünü etkiler. Eleman tipi, küme tipi Evren değeri temsilde aranan güven düzeyi ile sapma miktarı; İstenilen temsil düzeyi: Buna bağlı olarak, güven düzeyi ve sapma miktarı : Araştırmacının ihtiyaca bağlı olarak kendisinin belirlediği güven düzeyi, pratikte, genellikle % 95 ya da % 99 olarak alınır. Kestirilmek istenen evren değer türü Araştırma için var olan imkanlardır.

Örnek Büyüklükleri %95 Güven Düzeyi

Örnek Büyüklükleri %99 Güven Düzeyi

Kaynaklar BOZGEYİKLİ, Hasan, Araştırmalarda Evren ve Örneklem, Sunum, egitim.erciyes.edu.tr/~hbozgeyikli/sunular/evren.ppt YÜKSELEN,Cemal, Örnekleme Süreci ve Örnekleme Yöntemleri, İstanbul Arel Üniversitesi, 4. Pazarlama Araştırmaları Eğitim Semineri, 26-29 Ekim 2010, http://web.deu.edu.tr/upk15/docs/seminerSunumlari/ORNEKLEME-PROF.%20DR.%20CEMAL%20YUKSELEN.pdf