YERLEŞİM STRATEJİLERİ Kuruluş Yeri Seçimi

FABRİKA YERİ SEÇİMİ VE ÖNEMİ işletme yöneticileri, kapasite kullanım oranını en yüksek düzeye çıkaran, üretim ve pazarlama maliyetlerini minimum yapan fabrika yerini seçmek durumundadırlar.

İşletmeler, uzun dönemde kendi amaçlarını gerçekleştirebilecek olan en uygun fabrika yerini seçmek istediklerinden, Fabrika yeri seçimi işletmenin, başta üretim planlaması faaliyeti olmak üzere üretim kontrolü, malzeme taşıma, fabrika düzenleme gibi öteki faaliyetleriyle de yakından ilgili bulunmaktadır.

Fabrika yeri seçimi uzun süreli bir planlama ile ilgilidir, bu nedenle başlangıçta sağlam temellere dayalı olması gerekir. Çünkü; yanlış bir fabrika yeri seçimi, kısa ve orta sürede değiştirilemeyeceğinden işletmeyi büyük zararlarla karşı karşıya bırakabilir.

Yanlış bir fabrika yeri seçimi, işletmenin yıllar boyunca sırtında taşımak zorunda kaldığı bir yük olabilir. Bu nedenle fabrika yeri seçiminin çok sayıda faktör göz önünde bulundurularak objektif ilkelere göre yapılması gerekir.

Kuruluş Yerinin Stratejik Önemi KURULUŞ YERİ KARARLARININ FAKTÖRLERİ: İşgücü verimliliği Değişim hızı ve riskler Maliyetler Tutum Alıcılara yakınlık (Pazar) Satıcılara yakınlık (Üretim Faktörleri) Rakiplere yakınlık (Kümelenme)

Kuruluş Yeri stratejisinin amacı İşletme için faydalarının maksimize edilmesi

Üretim yönetimi faaliyetlerinin başarılı olabilmesi ve geleceği, fabrika yeri seçiminin başarısına bağlıdır.

Kuruluş Yeri Kararları Maliyet odaklı Alternatifler arasında küçük gelir farklılıkları varsa Yerleşim için en büyük faktör maliyet Taşıma ve üretim maliyetlerinin etkisi (örn:işgücü) Yerleşimlerin maliyetleri arasındaki büyük farklar It is helpful to begin this discussion by asking students how and under what conditions location impacts costs and revenues. Once they have begun to consider these issues, then the decision for industrial or service organizations can be explored. © 1995 Corel Corp.

Kuruluş Yeri Kararları Gelir odaklı Alternatifler arasında çok az maliyet farkı Yerleşim için en büyük faktör gelir Müşteriler ile ilişki miktarı İşletmelerin hacmi

Yerleşim kararları Uzun dönem kararlar Geri dönüş çok zor veya imkansız Sabit ve değişken maliyetlerin etkisi Taşıma maliyetleri Üretim maliyetleri %25 kadar artar Diğer maliyetler: vergi, ücret, kira v.s. AMAÇ: İşletme için yerleşimin faydalarının maksimize edilmesi

Fabrika yeri seçiminde göz önünde bulundurulması gerekli ilkeler:

a)işletmenin ihtiyaçları objektif ölçülere göre bilimsel metotlar kullanılarak belirlenmelidir.

b) Seçilecek fabrika yerinin işletmeye sağlayacağı katkılar ortaya konularak Fabrika yeriyle ilgili değerlendirmede dikkate alınmalıdır.

c) Fabrika yeri seçimiyle ilgili kararın olabildiğince uzun dönemi kapsayacak şekilde planlanması gereklidir.

d) Fabrika yerinin işletmenin gelecekte kullanacağı teknolojilere ve büyüme durumuna uygun özelliklere sahip olması gereklidir.

Fabrika yeri seçimiyle ilgili fabrika yeri planlaması üç aşamalı bir seçim işlemi sonucunda yapılmaktadır. Bunlar;

1. Fabrikanın Kurulacağı Bölgenin Seçimi

2. Bölgenin Spesifik Bir Yerinin Belirlenmesi

3. Fabrika Kuruluş Yerinin (Arazinin) Belirlenmesi

Bölge seçimi kararlarını etkileyen unsurlar Politik riskler, hükümet kuralları, tutumlar ve davranışlar, teşvikler Kültürel ve ekonomik sorunlar Pazarların yeri İşgücü uygunluğu (verimlilik ve maliyetler) Tedarikçilerin uygunluğu, haberleşme, enerji Değişim hızı ve para riski

Bölgede spesifik yer seçimi kararlarını etkileyen unsurlar İşbirliği arzusu ve imkanı Bölgenin çekiciliği (kültür, vergiler, iklim, v.s.) İşgücü uygunluğu, maliyetler, sendikaların tutumu Kamu hizmetlerinin uygunluğu ve maliyeti Çevresel durum Teşvikler Müşteri ve hammadde uygunluğu Arazi ve inşaat maliyetleri © 1995 Corel Corp. Discussion of this slide might include comments on the impact of information technology on the priorities attached to the factors listed.

Yer/Mevki kararlarını etkileyen unsurlar Yer büyüklüğü ve maliyet Hava, demiryolu, otoban ve su taşımacığı Kısıtlama ve zorluklar Hizmete yakınlık/ihtiyaçların karşılanması Çevresel sorunların etkisi What impact does the increasing rate of environmental change have on a firm’s site choice? For example, would one build a single site, or a collection of sites which might be tied together by technology? Does one have to choose a site near desired services, or can these services often be secured through technology? © 1995 Corel Corp.

FABRİKA YERİ SEÇİMİNİ ETKİLEYEN MALİYETLER Değişken Maliyetler Üretim faktörleri (Girdi) maliyetleri: işgücü maliyetleri, hammadde maliyetleri, ulaştırma maliyetleri, depolama ve fabrika içi taşıma maliyetleri, v.b. Çıktılarla ilgili değişken maliyetler: Üretilen malları pazarlamak üzere başka bölgelere taşıma, yarı mamul malları başka işletmelere gönderme ve belirli satış bölgelerinde depolama ve pazarlama maliyetleridir.

FABRİKA YERİ SEÇİMİNİ ETKİLEYEN MALİYETLER Sabit Maliyetler Fabrika binalarının tasarımı ve inşaatıyla ilgili masraflar, işletmede kullanılacak olan makine satın alma, kiralama, fabrika içerisinde yapılan fiziki depo inşaat maliyetleri, v.b.

Yerleşim yeri değerlendirme metotları Başabaş noktası analizi Faktör sıralama metodu Ağırlık merkezi metodu Ulaştırma metodu This slide can be used to frame a discussion of methods to evaluate location decisions. © 1995 Corel Corp.

BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİ Bir işletmenin üretime başlayana kadar yapmış olduğu bütün sermaye ve sabit yatırımlar ile üretime başladıktan sonra ürün üzerinde birim üretim maliyetinin bütün unsurlarının toplamı o işletmenin toplam masraflarını vermektedir. Basically breakeven where costs depend upon location.

Ürünün piyasada bir satış fiyatının olduğu ve bu fiyattan yapılan satışlar sonucu şirketin elde edeceği gelirler toplamının belli bir satış rakamına kadar kar elde edilemeyeceği, ancak belli bir noktadan sonra satış gelirlerin toplam maliyetin üzerine çıktığı bilinmektedir.

bir işletmenin satışlarından elde ettiği gelirlerin, toplam maliyete eşit olduğu noktaya “başabaş noktası” denir.

Alternatif bölgeler için daha önceden belirlenen hedef satış miktarları ve buna bağlı olarak hesaplanan muhtemel gelir (satış fiyatı bütün alternatif yerlerde ayni) eşit olacaktır. Her bölgenin sabit masraf, değişken masraf ve toplam masrafları farklıdır. Hangi yerde, hedeflenen satış miktarına bağlı olarak toplam kar’ın daha fazla olacağı önemlidir.

Örnek Birimi 150 YTL ya satılacak olan bir ürünün üretileceği fabrikanın kurulması düşünülen üç alternatif yer bulunsun. Bu yerlerin sabit ve değişken maliyetleri tablodaki gibi olsun: © 1995 Corel Corp. An example

Kuruluş yeri Sabit Maliyet Toplamı Değişken Maliyet (Birim başına) A 180.000 95 B 250.000 75 C 400.000 50

Bu ürün için 10.000 Adetlik satış düşünüldüğünü varsayarsak, C: 400.000 + (50* 10.000) = 900.000

Zorluklar Tek ürün yerine çok ürün olduğunda Sabit maliyetlerin değişmediği fakat değişken maliyetlerin doğrusal olarak arttığı kabul edilmektedir. Oysa, değişken maliyetler üretim hacmine göre doğrusal olarak değişmez.

Faktör Sıralama Metodu Çok kullanılan bir yerleşim tekniğidir. Yerleşim için seçilen faktörler önemlidir: Anlaşılır (kantitatif) faktörler Örneğin: Kısa ve uzun dönem maliyetler Anlaşılmaz (kalitatif) faktörler Örneğin: Eğitim kalitesi, işçi becerileri This technique might be viewed as an extension of the Critical Success Factors methodology where the factors are weighted and rated.

Yer seçiminde faktörlerin etkisi İşgücü maliyetleri (ücretler, sendikalaşma, verimlilik) İşgücü uygunluğu (davranışlar, yaş,beceri) Ham madde ve tedarikçiler yakınlık Pazara yakınlık Hükümet politikaları (teşvikler, vergiler, işsizlik tazminatı

Yer seçiminde faktörlerin etkisi Çevre faktörleri Kurum ve kuruluşlar (petrol, elektrik, su, ve maliyetleri) Yerleşim maliyetleri (arazi, park, drenaj) Taşıma uygunluğu (kara, deniz, hava, demiryolu)

Yer seçiminde faktörlerin etkisi Toplumun hayat kalitesi (eğitim seviyesi, yaşam maliyeti, sağlık, spor, kültürel faaliyetler, ulaşım, konut, eğlence, din ile ilgili faaliyetler) Yabancı para değişimi Hükümet çalışmaları (istikrar, dürüstlük, yeni işletmelere karşı tutum)

Faktör sıralamanın adımları Faktörlerin listesini yap Her faktöre bir önem ağırlığı derecesi ata (0 ile 1 arasında) Her faktöre her yerleşim için bir faktör puanı ver ( 1 ile 100 arasında) Her faktöre göre önem ağırlığı ile ölçek değerini çarp (her yerleşim için) Maksimum skoru bul One way to derive an example of this technique is to ask students to identify the factors which caused them to select your particular college or university, and work through the appropriate analysis.

Örnek A B C Faktör Ağırlık derece Faktör puanı 0,35 60 21 50 17,5 55 Kuruluş Maliyeti 0,35 60 21 50 17,5 55 19,25 H.Madde 0,30 80 24 90 27 85 25,5 İşgücü 0,20 65 13 16 70 14 Pazar 0,10 9 8 5 Çevre 0,05 3,5 4,5 1.00 70,5 72 68,25

Ağırlık Merkezi ürünün belirli pazar alanlarına dağıtım maliyetlerini minimize edecek şekilde kuruluş yerinin seçilmesi ile ilgilenir. kuruluş yerlerini içeren basit bir haritadan faydalanır. Bu haritada, dağıtım maliyeti pazarlara gönderilen ürün miktarını mesafelerin bir fonksiyonu olarak kabul edilir. This is a good point at which to raise the issue of choosing a decision methodology. Point out to students that the Center of Gravity method is helpful in a limited number of situations (where geography and transportation costs are important?)- where the critical factor methodology is more general. (but the critical factor method is more qualitative)

Ağırlık Merkezi Gönderilen ürün miktarları ağırlık olarak kullanılarak, X ve Y koordinatlarındaki mesafelerin ortalaması alınır. Elde edilen koordinatlar, kullanılan haritadaki ağırlık merkezini oluşturur.

Ortalama X koordinat değerini (Xc) belirlemek için, çeşitli noktalardan her bir (i) konum yerine veya her bir konum yerinden başka yerlere gönderilen ürün miktarları (Vi) , nakliye işlemlerinin gerçekleştiği koordinat mesafeleri ile (xi) çarpılır.

bunların toplamı alınarak, nakliyesi yapılan toplam miktara (Vi) bölünür. Ve sistemin ağırlıklı X koordinat değeri belirlenir. Benzer şekilde Y koordinat değeri de hesaplanarak, X ve Y koordinatlara karşılık gelen yer kuruluş yeri için en iyi aday olur.

X koordinat Y koordinat dix = yerleşim i için x koordinatı Wi = yerleşim i de gönderilen hacim diy = yerleşim i için y koordinatı Y koordinat

Örnek Üretilecek ürün için beklenen satış bölgesi aşağıda haritadır. Bu bölgede bir fabrika kurulacaktır. Kurulacak fabrikadan buradaki 6 yere aşağıdaki tabloda gösterilen hacimlerde ürün satılacağı beklenmektedir. Bu verilere göre fabrikanın nerede kurulması gerektiğini bulalım.

Bölge Hacim Xi Yi ViXi ViYi A 20 2 4 40 80 B 8 3 24 C 12 36 48 D 35 70 E 45 5 225 135 F 15 60 30 455 387

X koordinat Y koordinat

en iyi kuruluş yeri X koordinat 3,37 ve Y koordinat 2,86 olan yer olmalıdır. Bu yer haritada B yerine yakın bir yer olarak tespit edilebilir.

Fabrika kuruluş yeri X= 3,37 Y= 2,86

(nerede birim maliyetler düşük ise…) Şirketler için, gelecekteki ideal yerleşim; limandan limana ve ülkeden ülkeye serbestçe hareket eden bir fabrika gemisi üzerinde olacaktır.. (nerede birim maliyetler düşük ise…) Students should asked to consider: - is this the ultimate in “locations”? - what are the implications of this idea? © 1995 Corel Corp.