YENİDOĞANIN METABOLİK SORUNLARI Arş. Gör. Sümeyra Topal

Metabolik sorunlar Yenidoğanlarda glikoz, kalsiyum ve magnezyum homeostazisi ile ilgili geçici veya yenidoğan döneminde belirti veren kalıcı sorunlar olarak ortaya çıkar.

Glikoz normal referansı *Preterm: 20-60 mg / dl *Yenidoğan>1 gün: 50-80 mg / dl *Yenidoğan 1 gün: 40-60 mg / dl * Neonate 30-60: mg / dl

HİPOGLİSEMİ, yenidoğanın en sık görülen metabolik sorunudur.

HİPOGLİSEMİ Doğum sonrası kan glikozunun düşüşü fizyolojiktir. 4 saat sonrasında glikoz düzeyinin düşük olması patolojiktir.

HİPOGLİSEMİ TANIMI Tüm yenidoğanlarda gestasyon yaşı veya postnatal yaşı ne olursa olsun plazma glikoz düzeyinin 40 mg/dl nin altında olması hipoglisemi olarak değerlendirilir.

HİPOGLİSEMİNİN SIKLIĞI Hipoglisemi sıklığı yaklaşık 1000 canlı doğumda 5 olarak bildirilmekte, çok düşük doğum ağırlıklı bebeklerde bu oran %15 seviyelerine çıkmaktadır.

NEDENİ? Yenidoğanda bazal metobolizma yüksek ve enerji gereksinimi, büyük çocuklara göre 2-3 kat daha fazla olması fazladır. Enerji üretiminde yer alan enzim sistemlerinin ve substratların yetersiz olmasıdır. Karaciğerin immatür olmasından dolayı glikoz üretimi, periferik dokuların gereksinimini karşılamada yetersiz kalması hipoglisemiye neden olur.

Diğer faktörler (Doğumsal karbonhidrat, protein veya lipid metabolizması bozuklukları, hormonal yetersizlikler) Sağlıklı term bebekte beslenme erken başlatılmazsa ilk 4-6 saatte %90’ı tüketilir. Preterm ve düşük doğum tartılı bebeklerde glikojen depoları yetersiz olduğundan açlığa tahammül etme süreleri kısıtlıdır.

Beyin zarar görür. Hatta ölüm meydana gelebilir. Hipogliseminin uzaması halinde enerji gereksinimi karşılanmazsa hücre düzeyinde biyokimyasal değişmeler olur. Beyin zarar görür. Hatta ölüm meydana gelebilir.

Semptomatik hipoglisemide %30-50 oranında nörolojik hasar görülmektedir. Assemptomatik hipoglisemisi olan yenidoğanlarda prognoz daha iyidir.

Hipoglisemide Sınıflama Geçici Hipoglisemi: En yaygın görünen tipidir. Yenidoğan hipoglisemisinin %80’inden fazlası asemptomatiktir. Düşük doğum tartılı bebeklerde sıktır. Sıklıkla doğum sonrası ilk 6-12 saatleri içinde, nadir olarak yaşamın ilk haftası görülür.

Kalıcı Hipoglisemiler: Bu duruma diyabetik anne çocukları, konjenital hiperinsülinizm, ertroblastozis, Beckwith-Weidemann sendromu, annenin kullandığı bazı ilaçlar neden olur. Doğum sonrası diyabetik anne çocuklarında hipoglisemi sık görülür. Kan glikoz düzeyi ilk 1-2 saatte 10 mg/dl düşer.

Diğer Nedenler: Hiperviskosite, glikojen depo hastalıkları, galaktoz veya fruktoz intoleransı sayılabilir.

Asemptomatik hipoglisemi: Term bebeklerde erken enteral besleme başlatılır.

Asemtomatik hipoglisemi: Kan glikoz düzeyi 25 mg/dl altında ise infüzyon seklinde glikoz verilmektedir. Kan glikoz düzeyi 25-45 mg arasında ise mümkünse enteral beslenme erken başlatılmakta ,sonuç alınamayanlarda glikoz infüzyonuna geçilmektedir. Bolus şeklinde glikoz uygulaması asemptomatik hipoglisemide uygulama sonrası hiperglisemiye neden olacağından kontrendikedir.

Semptomatik hipoglisemi: Parenteral olarak % 10 luk glikoz solüsyonu başlangıçta 2-mg /kg bolus olarak (1 mlt/dk hızla) daha sonra normal kan glikoz düzeyine ulaşıncaya kadar (> 40-50 mg/dl) 6-8 mg/kg/dak olarak devam edilmektedir.

Hemşirelik Bakımı Hemşirenin ve ebenin en önemli sorumluluğu hipoglisemili ve hipoglisemiye eğilimli yenidoğanları tanımaktır.

Soğuk stresinden bebek korunmalı, uygun çevre ısısı sağlanmalıdır. Bebeği erken beslemeye başlama ve uygun besleme yöntemi Dektroz uygulamasında potansiyel tehlikeleri tanımak ve onlara engel olmak.

2 saatte bir bebeğin yaşam bulgularını izlemek, Mümkünse bebeği monitor aracılığı ile izlemek. Çocuktan kan şekeri düzeyini izlemek amacıyla kan alırken aseptik koşullara dikkat etmek.

Uzayan hipoglisemiler çocukta dönüşü olmayan beyin zararı ve nörolojik sorunlara neden olacağı için hemşire önlemlerini bu yönde ve acil olarak almak için çaba sarfetmelidir.

DİYABETİK ANNE ÇOCUĞU Diyabetik gebelerde hormonal ve metabolik değişiklikler fetus ve yenidoğanın gelişimini olumsuz olarak etkiler.

DİYABETİK ANNE BEBEĞİ İntrauterin dönemde anne glikoz seviyesi yükselir Fetal insülin tepkisi artar Yüksek insülin düzeyi intrauterin büyümeyi artırır (makrosomi)

Fiziksel Özellikleri Yağlı ve şiş görünüm Laterjik (yaşamın ilk günleri) Makrosomi Görünüş olarak büyük olsalar da sistem immatürür (özellikle solunum sistemi) Karaciğer, kalp, dalak büyümüştür

Belirti ve Bulgular: Hipoglisemi: Doğumdan hemen sonra görülür. Makrosomi:Gestasyon yaşına göre iri olma DAÇ lerin % 35’inde görülür. Prematürelik ve hiperbilirubinemi sık görülür. RDS sık görülür Hipokalsemi Hipomagnezemi Konjenital malformasyonlar

TEDAVİ VE BAKIM Tedavi semptomatiktir. Bebek dikkatli izlenmelidir. Bebek anne sütü yada formül sütlerle beslenmeli bu mümkün değilse NGS ile beslenmelidir.

HİPOKALSEMİ Term bebekte < 7.5 mg/dl Prematüre bebekte < 7 mg/dl Serum total Ca,

Belirti ve bulgular: Aşırı huzursuzluk Kas tonüsünün artması Adele ve ekstremitelerde titreme

Konvülziyon Tiz ağlama Meme almama veya emme güçlüğü Siyanoz

Aile öyküsü (annede diyabet, hipoparatroidi, D vit eksikliği Rh uyuşmazlığı vb.) TANI

Hipokalsemi yenidoğanda neden sık görülür? Fetal dönemde anneden çocuğa Ca geçişi plasentayla olur (140 mg/kg/gün) Gebelik esnasındaki bu hızlı geçiş doğumda kesilir Hipokalsemi yenidoğanda neden sık görülür?

Hipokalsemi yenidoğanda neden sık görülür? D.S ilk 24-48 st içinde yenidoğan Ca azalır. Paratiroid hormon aktivitesi için bebekte D vit gerekli Hipokalsemi yenidoğanda neden sık görülür?

Yenidoğan döneminde yaşamın ilk 5 günü içinde görülen hipokalsemiye denir. Erken Neonatal Hipokalsemi

5-7 günden sonra başlayan hipikalsemidir. D vitamini yetersizliği 3-4. aylardan sonra görülür Geç Neonatal Hipokalsemi

Klinik Belirti & Bulgular Konvülsiyon Apne Siyanoz Hipertoni Tiz sesli ağlama

Ağır hipokalsemi IV yol % 10 Ca glukonat 0.5-2 ml/kg yavaş infüze Hipokalsemi ağır değilse oral yoldan kalsiyum desteği Tedaviye yanıt vermeyen hipokalsemilerde hipomagnezemi akla gelmelidir Hipokalsemide Tedavi

Laboratuvar Serum Ca, Mg, P, İyonize Ca, glukoz D vit. metabolitleri Paratiroid hormonu Kalsitonin Asid baz dengesi EKG dalga değişiklikleri Akc. PA Kromozom analizi

Hipokalsemide Hemşirelik Yaklaşımı Yenidoğanın genel durumu sık sık gözlenmelidir IV Ca tedavisinde yavaş infüzyon önemlidir Bradikardi ve asistol yönünden dikkatli olunmalıdır Bebek mutlaka monitörüze edilmelidir

Hipokalsemide Hemşirelik Yaklaşımı Diğer ilaçlarla etkileşebileceğinden karıştırılmadan uygulanmalıdır Oral uygulamalarda sütlü mamalarla verilmelidir Konvülziyon sık görüldüğünden dış uyaranlar minimuma indirgenmelidir Ekstravazasyonu önlemek için damar yolu sık sık kontrol edilmelidir

Hekim istemine göre %10 luk kalsiyum glukonat çok yavaş ve kalp atımı dinlenerek 1 ml/ dak IV yolla uygulanır.

Bebeğin genel durumu sık gözlenmeli ve değerlendirilmelidir. Çevrenin çok sakin ve sessiz olması sağlanmalıdır. Aile bilgilendirilmelidir.

Referanslar Törüner E. K., Büyükgönenç L., Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. Göktuğ Yayıncılık, 2012. Öztürk Y., Doğumsal Metabolik Hastalıklarda Beslenme. İzmir, 2008. Köksal G., Özel H. G., Metabolik Hastalıklarda Beslenme. Ankara, Şubat 2008. Dağoğlu T., Göral G. Temel Neonatoloji ve Hemşirelik İlkeleri.Nobel Tıp Kitapevi, 2008