Ψ BELLEK Bölüm 6

Mnemosyne Mneme = Bellek Mnemonics H. Ebbinghaus

anlamsız hecelerden oluşan kelimeleri ezberleme (WOL, PIB gibi) Hermann Ebbinghaus anlamsız hecelerden oluşan kelimeleri ezberleme (WOL, PIB gibi) Bulgusu: zaman geçtikçe hatırlanan kelime sayısı azalmıştır. Bilgi İşleme Modeli İnsan belleğinin çalışma şeklini (bilginin kaydedilmesi (kodlama), depolanması ve geri getirilmesi gibi süreçleri) bilgisayar metaforunu kullanarak açıklamaya çalışan model

Depolama: bilginin bellekte saklanması Bilgi İşleme Modeli Kodlama: belleğe bilgi yazımı (bilgilerin belleğe yerleştirilebilmesi için zihinsel temsillerinin oluşturulması) Depolama: bilginin bellekte saklanması Geriçağırma: bilginin tekrar kullanılmak üzere bellekten geri getirilmesi Ana Bellek Sistemleri Duyusal Bellek Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek

Duyusal Bellek (Kaydediciler): Duyu organlarından gelen bilgilerin ham bir halde biran ile birkaç saniyeliğine kayıt edildiği bellek İkonik iz: görsel uyarıcıya ilişkin kayıt Ekoik iz: işitsel uyarıcıya ilişkin kayıt * Gün içerisinde 14000 kez ortalama göz kırpıyoruz Görsel duyusal bellekte tutulan bilgi kısa sürede yok olmakta!!! 0 saniye 9 harf 0.5 saniye 6 harf 1 saniye 4 harf T Y M N P K Z T W L H G 50 ms

Duyusal Bellek (Kaydediciler) Depolama kapasitesi: çok fazla Depolama süresi: milisaniyeler (250 ms, ikonik iz); 1-2 saniye (ekoik iz) Bilginin yitirilmesi: maskeleme, zamana dayalı silinme Duyusal Belleğin faydaları: Bilgi bombardımanının önüne geçer. Karar verme süresi tanır. Bilgi akışında istikrar ve geri oynatabilme olanağı sağlar

Kısa Süreli Bellek (Çalışma Belleği): Duyusal kayıtlardan seçilen bilgiyi depolayan ve işleyen bellek türüdür (çalışma belleği, birincil bellek). Duyusal kayıttan bilgi dikkat yardımıyla çekilir (pasif ve aktif dikkat). Farkındalığımızı sağlar.

Kısa Süreli Bellek (Çalışma Belleği): Kapasite: ±7 ya da 1.5-2 sn içinde tekrarlanacak kadar bilgi D F G R D H L M E T G H J L M (bellek uzamı) Kümeleme: THJLTYRKMDFG, TVBJKTBMMTHY Depolama süresi: genellikle 2-30 sn Bilginin yitirilmesi: silinme kuramı, bozucu etki kuramı

Uzun Süreli Bellek (USB): Sürekli tekrar: bilginin KSB tutulma süresi uzatılabilinir. Tekrarlanan bilgi belirli bir süre sonra USB’ye aktarılır. Özümseyerek tekrar: KSB’teki bilginin Uzun süreli bellekteki bilgiyle bütünleştirilerek tekrarlanması. Kapasite: Sınırsız Depolama Süresi: Uzun süreli (yaşam boyu)

Unutma Sebepleri (USB’de bilginin yok olması): 1) Bastırma 2) Zayıf Kodlama (zayıf geri getirme ipuçları) 3) Bozucu etkiler -İleriye doğru bozucu etki -Geriye doğru bozucu etki 4) Bellek Kayıpları HM vakası 5) Çarpıtma Bellek dinamik bir yapıdır. Sonradan öğrendiğimiz bilgiler önceden öğrendiğimiz bilgileri değiştirebilir.

Duyusal Bellekte kodlama: Her modalite (duyum) kendine özgü enerjilerde Kısa süreli bellekte kodlama: fonolojik kodlama (ağırlıklı olarak): bal sal kal ; tak çam küt görsel kodlama: yüz, haritalar Uzun süreli bellekte kodlama: anlamsal kodlama (ağırlıklı olarak): arı, bal, kovan; iğne, bahçe, araba

Bellek Sistemleri ve Bilginin İşlemlenme Aşamaları Duyusal Kaydediciler Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek uyarıcılar dikkat Ezbere tekrar Özümseyerek tekrar Geri getirme *Bu yapı içerisindeki bellek birimlerinin daha alt birimlerine bölünemez olduğu kabul ediliyordu. *Fakat özellikle KSB ile ilgili çalışmalar Bu bellek sisteminin daha başka alt birimlerinin olduğunu ortaya koydu.

Çalışma Belleği (Kısa Süreli Bellek) Baddeley, 1986; Baddeley & Hitch, 1974 Merkezi Yönetici: İki köle sistemdeki bilgi akışını izlemek, dikkat mekanizması üzerinden bu bilgi akışını düzenlemek

Uzun Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek (Squire 1992): İfade edilir (Açık) Bellek İfade edilemez (Örtük) Bellek Semantik (Anlamsal) Bellek Episodik (Anısal) Bellek İşlemsel (Prosedüral-Motor) Bellek Klasik Koşullama

Açık ve Örtük Bellek 1) İfade edilebilir bellek (açık bellek) Bu tür bellekte belirli bir görevi yerine getirmek için bilinçli bir şekilde o bilginin hatrılanmasına gerek vardır. 2) İfade edilemez bellek (örtük bellek) (hazırlama; klasik K. ve örtük öğrenme) Bu tür bellek performansın gözlenmesi veya sergilenmesiyle ortaya konur. Bilginin bilinçli bir şekilde hatırlanmasına gerek yoktur. -Örneğin bisikleti sürerken bisiklete nasıl binildiği bilgisine veya bu öğrenmenizi bilinçli bir şekilde hatırlamanıza gerek yok. HM’de örtük bellek korunmaktadır…

Uzun Süreli Bellek bazı kavramlar: Yeniden yapılandırılmış bellek (görgü tanıklığı) Şemalar: bir şey hakkında geçmişteki yaşantılarımız üzerine temellenen inançlar ya da beklentiler seti. Dilimin ucunda fenomeni: yaşlılık ve stresli koşullar, anlamsal ve ses olarak benzer kelimelerin hatırlanması

Bellekle ilgili özel çalışma alanları: Otobiyografik bellek: Hayatımızda meydana gelen ve önemli yer tutan anılar. Flaş bellek: Kişinin ilgisini çeken dramatik ya da duygusal olayların genellikle çok ayrıntılı ve canlı bir şekilde hatırlanmasıdır (şimdi bas kuramı). Fotografsı Bellek: Bir resme kısa süre bakarak ayrıntıları daha sonra hatırlayabilme becerisidir. Bilgi fotografsı (eidetic) imgeler halinde tutulur.

UZUN SÜRELİ BELLEK ve AMNEZİLER MTL Hasarları Uzun süreli belleği etkileyen bellek problemleri amnezi olarak adlandırılmakta. Anterograd (ileriye gönük) amnezi: Olayın olduğu zamandan sonraki döneme ilişkin bellek oluşturamama. Geçmişte yaşama… Medial Temporal Lob hasarlarında çok yaygın… -Hipokampus, dentate girus, entorhinal korteks, perirhinal korteks ve parahippocampal korteks hasarları- Retrograd (geriye dönük) amnezi: Olayın olduğu zamandan önceki döneme ilişkin anıları hatırlayamama…

Ayrık Bellek Sistemi: Kanıtlar Liste öğrenme görevi Kelime .... 14.Kelime 15.Kelime Öncelik etkisi (USB) Sonralık etkisi (KSB)

Ayrık Bellek Sistemi: Kanıtlar Belleğin Biyolojik Temelleri KSB: Frontal lob USB: Temporal ve parietal loblar Duygusal Uyaranların depolanacak bilgiyle birleştirilmesi: Amygdala KSB’den USB’ye bilgi aktarma: Hippokampüs İfade edilemeyen bellek: a) Beceriler, basal ganglionlar, serebellum, motor korteks b) Klasik koşullanma: serebellum (beyincik)

Belleğin Biyolojik Temelleri Temporal lob Hippokampus Serebellum Parietal lob Basal Forebrain Frontal lob asetikolin

Belleğinizi Geliştirin Motivasyonunuz olsun Yeni ve eski bilgiler arasında bağlantılar kurun Bellek egzersizleri yapın Hatırlama yeteneğinize güvenin Bozucu etki kaynaklarını azaltın Odaklanın Zihinsel imgeler kullanın Geri getirme ipuçları kullanın Sadece belleğinize güvenmeyin, yardımcı notlar alın Mnemonik teknikten faydalanın

Sağlıklı Beyin için 6 Kural Genlerin etkisi bir kenara bırakıldığında: Düzenli Fiziksel ekzersiz Sağlıklı Yiyecekler (omega, e vitamini) Zihinsel Ekzersiz Düzenli Uyku Stres Yönetimi Aktif Sosyal yaşam