Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Güdülenme, eylemi başlatan ve sürdürerek başarının ve verimin oluşmasının en önemli belirleyicisidir.

“Dürtü” ve “güdü” terimleri birbirleri ile ilgili terimlerdir.

Dürtü - Güdü  Dürtü: İhtiyacı gidermek için organizmada yer alan güce dürtü adı verilir.  Güdü: Organizmanın var olan ihtiyacını gidermek için belli bir yönde etkinlik gösterme eğilimidir.

Dürtü organizmanın bir ihtiyacını olduğunu fark etmesi, güdü organizmanın bu ihtiyacı gidermek için bir davranış sergilemesidir. Örneğin acıkma bir dürtüdür, yemek yemek ise güdüdür.

Güdünün iki temel türü şunlardır:  Fiziksel Güdü: Organizmanın canlılığını koruması için karşılanması gereken ihtiyaçlara yönelik davranışlarıdır.  Sosyal Güdü: Bireyin benliğini korumasına ve toplumdaki diğer bireylerle ilişkilerini düzenleyen güdülerdir.

Genellikle başarısız çocuklarda güdülenme eksikliğinden söz edilebilir.

Sınıfta gerektiği kadar güdülenmemiş öğrenciler derslere düzenli olarak devam etmez. Bir konu üzerinde odaklaşamaz, anlatılanları dikkatle dinleyemez, ilgileri dağınık olup karşılaşılan güçlüklerle mücadele etme yerine geri çekilme davranışı gösterirler.

Güdülenme ile ilgili literatürde çeşitli açıklamalar yapılmıştır. 1930'larda ayrı bir çalışma alanı olan güdülenme, daha sonra öğrenme kuramlarına paralel olarak davranışçılıktan bilişselciliğe doğru bir gelişim çizgisi izlemiştir.

Güdülenme yaklaşımları; davranışçı bilişsel insancıl olarak sınıflandırılabilir.

Davranışçı yaklaşım kuramcıları; uyarıcılarla tepkiler arasında kurulan bağ sonucu oluşan alışkanlık durumu ile motivasyonu açıklamağa çalışmışlardır.

Davranışçı yaklaşıma göre:  Pekiştireçlerle davranışlar biçimlendirilir.  Olumlu yaşantılar güdülenmeyi artırır.  İnsanın güdülenmesinde dışsal uyarıcılar önemlidir.

Davranışçı yaklaşıma alternatif olarak geliştirilen bilişsel yaklaşımda güdülenme içsel süreçlerle açıklanmağa çalışılmıştır

Bilişsel yaklaşıma göre:  Düzeni anlama ve denge kurabilmek için güdüleniriz.  Güdülenmede inançlar, değerler, beklentiler ve amaçlar son derece önemlidir.  İçsel gereksinimler davranışlarda etkilidirler.

İnsancıl (hümanistik) yaklaşımcı psikologlar güdülenmeyi gereksinimlerle açıklamışlardır.

İnsancıl yaklaşıma göre güdülenme:  İnsanın doğal bir eğilimidir.  Herkes motivasyona sahiptir ancak bizim ona yap dediğimiz şeyi yapmak için güdülenmemiş olabilir.  Davranışlar iç ve dış uyarıcılara değil, uyarıcıların algılanış şekline tepkidir.

Güdülenmiş kişi  Düşünceyi eyleme dönüştürür  Kendisine ve başkalarına güvenir  Gelişmeye açıktır

Güdülenmiş kişi:  Açık tanımlanmış amaçları gerçekleştirecek şekilde hareket eder  Olanaklar yaratır  Sorunları gelişme fırsatları olarak görür  Yanlışlarından ve uğraşılarından zevk alır

Güdülenmiş kişi:  Zamanı yeniden yapılandırır ve onu verimli olarak kullanır  Yeteneğini sürekli geliştirir  Başarısının altında yatan nedenleri gerçekçi bir şekilde kavrar  Girişimcidir

İçsel güdülenme: Kişinin içinden gelen etkilerle ortaya çıkan güdülenmedir. (ilgi, merak, bilme, anlama, ihtiyaç, yeterli olma vb.). Temel'e (2003) göre, bireyin istenilen ölçüde başarılı olabilmesi için içten güdülenmelidir.

Dışsal güdülenme: Dışarıdan gelen ödül ceza, baskı, rica, vb. gibi etkenlerle oluşan güdülenmedir. İçsel güdülenmenin gerçekleşmediği durumlarda dışsal güdülenmeye ihtiyaç duyulabilir.

İçsel güdülenme bazı psiko-akademik gereksinimlerle ilgilidir. Bunlar: Özerklik: Kendi kararlarını kontrol etme Yetkinlik: Kendini başarılı hissetmeye yardım eden şeyleri yapma Ait olma: Kendini bir grubun üyesi hissetme Benlik saygısı: Kim olduğu konusunda kendini iyi hissetme Katılım: Yaptığı şeylerden haz alma

Güdülenmeyi sağlamak için: Zorlu ama ulaşılabilir hedefler koymalı Coşkulu, içten davranmalı Sınıfın psikolojik atmosferi öğrenciyi rahatlatmalı Öğrenci kendini ifade edebilmeli Gerektiğinde ödül kullanılmalı İyi ilişkiler kurulmalı (gülümseme, adı ile hitap etme, nazik olma, övme, anlayışla karşılama, espri yapma, sabırlı olma, içten olma, alçak gönüllü olma)

Güdülenmeyi sağlamak için: Öğrenci sürece dâhil edilmeli Öğrenme için sınıfta olumlu bir atmosfer oluşturulmalı Hak edildiğinde övgü sözleri kullanılmalı Merak uyandırıcı sorular sorulmalı

Güdülenmeyi sağlamak için: Hatalardan çok olumlu yanlar üzerinde durulmalı Yardıma ihtiyaç duyan öğrenciye ihtiyacı kadar yardım edilmeli Değerlendirmede gösterilen çaba ve kat edilen yol vurgulanmalıdır

Öğretmen olduğunuzda öğrencilerinizi nasıl güdüleyeceğinizi açıklayınız.

ARCS Motivasyon Modeli, öğretim boyutunda motivasyon faktörünün merkeze konulduğu bir modeldir.

 Attention (Dikkat) Öğrenmeye yönelik ilginin, merakın uyandırılmasını ve bunların canlı tutulmasını sağlar.  Relevence (Uygunluk) Öğrencilerin öğrenme amaçları ile kendi arasında ilgi kurmasını neyi ve niçin öğrendiğini ilişkilendirmesini sağlar.  Confidence (Güven) Öğrencilerin başarı için olumlu umutlar geliştirmesine yardımcı olur. Öğrenme hedeflerini başarabileceğine ilişkin inancı kuvvetlendirir.  Satisfaction (Tatmin) Öğrencinin kendine değer vermesini, yeterliğinin gelişmesinden zevk almasını sağlar.

 Dikkat (Attention) Belirsizlik, sürpriz, yenilik v.s. gibi değişik, belirsiz ve ilgi çekici ortamlar oluşturularak öğrencinin dikkatinin çekilmesi. Öğrencilerin problem çözmeleri ve soru sormaları için teşvik edilmesi. Çeşitli öğretim öğeleri ile öğrencinin derse karşı ilgisini sürdürmesini sağlama.

 Uygunluk (Relevance) Derste sunulan örnek, kavram ve ilkelerin somutlaştırılarak öğrencilerin birikimleri ve ilgileriyle ilişkilendirilerek sunulması. Öğretimin (ders) amaçlarını gösteren ifadelerin kullanılması veya bunun öğrenciler tarafından belirtilmesi. Öğrencilerin motivasyon profillerine uygun öğretim stratejilerinin kullanılması.

 Güven (Confidence) Öğrencilerin, başarı elde etmelerinin bilincinde olmaları ve bunu nasıl elde edebileceklerinin farkına varmaları. Öğrencilere, başarılı olabilmeleri için uygun zorlukta fırsat ve olanakların sağlanması. Başarı elde etmek için çaba gösteren öğrencilere, çaba ve yeteneklerini destekleyici dönüt verilmesi.

 Doyum (Satisfaction) Yeni kazanılan bilgi ve yeteneklerin kullanılması için imkânlar sağlanması. İstenilen davranışın sürdürülmesi için pekiştireç ve dönüt verilmesi. Başarı elde etmek için ortaya konan hedefler ile sonuçların uygunluğunun sağlanması.

Öğrencilerde güdülenmeyi artırmak için çeşitli eğitsel rehberlik etkinlikleri yapılabilmektedir.

Öğrencilerde özerklik algısını güçlendirebilmek için «görüş geliştirme» adlı teknik kullanılarak uygulamalar yapılabilir.

Görüş geliştirme etkinliğinde amaç düşüncelerin ifade edilmesini sağlayarak öğrencilerde özerklik duygusunu yapılandırmaktır. Bu teknikte;  Evet, hayır, kararsızım konulu kağıtlar duvara asılır  Bir tartışma konusu ortaya atılır. Öğrencilerin kendi görüşleri doğrultusundaki kartın altına gitmeleri istenir  Öğrencilerden görüşlerini açıklamaları ve savunmaları istenir  Karşıt görüşleri dinleyen öğrencilerden görüşünü değiştirenler durdukları yeri değiştirebilir

Öğrencilerde benlik algısını olumlu anlamda artırmak için «istenmeyen arkadaşlara veda» etkinliği kullanılabilir.

İstenmeyen arkadaşlara veda etkinliğinin amacı çocuklarda benlik algısını olumsuz etkileyen etmenlerde kurtularak yetkinlik duygularını geliştirmelerini sağlamaktır. Etkinlik şöyle uygulanır:  Öğrenciler başaramadıkları ya da yapamadıkları işleri yazarlar  Kağıtlar toplanır  Kısa bir konuşmanın ardından sembolik olarak yapılamayan işlere veda edilir  Kağıtlar yok edilir  Ardından yeni arkadaşlara merhaba etkinliğine başlanır  Öğrenciler başarmak ya da yapmak istedikleri işleri ve bunları nasıl yapabileceklerini, bu doğrultuda hangi çabayı göstereceklerini yazarlar  Yazılanlar okunur ve paylaşılır

Öğrencilerde ait olma algısını artırabilmek için bir amaç doğrultusunda çalışmaları sağlaabilir.

Aynı amaç için çalışma etkinliğindeki amaç, birlikte aynı amaç için çalışmak, ait olma ve katılım deneyimi kazanmaktır. Bu etkinlik farklı şekillerde uygulanır:  Bir grup öğrenciden katlanarak küçülen bir gazete üzerinde durmaları istenir  Bir grup öğrenciden iki ucu bağlı uzun bir ipi önce konuşmadan, sonra bakmadan sonra konuşmadan ve bakmadan istenilen bir şekle getirmeleri istenebilir.  Bir grup öğrenciden spagetti makarna, ip, yapıştırıcı gibi malzemeleri kullanarak yapabildikleri en yüksek kuleyi inşa etmeleri istenebilir.