PATOLOJİ

PATOLOJİ’YE GİRİŞ, TARİHİ GELİŞİMİ, PATOLOJİ’NİN TEMEL İLKELERİ VE ÇALIŞMA PRENSİPLERİ

“Pathos” (Hastalık) + “logos” (bilgi) Hastalıkların altında yatan yapı ve işlev değişikliklerini Organ Doku Hücre düzeylerinde inceler Temel bilimler ile klinik (uygulamalı) dallar arasında bir köprüdür. Temel bilimlerin yöntemlerini kullanır Klinik uygulamaya yol gösterir Cerrahi patoloji ağırlıklı işlevi nedeniyle Cerrahi Tıp Bilimleri arasında sayılmaktadır

Patoloji – Hastalık ilişkisi Hastalıklar semptom veya bulgularla karşımıza çıkar. Bazen de biz onu arar buluruz (Tarama programları) Semptom ve bulgular, tanı / tedavi için yeterli olabilir. Ancak çoğu zaman Patoloji’ye gereksinim duyarız.

Patoloji: Temel bilimler ve pratik uygulama arasında bir köprü Kanıtlar tanı için yetersiz olabilir Semptom ve bulgular geniş bir hastalık grubunu ortak belirtisi olabilir Doku veya organdaki değişiklikler, henüz dört dörtlük bir klinik tabloyu oluşturacak düzeyde değildir. Bulgu ve semptomlar açıkça bir hastalığa işaret ediyorsa bile tedavi için daha kesin bir kanıt gerekebilir. Tanı kesin olsa bile tedaviyi planlamak için klinik gidiş konusunda ipucuna gerekebilir.

Patolojide kullanılan yöntemler Morfoloji (Şekilbilim) Makroskopi: Gözlem ve diseksiyon Mikroskopi: Gözlem ve sentez Histokimya Mikrobiyoloji İmmünoloji Moleküler teknikler Akılcı klinik tanı ve tedaviye yol gösterir

Patoloji’nin bölümleri Genel patoloji: Bütün hastalıkların altında yatan ortak hücre ve doku değişikliklerini inceler (Örn. Nekroz, ödem). Özel – Sistemik patoloji: Belli bir sistem veya organın belli bir uyarana verdiği özel yanıtları ve bunun sonuçlarını inceler (Örn. Tüberküloz lenfadenit, karaciğer sirozu, böbrek tümörü vb.)

Patoloji’nin Tarihi Gelişimi - 1 Hastalıkların ölüm nedeninin araştırılması Patoloji’nin tarihini oluşturur. Hastalıkların doğasını anlamaya çalışan okullu - okulsuz ilk hekimler ilk patologlar sayılır. Bu amaçla ilk araştırma > Otopsi İlk sistemli patolojik anatomi kitabı otopsi deneyimlerine dayanır. Giovanni Morgagni (İtalyan, 1761) İlk otopsileri yapanlar ise İbn-i Sina (980-1037) ve Ebubekir Razi (854-932) dir. İbn-i Sina’nın fizyoloji, etyoloji, anatomi ve patolojiyi kapsayan “Tıp Kanunu” isimli kitabı batıda ve doğuda ders kitabı olarak okutulmuştur.

Patolojinin Tarihi Gelişimi - 2 Marcello Malpighi (1628-1694) Dokularda ilk mikroskopik incelemeler 18. Yüzyılda geniş otopsi serileri: G. de Puytren, M. Baillie, R. Bright, J.F. Mecker, Rudolph Virchow (1858) “Hücresel patoloji” “Hastalıkların özellikleri hasta hücrelerin mikroskopla incelenmesiyle anlaşılabilir” Cohnheim “İltihabın patogenezi” K. V. Rokitansky 70.000 otopsi Thomas Hodgkin 7 otopside lenf düğümü tümörlerini tarif etti (1836) İlk patoloji kürsüsü Hotel Dieu (Paris, 1836)

Patoloji’nin Gelişiminde Teknoloji Okumak için mercek kullanımı Roma,1270 İlk mikroskop Hollanda, 1600 İlk mikrotom G. Adams, 1770 Optik cam sanayi Jena, 1884 Doku kültürü HG Harrison, 1907 Polarizasyon mikroskopu 1924 Floresan mikroskopu 1929 Elektronmikroskopu 1931 Faz kontrast mikroskopu 1932

Türkiye’de Patolojinin Gelişimi Çağdaş Patolojik Anatominin Kurucusu Prof.Dr. Hamdi Suat Aknar (1873-1936) İlk Patoloji kürsüsü (Gülhane Hastanesi) 1904 İlk Patoloji eğitimi 1907 Latin harfleriyle ilk tıp kitabı

Prof.Dr. Hamdi Suat Aknar Birinci Dünya Savaşı sırasında tifüs salgını üzerine araştırmalar İlk kez tifüs aşısı uygulaması (Erzurum) Tıp Fakültesinde 1800 olgu, ilk müze Doku saklamada kullanılan “Hamdi solüsyonu” Otopsi ve mikroskopi eğitimi İlk kadın tıp asistanı (Semiramis Tezel) Deneysel karsinogenez (Deride katran kanseri) Bitki tümörleri ile ilgili deneysel çalışmalar Tüberkülozdan ölüm (Heybeliada, 1936) TÜBİTAK Hizmet ödülü 1974 Öğrenciler……..

Patoloji’nin Temel Yaklaşımları Etyoloji Patogenez Morfoloji İşlevsel yansımalar ve klinik önem Hastalığın nedeni ? Nasıl oluşur? Ne olur? Neye yol açar?

Patoloji’nin Temel Yaklaşımları – 1 Etyoloji Genetik Edinsel (İnfeksiyöz /Beslenmeye bağlı/ Fiziksel / Kimyasal) Genetik ve edinsel nedenler genellikle birlikte etkili Ateroskleroz ve kanser, genetik zeminde çevresel etkenlerle ortaya çıkar Çevresel etkenler genetik hastalıkların gelişimini etkiler

Patoloji’nin Temel Yaklaşımları – 2 Patogenez Etyolojik etken tarafından organizmaya yapılan ilk uyarıdan hastalığın ortaya çıkışına kadar gelişen süreç ve aşamalar Etken bilinse bile hastalığa kadar geçen aşamalar önemli Örnek: Hepatit B’ye bağlı karaciğer sirozunda İnfeksiyöz etkenler Genetik etkiler Biyokimyasal etkenler İmmünolojik etkenler Morfolojik olaylar

Patoloji’nin Temel Yaklaşımları – 3 Morfolojik değişiklikler Organ ve doku düzeyinde çıplak gözle, Hücre düzeyinde ışık mikroskopuyla, Organel düzeyinde elektron mikroskopuyla görülebilir. Antijenik özellikler, Protein yapısı, İmmünolojik değişiklikler İmmünohistokimya / immünofloresan / moleküler teknikler ile gösterilebilir.

Patoloji’nin Temel Yaklaşımları – 4 İşlev bozuklukları ve klinik önem Morfolojik değişikliklerin Doku / organların işlevleri üzerine etkileri Klinik gidiş ve semptomlarla ilişkileri, Klinik gidiş açısından önemi incelenir. Örneğin Kronik hepatitte; Hastalığın aktivitesi / Fibrozisin şiddeti / Siroz riski / Hepatit türüne bağlı malign dönüşüm riski Böbrek tümöründe; Hastalığın türü / farklılaşma özelliği / yayılımı / olası gelişimi değerlendirilebilir.

“Hastalıkları inceleyen bilim dalı”. PATOLOJİNİN TANIMI Patoloji = Hastalık(patos) + Bilim(logos) “Hastalıkları inceleyen bilim dalı”. “Neden, niçin, nasıl olur….? Sistematik sorgulamayla tanıya ulaşır.

Patoloji 2 Ana Başlıkta Toplanabilir Genel Patoloji Dokulardaki genel değişiklikler Sistemik Patoloji Organlardaki spesifik değişiklikler.

PATOLOJİNİN BAŞLICA HEDEFİ HASTALIKLARI 4 YÖNDEN İNCELEMEKTİR Etyoloji: Hastalıkların başlangıcı, daha doğrusu sebepleri. Örneğin: bakteri, virus, mantar, parazit, otoimmun vb. Patogenezis: Hastalığın oluşum mekanizması, başlangıçtan sonuçlanmasına kadarki organizmal süreci inceler. Morfolojik değişiklikler: İlgili hücre, doku ve organlardaki yapısal bozukluklar. Anatomopatoloji olarak da bilinir. Klinik önem: Hastalığın klinik açıdan önemli noktalarını inceler.

Hastalık bilimi: Patoloji Epidemiyoloji Etiyoloji –Neden? Patogenez – Oluşum süreci/mekanizmaları Morfoloji –Yapısal değişiklikler/makroskopi, mikroskopi Klinik önem– Fonksiyonel değişiklikler

Klinik Patoloji Bölümleri Histopatoloji Sitopatoloji Adli tıp Patolojisi Histokimyasal Patoloji Anatomik Patoloji

HİSTOPATOLOJİ Dokunun ışık mikroskobu ile incelenmesiyle hastalık tanısı koyan bilim dalı.

SİTOPATOLOJİ Hücrelerin incelenmesiyle hastalık tanısı koyan bilim dalı. Eksfoliatif & Non-Eksfoliatif Sitoloji. Eksfoliatif: Normalde dökülen hücrelerin spatula, fırça, sürülme yöntemiyle toplanması ve incelenmesi. Non- Eksfoliatif: Hücrelerin negatif basınçlı iğne ile aspirasyonuyla ( İİA) alınması ve incelenmesi.

ADLİ TIP PATOLOJİSİ İnsan ve hayvan vücudundaki tüm olağan dışı bulguları araştırır.Genel olarak ölüm ve yaralanma olgularını inceler.

HİSTOKİMYA Maddeleri; hücre veya doku içinde mikroskopik inceleme için görünür hale getiren özel bir kimyasal prosedürdür. Genel olarak hücre içindeki şu yapıların histokimyasal analizleri yapılabilir: Nükleik asitler Proteinler ve peptidler Lipitler İnorganik Tuzlar Spesifik organlarda (sinir,kas sis. Deri,karaciğer vb.)

ÖZEL TEKNİKLER İmmunohistokimya Moleküler patoloji (ISH, PCR,...)

İmmunohistokimya işaretlenmiş antikorlar kullanılarak hücre ve dokuda antijenlerin bulunduğu yerlerin gösterilmesini sağlayan bir yöntemdir.

İMMUNOHİSTOKİMYA Antijen - antikor reaksiyonu Ak / belirleyici / marker Basit boya Enzim (peroksidaz) Flouresan boya Radyoaktif boya Marker Sek. Antikor Pri. Antikor Doku Antijeni

MOLEKÜLER PATOLOJİ PCR Hedef DNA veya RNA dizisinin çoğaltılarak gösterilmesi esasına dayanır. DNA içerisinde yer alan dizisi bilinen iki segment arasındaki özgün bir bölgeyi enzimatik olarak çoğaltmak esasına dayanır. ISH (in situ hibridizasyon) FISH ( floresan in situ hibridizasyon) Hedef DNA veya RNA nın direk görülmesine olanak sağlar

Artefakt sık, buz kristalleri Sıvı azotla dondurma. Frozen Kesitler Dondurarak (su ile) fiksasyon, hızlı tanı koyma, ameliyat sırasında (5 dak) Artefakt sık, buz kristalleri Sıvı azotla dondurma. Frozen Mikrotom Kriotom

MİKROSKOP ÇEŞİTLERİ İLE

Işık Mikroskopi Işık kaynağı Kondansör Objektifler 2 - 4x - Küçük büyütme 100x lens –İmmersiyon yağı Oküler 10x 40x = 400 kat büyütme

Fluoresan Mikroskop Materyal kısa dalga boylu ışınları absorbe eder (UV); yüksek dalga boylu ışınları geçirir. Oto-Fluoresan Immuno-Fluoresan

Elektron Mikroskopisi Işık yerine elektron geçer. Büyütme oranı yaklaşık 1000X - 50,000x. (Işık mikroskopunda bu oran 10-1000x). Gluteraldehid fiksasyonu. Elmas bıçak. Spesmeni kapatma malzemesi olarak metal “gird”ler kullanılır.

PATOLOJİ LABORATUVARINA 4 TÜR MATERYAL GELİR BİYOPSİ CERRAHİ GİRİŞİM İLE ALINAN DOKU VE ORGANLAR OTOPSİDEN ALINAN DOKU ÖRNEKLERİ YAYMA PREPARATLAR

Tanı konulması amacı ile canlı dokudan alınan küçük doku örneğidir. BİYOPSİ Tanı konulması amacı ile canlı dokudan alınan küçük doku örneğidir. EKSİZYONEL Lezyonun tamamının çıkarılması İNSİZYONEL Lezyonun bir kısmının çıkarılması İĞNE BİYOPSİSİ İnce iğne biyopsisi(karaciğer ,böbrek) Küretaj ile (Endometrium,kemik)

Cerrahi girişim ile alınan doku parçaları Organın tamamı yada bir kısmı Otopsiden alınan doku örnekleri Aile isteği ile veya adli amaçlarla Yayma preparatlar Mukozalar kazınarak lama sürme şeklinde hazırlanır veya vücut mayileri santrifüj edilerek çöküntü lama yayılır.

DOKULARIN TAKİBİ VE İŞLEMLERİ

Materyal kaydı Klinik bilgi Yeterli materyal Uygun fiksatif (1:10 oranı) (% 10 tamponlu formol)

Materyal Gönderme Formu: Hastanın: Adı – Soyadı Yaşı – Cinsiyeti Dosya no. Klinik öykü Fizik muayene bulguları Radyolojik bulgular Laboratuvar bulguları Ameliyat notu – endoskopi raporu Klinik ön tanı(lar) Gönderen kurum, klinik, hekim

Gross inceleme/Makroskopi Makroskopik tanımlama: Spesmen(cerrahi materyal) ölçüm, ağırlık Fiziksel özellikleri(sert, yumuşak, renk, koku) Foto * Kesit yüzeyi

ÖRNEKLEME 1.Doku örneklemesi 1cm³’den büyük dokular için yapılır. Biopsi, cerrahi eksizyon, rezeksiyon, postmortem (ölüm sonrası) çalışmalar Fikse olmamış dokuyu fazla bekletmeden örnekleme yapılmalıdır.

Makroskopide doku örnekleme Lezyonun boyutları. Kist ise duvar kalınlığı. Normal alanlar. Nekrotik alanların ayrılması. Spesmen küçükse tamamının alınması İşaretleme: Kasetler tamamaen kurşunkalemle işaretlenecek! Makroskopi kutusunun kapağına değil kendi üzerine yazılacak.

Cerrahi sınır işaretlemesi* Lezyonun sınırları (tam olarak eksize edilebilmiş mi?) Tümörler Cerrahi sınırlar (alt, üst, yan, derin)

II- FİKSASYON / TESPİT Formaldehit gibi aldehitler ile Yumuşak dokuları sertleştirme Canlı hücrelerdeki enzimlerin dokuyu eritmesine engel olma

Spesmen delikli, kimyasallardan etkilenmeyen kasetlere (plastik,çelik) alınır. 5 mm’den daha kalın olmamalıdır. %10 formalin en iyi tespit solüsyonu 1mm/saat fiksasyon hızı Yaklaşık ~ 6 saat fiksasyon Fiksasyon

III- DEHİDRATASYON Dokuyu gittikçe artan alkol konsantrasyonlarından geçirme Parafin, (doku gömme maddesi) suda erimeyen madde olduğundan, dehidratasyon aşamasında suyun uzaklaştırılması gerekir.

Dehidratasyon Formalin ile fiksasyondan sonra % 70,80,90, absolü (saf) alkol, otomatik makinelerle ya da manuel takip yapılır.

IV- ŞEFFAFLAŞTIRMA Dehidratasyon aşamasından geçirilen dokuların ksilenle işlenmesi. Parafin suda olduğu gibi alkolde de erimez. Parafin kabına girecek dokunun alkolünü de ksilenle uzaklaştırırız.

Şeffaflaştırma Alkolden çıkan dokular aynı makinede ksilen ve sıcak parafin dolu kaplardan geçerek takip işlemi sonlanır.

V- GÖMME Mum (parafin) veya resin Doku sertleşir ve kırılganlığı artar Dokular parafine gömülmeden sıcak parafinden geçirilir Dondurulan parafin daha kolay kesilir.

KEMİK ÖRNEKLERİ bu işlemlerden geçirilmeden önce içlerindeki kalsiyum alınarak yumuşatılır.Bu amaçla; %8 lik HCL+%10 luk Formik asit karışımı kullanılır.Bu işleme Dekalsifikasyon denir.

Parafine gömme

Doku takibinin amaçları: Koruma Stabilizasyonu sağlama Mikroorganizmaların kontaminasyonunu engelleme Otolizi önleme Kesilme ve boyanmaya uygun hale getirme

VI- KESİT ALMA Mikrotomla 1-10 mm kalınlığında kesit alınır.

Kesit alma Mikrotom 3-10 mikron (ort 4-6 mikron) Seri kesit yapma Sıcak su banyosu

VII- SUDAN KESİT ALMA Kesitler sıcak sudan lam üzerine alınır. Boyasız kesit

Sudan kesit alınması Yüzdürme Lama kesit alma Yüzdürme sırasında kırışıklığın önlenerek düzgün alınması

Kesitlerin lama alınması Direkt sudan lama alınır. Düz, parçalanmadan ve hava kabarcığı bırakmadan almak önemli!

VIII- BOYAMA Kesitler istenen histokimyasal veya immünohistokimyasal yöntemle otomatik ya da manuel (elle) boyanır. Otomatik boyama cihazı

Boyama Rutin H&E boyası Özel boyalar

Kapama Lamelle kapatılır Kapatma solusyonu olarak DPX, Resin, Kanada balsam kullanılır.

Mikroskopik Değerlendirme Yeni kesit istemek Traşlayarak derin veya daha ince kesitler. Özel boya teknikleri. Klinik yorumlama, bilgilenme / sentez Tanı Rapor yazma (>3-5 gün)