4. SINIF ÜNİTE 2 MADDEYİ TANIYALIM

Ünite Konuları Çevremizde Sayısız Madde vardır. Maddenin Halleri Maddenin Ölçülebilir Özellikleri Maddenin Değişimi Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi Maddeler doğada Karışık Halde Bulunur Karışımlar Ayrılabilir mi ?

Çevremizde Sayısız Madde vardır. KONU I Çevremizde Sayısız Madde vardır.

1. Maddeyi Niteleyen Özellikler Bir demir ile bir pamuğu elimize alalım . Farkları nedir ? Pamuk elimin kuvveti ile sıkışırken , demiri elimin kuvvetiyle sıkıştıramam .

Anahtarlar neden plastikten yapılmaz ? Kış mevsiminde giydiğimiz ayakkabıların tabanları neden yumuşak , esnek ve pürüzlüdür ?

Çevremizde insanlar, hayvanlar, dağlar, ağaçlar, taşıtlar, evler, taş, toprak gibi milyonlarca sayıda canlı yada cansız varlık görürüz. Canlı yada cansız olsun tüm bu varlıklar birer maddedir. İçinde bulunduğumuz evrende hacmi ve kütlesi bulunan her varlık bir maddedir . İsimlendirebildiğimiz her şey maddedir. Etrafımızda sayısız madde vardır.

2. Nitelemek Ne Demektir ? niteliği Maddeleri ve maddelerden yapılmış cisimlerin özelliklerinin duyu organlarımızla algılıya biliriz. Çileğin tadını yiyerek anlayabiliriz. Kolonyayı kokusundan anlayabiliriz. Mermerin sertliğini dokunarak anlayabiliriz. İşte bir maddenin duyu organlarımız ile algıladığımız özelliklerine o maddenin niteliği deriz.

Bir maddeyi nitelemek için aşağıdaki zıt anlamlı sözcük çiftlerini kullanabiliriz. Saydam ve opak Parlak ve Mat Sert ve yumuşak Esnek ve Berk Sağlam ve Kırılgan Suyu çeken ve Çekmeyen Suda Batan ve Batmayan Mıknatısla Çekilebilen ve Çekilmeyen Pürüzlü ve Pürüzsüz Renk ve Koku

SAYDAM VE OPAK Işığı geçiren maddelere saydam madde denir. Cam, su, bazı plastik maddeler, hava saydam maddelerdendir. Işığı geçirmeyen maddelere ise opak maddeler denir Tahta, demir, kitap, duvar, çelik tencere gibi maddeler ise opak tır. Bazı maddeler ise ışığı tam olarak geçirmezler.Bu tür maddelere yarı saydam maddeler denir.Buzlucam, defter yaprağı, şeffaf poşetler, ışıklandırmada kullanılan kapaklar yarı saydam maddelere birer örnektir.

PARLAKLIK VE MATLIK Işığı tam olarak yansıtmayan maddelere mat madde denir. Çanta , odun , tahta ,pantolon mat maddelerdir. Bu maddeler ışığı yansıtmazlar. Işığı yansıtan maddeler ise parlak maddelerdir. Gümüş , elmas, çelik , altın , alüminyum folyo birer parlak maddedir.

SERT VE YUMUŞAK Çevremizde gördüğümüz ve kullandığımız madde yada cisimlerin bazıları sert, bazıları yumuşaktır. Çizilmeye dayanıklı maddeler sert madde olarak adlandırılır. Taş, demir, tahta gibi cisimler sert cisimlerdir. Çeşitli nesneler kullanarak şekil verebileceğimiz maddeler yumuşaktır.Hamur, sünger, pamuk, lastik gibi cisimler yumuşaktır.

ESNEK VE BERK Lastik gibi maddelere kuvvet uygulayarak şekilden şekle sokabiliriz. Ancak esnek maddeler kuvvetin etkisi kalktığında eski şekillerine döner. Bu tür maddelere esnek maddeler denir.Sünger, paket lastiği gibi maddeler esnektir. Esnemeyen maddelere berk maddeler denir. Kurşun kalem, mermer vazo, cam sürahi gibi berk maddeler esnetildiği zaman kırılırlar.

SAĞLAM VE KIRILGAN Sağlamlık ve kırılganlık maddelerin kırılma ve kopmaya karşı dayanıklılığının bir ölçüsüdür. Çivi porselene göre daha serttir. Porselen ise kırılgandır.

SUYU ÇEKEN VE ÇEKMEYEN Bir madde su ile etkileştiğinde yapısına su alıyor ise bu maddelere su çeken , yapısına su almıyor ise bu maddelere su çekmeyen madde denir. Pamuk ,yünden yapılmış kumaşlar, toprak ve kum suyu geçiren maddelerdir. Şemsiyenin malzemesi suyu geçirmez. Şemsiye, naylon, su koyduğumuz bardak, çatıyı örten kiremit bu amaçla kullanılır.

SUDA BATAN VE BATMAYAN Suya atıldığı zaman su üzerinde kalabilen maddelere suda batmayan maddeler denir. Suya atıldığı zaman suyun dibine inen maddelere ise suda batan maddeler denir. Tahta suda batmaz iken demir suda batar.

MIKNATISLA ÇEKİLEBİLEN VE ÇEKİLMEYEN Maddeler mıknatıs tarafından çekilebilen ve mıknatıs tarafından çekilemeyen maddeler olarak ikiye ayrılabilir. Çelik , demir ,nikel ve kobalt gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilebilir.Tahta, lastik, cam , taş gibi maddeler ise mıknatıs tarafından çekilemezler.

PÜRÜZLÜ VE PÜRÜZSÜZ Bazı maddelere elimizle dokunduğumuzda pürüzlü yada düzgün olduğunu anlayabiliriz. Taşın, tuğlanın, toprağın, ağaç gövdesinin, zımparanın yüzeyi pürüzlüdür. Ağaç gövdesi pürüzlüdür. Cilalı bir masanın, camın, toprağın, televizyon ekranının, yere döşenmiş seramiğin yüzeyi pürüzsüzdür.

RENK VE KOKU Her maddenin bir rengi vardır. Bazı maddelerin ise renkle birlikte kokusu da vardır. Maddeleri ayırırken renginden ve kokusundan da yararlanabiliriz.

3. Maddeleri Nitelemek hep kolay mıdır. 4 3. Maddeleri Nitelemek hep kolay mıdır ? 4. Maddenin nitelikleri ve kullanım alanları Bir masa ağaçtan yapılabileceği gibi camdan da yapılabilir. Tahtadan yapılan masa sağlam iken camdan yapılan masa kırılgan olabilir. Bu nedenle maddeleri nitelerken kesin sınırlar çizmemeliyiz. Ama maddeleri niteliklerine göre kullanmalıyız. Maddelerin nitelikleri onların kullanım aşamalarında çok önemlidir.

Ayakkabılarımız camdan yapılabilir mi ? Önlüklerimiz plastikten yapılabilir mi ? Okul çantalarımız çelikten yapılabilir mi ? Uçurtma ağaçtan yapılabilir mi ? Bina yapımında lastik kullanabilir miyiz ? Evimizin kapısı camdan yapılabilir mi ?

HER MADDENİN YAPIMINDA UYGUN BİR MATERYEL SEÇİLMELİDİR . MADDELER KULLANIM AMACINA UYGUN ŞEKİLDE ÜRETİLİR. KULLANIM AMACINA GÖRE ÜRETİLMEYEN MADDELER KULLANIŞSIZ OLUR.

5. Madde , cisim , Malzeme,Alet , Eşya CİSİM: Katı maddenin şekil verilmiş halidir. EŞYA :Bir işimize yaradığı için evde , okulda veya yanımızda bulundurduğumuz nesnelerdir. ALET : Cisimlere şekil vermek üzere kullandığımız nesneler. MALZEME : Bir çoğunu bir araya getirerek bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddeler.

Marangozlukta; Ağaç Madde ( Sandalye yapımında kullanılır. ) Kereste Cisim ( Ağaca şekil verir.) Çivi Malzeme (Sandalye yapımında kullanılır.) Çekiç Sandalye Eşya Tornavida Alet

AŞAĞIDA VERİLEN MADDELERİ NİTELİKLERİNİ BELİRLEYELİM Cam bardak ( Saydam mı opak mı ? ) Lastik ( Saydam mı opak mı ? ) Altın yüzük ( Parlak mı mat mı ? ) Odun ( Parlak mı mat mı ? ) Mermer ( Sert mi yumuşak mı ? ) Tebeşir ( Sert mi yumuşak mı ? ) Paket lastiği ( Esnek mi berk mi ? ) Kalem ( Esnek mi berk mi ? ) Çivi ( Sağlam mı kırılgan mı ? ) Cam fincan ( Sağlam mı kırılgan mı ? ) Metal kaşık ( Suda batar mı suda yüzer mi ?) Tahta kaşık ( Suda batar mı suda yüzer mi ?) Çivi ( Mıknatıs tarafından çekilebilir mi çekilemez mi ? ) Tahta ( Mıknatıs tarafından çekilebilir mi çekilemez mi ? ) Tahta ( Pürüzlü mü pürüzsüz mü ? ) Çelik tencere ( Pürüzlü mü pürüzsüz mü ? )

BİR MADDE MALZEME OLABİLECEĞİ GİBİ EŞYA VEYA ALETDE OLABİLİR.

Bir önceki dersimizi tekrar edelim

1. Maddeyi Niteleyen Özellikler İçinde bulunduğumuz evrende hacmi ve kütlesi bulunan her varlık bir maddedir . İsimlendirebildiğimiz her şey maddedir. 2. Nitelemek Ne Demektir ? İşte bir maddenin duyu organlarımız ile algıladığımız özelliklerine o maddenin niteliği deriz.

BİR MADDE MALZEME OLABİLECEĞİ GİBİ EŞYA VEYA ALETDE OLABİLİR. 3. Maddeleri Nitelemek hep kolay mıdır ? 4. Maddenin nitelikleri ve kullanım alanları Her maddenin yapımında uygun bir mataryel seçilmelidir . Maddeler kullanım amacına uygun şekilde üretilir. Kullanım amacına göre üretilmeyen maddeler kullanışsız olur. 5. Madde , cisim , Malzeme,Alet , Eşya CİSİM : Katı maddenin şekil verilmiş halidir. EŞYA :Bir işimize yaradığı için evde , okulda veya yanımızda bulundurduğumuz nesnelerdir. ALET : Cisimlere şekil vermek üzere kullandığımız nesneler. MALZEME : Bir çoğunu bir araya getirerek bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddeler BİR MADDE MALZEME OLABİLECEĞİ GİBİ EŞYA VEYA ALETDE OLABİLİR.

Niteleme özelliği ile her madde , kendine özgü bir kimlik kazanır. Maddelerin neye yaradığı ve nasıl kullanılacağı , bu özelliklerine bakılarak belirlenir.

AŞAĞIDA VERİLEN MADDELERİ NİTELİKLERİNİ BELİRLEYELİM Cam bardak ( Saydam mı opak mı ? ) Lastik ( Saydam mı opak mı ? ) Altın yüzük ( Parlak mı mat mı ? ) Odun ( Parlak mı mat mı ? ) Mermer ( Sert mi yumuşak mı ? ) Tebeşir ( Sert mi yumuşak mı ? ) Paket lastiği ( Esnek mi berk mi ? ) Kalem ( Esnek mi berk mi ? ) Çivi ( Sağlam mı kırılgan mı ? ) Cam fincan ( Sağlam mı kırılgan mı ? ) Metal kaşık ( Suda batar mı suda yüzer mi ?) Tahta kaşık ( Suda batar mı suda yüzer mi ?) Çivi ( Mıknatıs tarafından çekilebilir mi çekilemez mi ? ) Tahta ( Mıknatıs tarafından çekilebilir mi çekilemez mi ? ) Tahta ( Pürüzlü mü pürüzsüz mü ? ) Çelik tencere ( Pürüzlü mü pürüzsüz mü ? )

KONU 2 Maddenin Halleri

Maddenin Halleri Doğada maddeler katı, sıvı ve gaz olmak üzere 3 halde bulunurlar.

HER BİR KATININ BELLİ BİR ŞEKLİ VARDIR. Katılar Bir maddenin katı olabilmesi için belli bir şekli olması ve bu şeklin dışarıdan bir etki olmadıkça değişmemesi gerekir. HER BİR KATININ BELLİ BİR ŞEKLİ VARDIR.

Defterin , kalemin ve sıranın kendine özgü şekilleri vardır Defterin , kalemin ve sıranın kendine özgü şekilleri vardır. Çünkü hepsi birer katı maddedir. Katılar belli bir şekle sahip olduklarından kullanım alanları farklı olabilmektedir. Katıları bu sayede amacına uygun olarak kullanabilmekteyiz.

Katılar akıcı değildirler.Sıkıştırılamazlar. Ancak tozşeker , pirinç , tuz , toz deterjan gibi küçük taneli katılar akıcı özelliktedirler . KÜÇÜK TANELİ KATILARIN HER BİR TANESİ KATIDIR. BUNLARIN HEPSİ BİRARAYA GELEREK YIĞIN HALİNDE BULUNURLAR VE AKICI OLURLAR. BULUNDUKLARI KABIN ŞEKLİNİ ALIRLAR.

Örneğin tuz küçük taneli bir katıdır. Her bir tuz tanesi katıdır Örneğin tuz küçük taneli bir katıdır. Her bir tuz tanesi katıdır. Bütün tuz taneleri bir araya gelince bir yığın oluştururlar ve akıcı davranırlar. Bulundukları kabın şeklini alırlar.

Sıvılar Sıvıların en belirgin özelliği ; Akıcı bir yapıya sahiptirler . Bulundukları kabın şeklini alırlar.

Su içtiğimiz bardak katı , içindeki su ise sıvıdır . Süt , ayran ve meyve suyu birer sıvı maddedir. İçine konuldukları kabın şeklini alırlar. Akarsular, göller ve denizler sıvı maddelerdir

Su bir sıvıdır. Su gibi rengi olmayan sıvıların yanında , zeytinyağı , sirke , süt gibi renkli sıvılarda vardır. Kokulu sıvılar olabileceği gibi kokusuz sıvılar davardır. Ayrıca yanıcı ve uçucu sıvılar da vardır.

Sıvıların belli bir hacmi olmasına karşılık , belli bir şekilleri yoktur. Örneğin süt bir bardağa konulursa bardağın , şişeye konulursa şişenin , sürahiye konulursa sürahinin şeklini alırlar.

KATILAR SIVI DEĞİL KATI MADDELERDİR. Küçük taneli katılar da sıvılar gibi akıcıdır ve kabın şeklini alırlar. ANCAK KÜÇÜK TANELİ KATILAR SIVI DEĞİL KATI MADDELERDİR.

GAZLAR Gazların en belirgin özelliği ; Belli bir şekli ve hacimleri yoktur. Bulundukları kabın şeklini alırlar . GAZLARI GÖREMEYİZ. ANCAK VARLIĞINI HİSSEDERİZ.

Örneğin araba lastiklerinin, topların içinde sıkıştırılmış hava bulunmaktır. Nefes alıp verirken kullandığımız hava bir gazdır.

Arabalardan çıkan egzoz dumanı ve mutfak tüpündeki petrol gazı da gaz maddelere örnektir.

Gazların da tıpkı katı ve sıvılar gibi kütlesi ve hacmi vardır Gazların da tıpkı katı ve sıvılar gibi kütlesi ve hacmi vardır. Gazların hacmi bulundukları kabın hacmidir. Hava , yayılma özelliği sayesinde bulunduğu ortamı tamamen doldururlar. Bir deodorant tüpünün içindeki gaz, serbest bırakıldığında bir evi doldurabilir. Kolonya gibi sıvılar buharlaşıp havaya karışır ve ortama yayılırlar. Aslında burnumuza gelen sıvı halden gaz haline geçerek havaya karışan buharın , yani gazın kokusudur.

BULUT GAZ BİR MADDEDİR. Su buharı , gaz bir maddedir. Bulut çok miktarda su buharı ve tozdan oluşmuştur.

Yakıt olarak kullandığımız mutfak gazının sıkıştırılarak sıvı haline getirildiği, havayla temas ettiğinde tekrar gaz haline geldiğini BİLİYOR MUYDUNUZ? BİLELİM Tüm spreyler çakmaklardaki gaz maddeler sıkıştırılarak sıvı hale getirilmişlerdir.

Maddeler Kavram Haritası

ÖZETLER Katıların özellikleri Belirli şekil ve hacimleri vardır. Hacmi değişmez. Sıkıştırılamazlar. Küçük taneli katılar akıcıdır. Bulundukları kabın şeklini alırlar. Sıvıların özellikleri Belirli bir hacimleri vardır. Şekil değiştirebilirler. Bulundukları kabın şeklini alırlar. Gazların özellikleri Belirli bir hacimleri yoktur. Şekil değiştirebilirler. Bulundukları kabın şeklini alırlar. Sıkıştırılabilirler.