BELLEK –Elliot Bölüm 7

BELLEK ve AMNEZİLER Bellek, en genel düzeyde, bilgiyi edinme, depolama ve geri getirme işlevleridir. Sistem Yaklaşımı: Farklı tipte bellek sistemleri farklı beyin bölgelerindedir (Cohen & Squire, 1980; Schacter & Tulving, 1994). Süreç Yaklaşımı: Bellek kodlama, depolama ve geri-getirme süreçlerinden meydana gelmektedir (Cermak, 1994; Roediger, Weldon, & Challis, 1989).

Bellek Sistemleri: Atkinson ve Shiffrin’nin “Modal Modeli” 1968 Duyusal Kaydediciler Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek uyarıcılar dikkat Ezbere tekrar Özümseyerek tekrar Geri getirme *Bu yapı içerisindeki bellek birimlerinin daha alt birimlerine bölünemez olduğu kabul ediliyordu. *Fakat özellikle KSB ile ilgili çalışmalar Bu bellek sisteminin daha başka alt birimlerinin olduğunu ortaya koydu.

Baddeley, 1986; Baddeley & Hitch, 1974 Çalışma Belleği Baddeley, 1986; Baddeley & Hitch, 1974 Merkezi Yönetici: İki köle sistemdeki bilgi akışını izlemek, dikkat mekanizması üzerinden bu bilgi akışını düzenlemek

Çalışma Belleği Merkezi Yönetici: Görsel uyaran-Sağ Dorsolateral Prefrontal Korteks Görsel Çalışma Belleği: İnferior Oksipitotemporal Alanlar Uzaysal Çalışma Belleği: Posterior Parietal Alanlar Merkezi Yönetici: İşitsel uyaran-Sol Dorsolateral Prefrontal Korteks Fonolojik Depo: Sol BA 40 Artiküler Kontrol: Sol BA 44 ve BA 45 Anısal Arabellek: Görsel ve işitsel bilgilerin birleşitirlmesi 2) İki sistemin kapasite aşımında geçici bir depo… Anısal arabellek Çalışma Belleği Baddeley & Wilson, 2002

UZUN SÜRELİ BELLEK ve AMNEZİLER MTL Hasarları Uzun süreli belleği etkileyen bellek problemleri amnezi olarak adlandırılmakta. Anterograd (ileriye gönük) amnezi: Olayın olduğu zamandan sonraki döneme ilişkin bellek oluşturamama. Geçmişte yaşama… Medial Temporal Lob hasarlarında çok yaygın… -Hipokampus, dentate girus, entorhinal korteks, perirhinal korteks ve parahippocampal korteks hasarları- Retrograd (geriye dönük) amnezi: Olayın olduğu zamandan önceki döneme ilişkin anıları hatırlayamama…

Medial Temporal Lob Hasarları: HM

Medial Temporal Lob Hasarları: HM

Anterograd Amnezi ve İfade Edilemeyen Bellek En bilindik örnek HM (1950) Uzun süreli belleğini güncelleyememekte… Zekası normalin üstünde; algısal ve dil kullanımıyla ilgili sorunu yok. KSB sağlam; Küçük çapta retrograd amnezisi de var. Yeni taşındığı evin odalarının planını oluşturabiliyor.

Anrograd Amnezi ve İfade Edilemeyen Bellek HM, Genel olarak tanıma (recognition) ve serbest hatırlama (Recall) görevlerinde kötü; ama algısal ve motor öğrenme görevlerinde iyi… Burada iki tür bellek çeşidi var: 1) İfade edilebilir bellek (açık bellek) Bu tür bellekte belirli bir görevi yerine getirmek için bilinçli bir şekilde o bilginin hatrılanmasına gerek vardır. 2) İfade edilemez bellek (örtük bellek) (hazırlama; klasik K. ve örtük öğrenme) Bu tür bellek performansın gözlenmesi veya sergilenmesiyle ortaya konur. Bilginin bilinçli bir şekilde hatırlanmasına gerek yoktur. -Örneğin bisikleti sürerken bisiklete nasıl binildiği bilgisine veya bu öğrenmenizi bilinçli bir şekilde hatırlamanıza gerek yok. HM’de örtük bellek korunmaktadır…

Anrograd Amnezi ve İfade Edilemeyen Bellek 2) İfade edilemez bellek (örtük bellek) (hazırlama; klasik K. ve örtük öğrenme) a) Hazırlama (Priming) Bir uyarana daha önce maruz kalmanın o uyarıcıya veya ilişkili uyarıcıya daha sonra maruz kalındığında işlemleme süresi üzerindeki hızlandırma… Örneğin kelime kökü tamamlama testi MTL hasarlılarda performans etkilenmiyor (Örneğin KC ve Kelime kökü tamamlama test?)… Uyaranın algısal özellikleri temelinde öğrenme. Öğrenme İşitsel-Test Görsel olursa? Görsel-Hazırlama sol ve sağ oksipital loblarla ilgili (aktivasyon azalması?) Kavramsal/anlamsal hazırlama (conceptual priming) da sağlam… Öğrenme: Kalın, temiz, hasta; Test: İnce, kirli, sağlıklı Kelimelerle: Sol prefrontal korteks

Anrograd Amnezi ve İfade Edilemeyen Bellek 2) İfade edilemez bellek (örtük bellek) b) Klasik Koşullanma MTL hasarlılar etkilenmiyor. Serebellum hasarları etkili… Prenatal dönemde alkola maruz kalmanın serebellum üzerinde toksik etkisi var. Dolayısıyla bu bebeklerde de KK daha güç oluşmakta… c) Örtük öğrenme Bilinçli olmadan öğrenme Basal ganglia (striatum ve substantia nigra) Striatum, (Caudate nucleus ve Putamen; Nucleus accumbens ve olfactory tubercle; Biliş, hareket, karar verme ve motivasyon) Huntington veya Parkinson Hastalıkları Örtük öğrenme?

Anrograd Amnezi ve İfade Edilir Bellek İfade edilebilir bellek (açık bellek) Anısal (episodic) Amnezik kişilerin dil kullanımı ve zeka düzeyleriyle ilgili sorun olmaması onların (MTL hasarlılar) anısal bellek türünde bir problemlerinin olduğunu düşündürmektedir? b) Anlamsal (semantic) Hipokampus: İfade edilir bellekte önemli bir yapı. *Tanıma (recognition)- Aşinalık (familiarity) ve hatırlamada (recollection) *İlişkisel bilgi (A ile B ilişkili; B ile C ilişkili; A-C?)

UZUN SÜRELİ BELLEK: (Squire & Knowlton, 2000). İFADE EDİLEBİLİR (AÇIK) İFADE EDİLEMEZ (ÖRTÜK) EPİSODİK SEMANTİK HAZIRLAMA KLASİK KOŞULLAMA İŞLEMSEL (örtük öğrenme) Hipokampüs Aşinalık (Familiarity) Serbest hatırlama (Recollection) A>B B>C A>C? Occipital Temporal Primer alanlar Beyincik Basal Ganglia

Bellek SÜREÇ YAKLAŞIMI KODLAMA Craik-Lockhart: İşlemleme Düzeyi Hipotezi (levels of processing) Bellek önceki işlemlemeden geriye kalan aktiviteden başka birşey değildir… Kedi bir hayvan mıdır? Kedi kelimesinde kaç sessiz harf vardır? Derin> Sol Hipokampüs + Sol prefrontal lob Sığ >Sol Hipokampüs Hipokampüsün diğer (özellikle frontal) alanlarla yaptığı bağlantı sıklığı o uyaranın ne derece iyi kodlandığını ve geri getirme olasılığını belirlemekte…

Bellek SÜREÇ YAKLAŞIMI GERİ ÇAĞIRMA Sol Hipokampüs (kelime), bilateral hipokampüs (resim) ve Sağ Frontal lob (dikkati hatırlanacak objeye odaklama) “Ecphory” geri getrime ipucu ile bellek iziarasındaki etkileşime verilen isim. Kodlama-Geri çağırma etkileşimi Transfere Uygun İşlemleme (transfer appropriate processing-Roediger) Başarılı bir hatırlama için en önemli faktör kodlama ve geri çağırma sırasındaki süreçlerin ne kadarının benzeştiği/örtüştüğüdür. Morris, Bransford, and Franks (1977) Kartal büyük bir hayvan mıdır? Çatal kelimesiyle kafiyeli midir? Hemisferik Kodlama ve Geri Çağırma Asimetrisi (HERA-Tulving ve ark.,1994) Sol Prfrontal Lob Kodlamada daha aktif; Sağ Prefrontal Lob geri getirmede daha aktif. Anlam temelinde bir bellek testi? Ses benzerliği temelinde bir bellek testi?

RETROGRAD AMNEZİ ve OTOBİYOGRAFİK BELLEK Kazanın veya belleğe etki eden olayın hemen öncesindeki olayların hatırlanmasında sorun vardır. Hasarın büyüklüğüne göre bellek probleminin zaman içerisinde geriye uzanımı artabilir. Geriye dönük etkilenme kişinin geçmişine ilişkin bilgileri (otobiyografik bellek) kapsar (belirli bir olaya ilişkin olaylar-örneğin mezuniyet tarihi; kişisel semantik olaylar-örneğin kim olduğu, kişilik özellikleri gibi; ve genel olaylar- örneğin 2000 tarihinde yapılan seçimleri kimin kazandığı, ünlü kişileri unutabilir). Kişisel bilgilerin deneyimlerin hatırlanmasında görsel imgeleme (visual imagery) daha önemli gibi gözükmekte… MS, visuotemporal alan hasararı var-agnozi, retrograd amnezisi var; otobiyografik belleği de çok kötü…

RETROGRAD AMNEZİ ve OTOBİYOGRAFİK BELLEK (OBB) Damasio (Time-locked multiregional retroactivation) Bilgi birçok bölgede depolanır. Otobiyografik bellek aslında birçok duyusal modaliteden gelen bilgilerin birleştirilmesiyle oluşur. Genellikle diğer modaliteler görsel modalitedeki bilginin aktif olmasıyla aktif olurlar (görsel bilginin aktivasyonu diğer ilişkili modelitelere de yayılarak onları da aktive eder.) OBB’de temporal, parietal alanlar, medial frontal korteks, serebellum ve hipokampüs aktif olmakta… MTL de OBB’de önemli (HM geçmişi canlı hatırlayamıyor) Neden kazanın olduğu andan geriye (eskiye) dönük yavaşça azalan bir bellek problemi oluşuyor (Sağlamlaştırma, Squire-Consolidation-Hipokampüs)? Hipokampüs geri getirmede de önemli mi? Moscovitch ve Nadel’e (1998) göre evet. Fakat bir bilgi ne kadar geride kalırsa o bilginin başka bilgilerle ilişkilenmesi o kadar artar (geri getirme ipuçları); bu bellek izinin geri getirilmesi hasara rağmen kolaylaşır.

BELLEĞİN NÖRAL TEMELİ Uzun Süreli Potensiasyon (Long Term Potentiation) Presinaptik hücreden gelen uyarıma, post sinaptik hücrenin tepkisinde meydana gelen artış. Presinaptik hücrenin tepkisinin post sinaptik hücre tarafından tekrar edilmesi. Bu artmış tepki saatlerden aylara kadar sürebilir. LTP sinapsin yapısındaki öğrenme temelli değişikliklerin bir göstergesi. Hem hipokampus hem de kortekste gerçekleşir.