MİKROEKONOMİ YRD. DOÇ. DR. ÇİĞDEM BÖRKE TUNALI 24.11.2015 İ.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Sağlık Yönetimi Bölümü Ders 7: Tam Rekabet Piyasası

Tam Rekabet Piyasası Ekonomi teorisinde piyasalar dört grupta incelenmektedir: 1- Tam Rekabet Piyasası 2- Monopol (Tekel) Piyasası 3- Monopolcü (Tekelci) Rekabet Piyasası 4- Oligopol Piyasası

Standart ya da farklılaştırılmış   Piyasa Türü Özellikler Tam Rekabet Monopol Monopolcü Rekabet Oligopol Firma Sayısı Çok sayıda Bir Az sayıda Malın Tipi Standart Özgün nitelikte, yakın ikamesi yok. Farklılaştırılmış Standart ya da farklılaştırılmış Fiyat Kontrolü Yok Yüksek Dar bir sınır içerisinde bir miktar fiyat kontrolü var. Karşılıklı bağımlılık nedeniyle kısıtlanmış, kartellerin oluşması durumunda oldukça yüksek Piyasaya Giriş Koşulları Çok kolay, herhangi bir engel yok. Piyasaya giriş engellenmiş durumda Kolay Piyasaya giriş önünde önemli engeller var. Fiyat Dışı Rekabet Çoğunlukla halkla ilişkiler ve reklam aracılığıyla Reklam faaliyetleri çok yoğun, markaya verilen önem fazla Özellikle mal farklılaştırmasıyla oldukça yüksek

Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri 1- Piyasada Çok Sayıda Alıcı ve Satıcının Bulunması Piyasadaki alıcı ve satıcı sayısı, tek bir alıcının ya da tek bir satıcının fiyatı tek başına etkileyemeyeceği kadar yüksektir. Tam rekabet piyasasında tek bir firma piyasadaki fiyatı veri kabul eder. Tek bir firmanın piyasadaki payı çok küçük olduğundan, firma veri olan piyasa fiyatından istediği kadar malı üretip satabilecektir. Bu doğrultuda firma piyasadaki fiyatı değiştiremeyeceğinden, maliyet yapısına göre karını maksimum yapacak üretim miktarını belirleyip satacaktır.

Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri 2- Malın Homojen Olması Üretilip satılan mallar tüm özellikleri açısından (görünüş, kalite vs.) birbirinin aynıdır. Malın homojen olması nedeniyle alıcılar, satıcılar arasında bir ayırım yapamayacaktır. Mal homojen olduğu için herhangi bir alıcının piyasa fiyatından daha düşük bir fiyat, herhangi bir satıcının da piyasa fiyatından daha yüksek bir fiyat talep etmesi söz konusu olamaz.

Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri 3- Alıcı ve Satıcıların Tam Bilgiye Sahip Olması Alıcı ve satıcılar piyasada satılan mal miktarları ve söz konusu malların fiyatları konusunda tam bilgiye sahiptirler. Piyasada tam rekabetin gerçekleşebilmesi için tam bilgi varsayımı şarttır. Aksi takdirde alıcı ve satıcılar mal fiyatı ve miktarı konusunda tam bilgiye sahip olmadıklarında bazı satıcılar mallarını piyasa fiyatından daha düşük ya da daha yükseğe satabileceklerdir. Bu durumda piyasada tam rekabet sağlanmamış olacaktır.

Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri 4- Piyasaya Giriş ve Çıkışın Serbest Olması Tam rekabet piyasasında firmaların piyasaya giriş çıkışlarını engelleyen herhangi bir yasal, ekonomik ya da teknolojik engel bulunmamaktadır.

Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasasında Kısa Dönemde Denge Bilindiği gibi firmaların temel amacı kar maksimizasyonudur. Kar firmanın toplam hasılatı ile toplam maliyeti arasındaki farka eşittir. Burada kar ekonomik karı, maliyette ekonomik maliyeti ifade etmektedir. Bilindiği gibi ekonomik maliyet açık ve örtük maliyet toplamına eşittir. Firma karı; 𝜋=𝑇𝑅 −𝑇𝐶 Burada TR toplam hasılatı, TC ise; toplam maliyeti göstermektedir. Tam rekabet piyasasında firmanın kar maksimizasyonu ve kısa dönem dengesini açıklayabilmek için hasılatla ilgili üç kavrama değinmemiz gerekmektedir.

Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasasında Kısa Dönemde Denge Toplam Hasılat (total revenue, TR) Firmanın satışları sonucu elde ettiği toplam geliri ifade etmektedir ve firmanın sattığı mal miktarı ile malın satış fiyatı çarpımına eşittir. TR = P x Q P: Malın fiyatı Q: Satılan mal miktarı Marjinal Hasılat (marginal revenue, MR) Firmanın bir birim daha mal üretip satması sonucunda toplam hasılatında meydana gelen artışı ifade eder. 𝑴𝑹= ∆𝑻𝑹 ∆𝑸 ΔTR: Toplam hasılattaki artış ΔQ: Üretilip, satılan mal miktarındaki artış

Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasasında Kısa Dönemde Denge Ortalama Hasılat (average revenue, AR) Üretilip satılan malların birimi başına düşen hasılatı ifade etmektedir. 𝑨𝑹= 𝑻𝑹 𝑸 Tam rekabet piyasasında piyasa fiyatı arz ve talebe bağlı olarak belirlenmektedir. Tek bir firma açısından ise; bu fiyat veridir yani tek bir firmanın piyasadaki fiyatı tek başına etkilyebilmesi söz konusu değildir. Bu doğrultuda tam rekabet piyasasında tek bir firmanın talep eğrisi, piyasa fiyat düzeyinden sonsuz esnek bir talep eğrisi olacaktır.

Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasasında Fiyatın Belirlenmesi ve Tek bir Firmanın Talep Eğrisi (Buğday Piyasası) P P S 2 2 P=AR=MR D 20 Q (ton) Q (ton) Piyasa Firma

Tam Rekabet Piyasası Tam rekabet piyasasında tek bir firma için piyasa fiyatı aynı zamanda ortalama hasılat ve marjinal hasılata eşit olacaktır. Matematiksel olarak bunu aşağıdaki şekilde ispatlayabiliriz: 𝐴𝑅= 𝑇𝑅 𝑄 = 𝑃.𝑄 𝑄 =𝑃 1.Yol: 𝑀𝑅= ∆𝑇𝑅 ∆𝑄 = 𝜕𝑇𝑅 𝜕𝑄 =𝑃 2. Yol: 𝑀𝑅= ∆𝑇𝑅 ∆𝑄 = 𝑇𝑅 2 − 𝑇𝑅 1 𝑄 2 − 𝑄 1 = 𝑃 2 𝑄 2 − 𝑃 1 𝑄 1 𝑄 2 − 𝑄 1 = 𝑃 𝑄 2 −𝑃 𝑄 1 𝑄 2 − 𝑄 1 = 𝑃( 𝑄 2 − 𝑄 1 ) 𝑄 2 − 𝑄 1 =𝑃 AR=MR=P

Tam Rekabet Piyasası Firmanın Kısa Dönem Kar Maksimizasyonu Toplam Gelir-Toplam Maliyet Yaklaşımı Buğday Miktarı (Ton),(q)   Fiyat (TL),(P) Toplam Gelir (TL),(TR) Maliyet (TL),(TC) Kar (TL),(π) 100 80 -80 1 150 -50 2 200 210 -10 3 300 4 400 395 5 500 494 6 600 595 7 700 697 8 800 9 900 904 -4

Tam Rekabet Piyasası

Tam Rekabet Piyasası Firmanın Kısa Dönem Kar Maksimizasyonu Marjinal Gelir-Marjinal Maliyet Yaklaşımı Kar maksimizasyonunu hedefleyen firma hangi piyasada olursa olsun, marjinal gelirin marjinal maliyete eşitlendiği noktada karını maksimize edecektir. Yani marjinal yaklaşım çerçevesinde kar maksimizasyonu koşulu MR = MC Bu koşul matematiksel olarakta ispatlanabilir.

Tam Rekabet Piyasası 𝜋=𝑇𝑅−𝑇𝐶 ∆𝜋 ∆𝑞 = ∆𝑇𝑅 ∆𝑞 − ∆𝑇𝐶 ∆𝑞 ∆𝜋 ∆𝑞 =0 ∆𝑇𝑅 ∆𝑞 − ∆𝑇𝐶 ∆𝑞 =0 ∆𝑇𝑅 ∆𝑞 = ∆𝑇𝐶 ∆𝑞 ∆𝑇𝑅 ∆𝑞 =𝑀𝑅 ∆𝑇𝐶 ∆𝑞 =𝑀𝐶 ∆𝑇𝑅 ∆𝑞 = ∆𝑇𝐶 ∆𝑞 MR = MC

Tam Rekabet Piyasası Buğday Miktarı (Ton),(q) Toplam Gelir (TL),(TR)   Toplam Gelir (TL),(TR) Maliyet (TL),(TC) Marjinal Gelir (TL),(MR) Marjinal Maliyet (TL),(MC) Kar (TL),(π) 80 --- -80 1 100 150 70 -50 2 200 210 60 -10 3 300 90 4 400 395 95 5 500 494 99 6 600 595 101 7 700 697 102 8 800 103 9 900 904 104 -4

Tam Rekabet Piyasası

Tam Rekabet Piyasası Firmanın kar fonksiyonu 𝜋=𝑇𝑅 −𝑇𝐶 şeklinde yazılabileceği gibi 𝜋= 𝑇𝑅 𝑞 − 𝑇𝐶 𝑞 𝑥 𝑞 şeklinde de yazılabilir. Bilindiği gibi TR/q ortalama geliri, TC/q ise; ortalama maliyeti ifade etmektedir. Tam rekabet piyasasında ortalama gelir fiyata eşit olduğundan TR/q yerine P yazılabilecektir. Dolayısıyla; 𝜋= 𝑃 −𝐴𝑇𝐶 𝑥 𝑞 yazılabilecektir. Dolayısıyla P > ATC olduğunda firma kar elde edecek. P = ATC olduğunda ne kar ne zarar durumu söz konusu olacak, P < ATC olduğunda ise; firma zarar edecektir.

Tam Rekabet Piyasası Piyasa fiyatı ortalama toplam maliyetin minimm olduğu noktanın altına düştüğünde firma zarar edeceğinden ilk bakışta firmanın üretim yapmayacağı düşünülebilir. Ancak bazen kısa dönemde fiyat ortalama toplam maliyetin altına düşse de üretim yapmaya devam etmek firmanın lehine olabilir. Bu durumun nedeni toplam maliyetin içinde firmanın hiç üretim yapmasa bile katlanmak zorunda olduğu sabit maliyetlerin bulunmasıdır.

Tam Rekabet Piyasası

Tam Rekabet Piyasası Yukarıdaki şekilde piyasa fiyatı ortalama değişken maliyetin minimum olduğu noktanın altına düştüğünde, firma üretim yaptığı takdirde ortalama değişken maliyetinin tamamını karşılayamayacaktır. Bu durumda firma sabit maliyetin yanısıra ortalama değişken maliyetin karşılayamadığı kısmı kadar zarar edecektir. Oysaki firma hiç üretim yapmasa sadece sabit maliyete katlanmış olacaktır. Bu durumda firmanın, fiyatın ortalama değişken maliyetin minimum olduğu noktanın altına düşmesi durumunda üretim yapmaması yararına olacaktır. Çünkü böylece zararını minimize edecektir.

Tam Rekabet Piyasası Ortalama değişken maliyetin minimum olduğu noktada belirlenen fiyat düzeyi kapatma fiyatı (shut-down price) olarak adlandırılmaktadır. Firma piyasa fiyatı kapatma fiyatına eşit olduğunda üretim yapmak ya da üretimi durdurmak konusunda kayıtsız kalacaktır. Şayet gelecekte fiyatların artacağı beklentisi varsa üretim yapmak firmanın yararına olabilecektir. Ancak gelecekte fiyatların artacağı beklenmiyorsa üretimi durdurmak rasyonel olacaktır. Piyasa fiyatı ortalama değişken maliyetin minimum olduğu noktanın üzerinde ise; firma marjinal gelirin marjinal maliyete eşit olduğu noktada üretim yaparak ya karını maksimize edecek ya da zararını minimize edecektir.

Tam Rekabet Piyasası Fiyatın ortalama değişken maliyetin minimum olduğu nokta ile ortalama toplam maliyetin minimum olduğu nokta arasında oluşması durumunda, firma üretim yaptığında ortalama değişken maliyetinin tamamını karşılayacak, sabit maliyetinin ise; bir kısmını karşılamış olacaktır. Dolayısıyla bu durumda firma hiç üretim yapmadığı takdirde sabit maliyetinin tamamı kadar zarar ederken, üretim yapması halinde sabit maliyetinin belli bir kısmı kadar zarar etmektedir. Yani firmanın üretim yapması, zararını minimize etmesini sağlamaktadır

Tam Rekabet Piyasası Piyasa fiyatının ortalama toplam maliyetin üzerinde olması durumunda ise; firma kar elde edecektir. Dolayısıyla bu durumda firma marjinal gelirin marjinal maliyete eşitlendiği noktada üretim düzeyini belirleyerek karını maksimize etmiş olacaktır. Dolayısıyla tam rekabet piyasasında tek bir firma için kısa dönem kar maksimizasyonu kuralı: fiyatın ortalama değişken maliyetin minimum olduğu noktanın üzerinde oluştuğu varsayımı altında, üretim miktarının, marjinal gelirin marjinal maliyete eşitlendiği noktada belirlenmesidir.

Tam Rekabet Piyasası Tek Bir Firmanın Kısa Dönem Arz Eğrisi Arz eğrisi (supply curve) firmaların çeşitli fiyat düzeylerinde üreteceği mal miktarlarını göstermektedir. Kısa dönem firma dengesini açıklarken de belirttiğimiz gibi, tam rekabet koşullarında faaliyet gösteren firmalar üretim miktarlarını, fiyatın marjinal maliyete eşit olduğu noktada belirlemekte, fiyat ortalama değişken maliyetin minimum olduğu düzeyin altına düştüğünde ise; üretimlerini durdurmaktadırlar. Bu doğrultuda tam rekabet piyasasında faaliyet gösteren tek bir firmanın kısa dönem arz eğrisi, marjinal maliyet eğrisinin, marjinal maliyetin ortalama değişken maliyetten daha yüksek değerler aldığı kısmından oluşmaktadır

Tam Rekabet Piyasası Tek Bir Firmanın Kısa Dönem Arz Eğrisi

Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasasında Kısa Dönemde Kar ya da Zarar Durumu Tam rekabet piyasasında kısa dönemde firma her ne kadar üretim miktarını karını maksimize edecek şekilde belirlemeye çalışsa da, her zaman ekonomik kar elde edemeyebilmektedir. Tam rekabet piyasasında, piyasada oluşan fiyata göre firmanın karşılaşabileceği kar ya da zarar durumu şekilsel olarak açıklanabilir.

Tam Rekabet Piyasası

Kaynaklar BESANKO, David, BRAEUTIGAM, Ronald R. (2011) Microeconomics, Fourth Edition, John Wiley and Sons, Inc., US. ERTEK, Tümay (2009) Temel Ekonomi (Basından Örneklerle), Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul. ÜNAL, Targan, TUNALI, Çiğdem Börke (2011) Mikroekonomi, Der Yayınları, İstanbul.