ISL 448-Optimizasyon Modelleri ve Uygulamaları Kuruluş Yeri Problemleri

Kuruluş Yeri Faktörlerinin Sınıflandırılması Kuruluş yeri faktörleri genellikle dört bölümde toplanır: – Ekonomik faktörler İşletmenin faaliyeti sırasında ekonomikliğin en yüksek derecede gerçekleşmesine yarayan hammadde, enerji, işçilik, ulaştırma gibi faktörlerdir. – Psikolojik, fizyolojik ve politik faktörler Bunlar ekonomik bakımdan uygun olmayan bir yerin, daha iyi ekonomik şartlara sahip olan başka bir yere tercih edilmesine sebep olan faktörlerdir. Örneğin, bir teşebbüs kuruluş yerinin seçimini yaparken insanlara yakınlık duyduğu bir bölgeyi tercih edebilir. Bu seçimde psikolojik faktörler rol oynamış olur. – Doğal faktörler İklim, arazi, ısı, nemlilik derecesi ve deprem bölgesinde bulunma veya bulunmama gibi doğal özellikler kuruluş yeri seçiminde dikkate alınmalıdır. – Sosyal faktörler Sosyal faktörler kuruluş yerini etkileyen en önemli faktörlerdendir. İşletmeler, çalışanların sosyal ihtiyaçlarını gidermeye elverişli kuruluşların bulunduğu yerlerde inşa edilirler. Ayrıca, kuruluş esnasında toplumdan gelebilecek tepkiler ve bunların nedenleri üzerinde de düşünmek şarttır. Toplum sağlığı, çevre koruması, şehirlerin gelişmeleri gibi nedenlerle devlet işletmelerin kuruluş yerlerine ilişkin bazı sınırlamalar getirebilir. İşletmeler bu sınırlamalara uymak zorundadırlar

Ekonomik Etmenler Ekonomik Faktörler 1- Arazi ve İnşaat Masrafları: Kuruluş yerine ilişkin maliyetler hesaplanırken işletmenin üzerine kurulacağı arazinin satın alınması veya kiralanması, inşaat masraflarının çokluğu veya azlığı göz önüne alınmalıdır. 2- Hammadde: Ulaştırma masraflarının yüksekliği sebebiyle bir hammadde çıkarıldığı yerde işleniyorsa, tesislerin kurulmasında bu faktörler çok önemlidir. Ayrıca, çabuk bozulup çürüyen hammaddeleri işleyen fabrikalar için hammaddelerin çıkış yerine yakınlığı yine önemli bir faktördür. Maden işletmeleri, ağır sanayi işletmeleri hammadde faktörüne çok önem vermek zorundalar. Ulaştırma giderlerinin ve araçlarının geliştirilmesi, işletmelerin hammadde faktörüne olan bağımlılıklarını azaltabilir. 3- Enerji: Özellikle geçmiş dönemlerde, enerji kaynakları işletmelerin kuruluş yerine önemli ölçüde tesir etmişlerdir. Akarsular, enerji ihtiyaçları fazla olan işletmelerin etrafında toplanmalarına sebep olmuşlardır.

4- İş Gücü: Kuruluş yeri seçilirken yeterli iş gücü ve kalifiye elemanın bulunup, bulunmadığını dikkate alınması gerekir. Belirli konuda uzman iş gücüne ihtiyaç duyan işletmeler, bu nitelikte iş gücünün bulunduğu yerlerde kurulurken, çok sayıda iş gücüne ihtiyaç gösteren işletmeler de çalışan nüfusun yoğun olduğu bölgelerde kurulurlar. Ayrıca, işletmeler iş gücü maliyetini de göz önünde bulundurmak zorundadırlar. İşletmenin kurulması tasarlanan bölgedeki ücret düzeyleri araştırılmalı, çalışanların sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayacak imkanlar baştan belirlenmelidir. 5- Taşıma: Her kuruluş yerinde taşıma masrafları büyük bir rol oynamaktadır. Bunun yanında taşıma faktörünü kuruluş yerini seçimin de tek faktör sayan işletmeler vardır. Örneğin taşıma imkanlarının yaralanmak için deniz veya nehir kıyılarında demir yollarının geçtiği yerlerde kurulan işletmeler bu türdendir. Taşıma masraflarını oluşturan başlıca faktörler, ağırlık, mesafe kat edilecek yolun cinsi ve kullanılacak taşıma aracının türüdür. 6- Pazar: Perakende ve toptan mal üreten işletmelerle, hizmet işletmelerinde kuruluş yeri,genel olarak pazara yakın bölgelerde belirlenir. Zaman zaman işletmeler ulusal pazarda faaliyet gösterirler ki; bu durum onların ürünlerini ülkenin her yanına kolaylıkla dağıtabilecekleri bir bölgede kurulmalarını gerekli kılar. Ekonomik Etmenler

Örnek Tek ürün üreten bir işletmenin dört aday kuruluş yerinden en çok ikisinde çeşitli kapasitelerde fabrika kurması söz konusudur. Bu fabrikalar farklı yerlerde bulunan üç talep merkezine hizmet edecektir. Talep merkezlerinin gereksinim duydukları ürün miktarları (ton/yıl) ve bu merkezlere aday kuruluş yerlerinde kurulacak olan tesislerden birim ürün gönderme maliyetleri (TL/ton) şöyle tahmin edilmiştir: Talep Merkezleri Aday kuruluş yerleri 123 A B C D Talep

Örnek 1- Devam Kurulacak fabrikalar ile ilgili sabit maliyetlerinin (TL/yıl), birim başına değişken üretim maliyetlerinin (TL/ton) şöyle gerçekleşeceği düşünülmektedir: SÜMDÜM A kuruluş yerindeki fabrikada B kuruluş yerindeki fabrikada C kuruluş yerindeki fabrikada D kuruluş yerindeki fabrikada Söz konusu işletmenin toplam maliyetlerini en aza indirecek şekilde hangi aday kuruluş yerlerinde, hangi kapasitede fabrika kurulmalıdır ve bu fabrikalardan her biri hangi talep merkezine ne kadar ürün göndermelidir?

Örnek 2 Yukarıdaki karar probleminde sözü edilen işletme, diyalim ki, ilgili karma tamsayılı programlama modelinin çözümü doğrultusunda hareket etmiş ve buna göre üç talep merkezinin talebini A kuruluş yerinde 1900 ton/yıl, C kuruluş yerinde ise 1000 ton/yıl kapasiteli fabrika kurarak karşılamıştır. Zaman içinde, talep merkezlerinin toplam talebinin 2900 ton/yıl seviyesinden 3100 ton/yıl seviyesine yükselmesi üzerine, toplam talepteki bu genişlemeyi karşılamak üzere R ve S aday kuruluş yerlerinden birinde 200 ton/yıl kapasiteli bir fabrikanın kurulması gündeme gelmiştir. Talep miktarları (ton/yıl), kapasiteler (ton/yıl), talep merkezlerine mevcut fabrikalardan bir birim ürün gönderme maliyetleri (TL/ton) aşağıdadır. 123Kapasite Mevcut Tesisler A C Aday Tesisler R S Talep

Örnek 2- Devam Fabrikalarda sabit maliyetlerinin (TL/yıl), birim başına değişken üretim maliyetlerinin (TL/ton) şöyle gerçekleşeceği düşünülmektedir: SÜMDÜM A kuruluş yerindeki fabrikada C kuruluş yerindeki fabrikada R kuruluş yerindeki fabrikada S kuruluş yerindeki fabrikada ton/yıl kapasiteli fabrika hangi kuruluş yerine kurulmalıdır ve her fabrikadan her talep merkezine ne kadar ürün gönderilmelidir?

Örnek 3 İlk problemin çözümü doğrultusunda A kuruluş yerinde 1900 ton/yıl kapasiteli, c kuruluş yerinde ise 1000 ton/yıl kapasiteli fabrikanın kurulduğu noktaya geri dönelim. Bu sefer toplam talebin 2900 ton/yıl seviyesinden 2300 ton/yıl seviyesine düştüğünü kabul edelim. Talepteki bu daralma durumunda, iki alternatiften biri tercih edilecek, yani, ya her iki fabrikanın da düşük kapasite kullanım oranları ile çalıştırılmasına ya da C kuruluş yerindeki fabrikanın kapatılıp A kuruluş yerindeki fabrikada fazla mesaiye gidilmesine karar verilecektir. Aşağıdaki farklar dışında tüm veriler 1. örnekte verilenlerin aynısıdır. 1., 2. ve 3. talep merkezlerinin talepleri sırasıyla 900 ton/yıl, 800 ton/yıl ve 600 ton/yıl olmuştur. A kuruluş yerinde fazla mesaiye gidilirse, elde edilecek ilave kapasite 475 ton/yıl olacak ve fazla mesaide üretilen ürünlerin değişken maliyeti 5 TL artacaktır. Bu verilere göre, toplam maliyetleri minimum yapmak için iki alternatiften hangisi değerlendirilmelidir?

Örnek 4 Üç madeni bulunan bir işletme buralardan çıkardığı madeni işlemek üzere iki farklı aday kuruluş yerinde fabrika kurmayı planlamaktadır. Çıkarılan maden bu fabrikalarda işlendikten sonra, üç farklı talep merkezine gönderilecektir. Madenlerin kapasiteleri (ton/yıl), bir birim madeni çıkarıp potansiyel fabrikalara gönderme maliyetleri (TL/ton), ve potansiyel fabrikaların bir birim madeni işleyip talep merkezine gönderme maliyetleri (TL/ton) aşağıdaki gibi tahmin edilmiştir. Potansiyel Fabrikalar 12Kapasiteler Madenle r A B C Potansiyel Fabrikalar 12Talepler Talep Merkezleri D E F

Örnek 4 -Devam Potansiyel fabrikaların kurulmaları ve işletilmeleri ile ilgili tahmini sabit maliyetler ise (TL/yıl) şöyledir: FabrikaSabit Maliyet Modeli kurarken dikkate alınması gereken bir başka unsur da madenlerin fabrikada işlenince %20 oranında ağırlık kaybına uğramalarıdır. Hangi aday kuruluş yerinde, hangi kapasite ile fabrika kurulmalıdır? Madenler fabrikalara, fabrikalar talep merkezlerine ne kadar gönderme yapmalıdır?

Örnek 5 Bir işletme iki fabrikasında ürettiği ürünü dört farklı talep merkezine göndermek amacıyla üç aday kuruluş yerinde dağıtım merkezi kurmayı amaçlamaktadır. Fabrikaların kapasiteleri (ton/yıl), talep merkezlerinin ihtiyaçları (ton/yıl), fabriklaların bir ton ürünü dağıtım merkezlerinden her biri vasıtasıyla talep merkezine göndermelerinin gerektirdiği taşıma maliyetleri (TL/ton) şöyle tahmin edilmiştir: FabrikaKapasiteTalep MerkeziTalep A1000C500 B900D400 E700 F200

Örnek 5 - Devam 1. Dağıtım MerkeziTalep Merkezleri CDEF FabrikalarA B Dağıtım MerkeziTalep Merkezleri CDEF FabrikalarA B Dağıtım MerkeziTalep Merkezleri CDEF FabrikalarA B 21249

Örnek 5 - Devam Kuruldukları takdirde dağıtım merkezlerinin tahmini sabit maliyetleri aşağıdaki gibi olacaktır: Dağıtım Merkezi Sabit Maliyetler Her dağıtım merkezi en fazla iki talep merkezine hizmet verebilmektedir. Hangi aday kuruluş yerine, hangi kapasite ile dağıtım merkezi kurulmalıdır? Fabrikalar dağıtım merkezi kanalıyla, her bir talep merkezine ne kadar ürün göndermelidir?