TOPRAĞIN HİKAYESİ

TOPRAK Tanım: Yerkabuğunu oluşturan kayaçların ufalanması ile oluşmuş içinde ; mineraller, canlı organizmalar, organik maddeler, hava ve su bulunan örtüdür.

TOPRAĞI OLUŞTURAN UNSURLAR

TOPRAK PROFİLİ O Horizonu: Organik maddeyi kapsayan üst horizondur. Humus bulunan katmandır. S O L U M A Horizonu:Mineral toprak tabakasının en üst katıdır. Yıkanma katıdır. Organik maddeler karıştığı için genellikle koyu renkli dir. B Horizonu: A horizonundan yıkanan madde lerin biriktiği katmandır. Genellikle açık renk lidir. C Horizonu: Ana kayanın ayrışmaya başladı katmandır. Sert kayaçlar üzerinde çok ince olur. R (D) Horizonu: Anakayanın bulunduğu Katmandır.

FİZİKSEL AYRIŞMA: 1. Sıcaklık değişimi: Sıcaklık değişiminden dolayı genleşme ve büzülme hareketlerine uğrayan kayaçlarda çatlamalar oluşur. 2. Buz çatlatması: Kayaların çatlaklarına giren su donduğu zaman hacmi genişler.Çevresine basınç yapan buz çatlakların genişlemesine yol açar. 3. Kök çatlatması: Kaya çatlaklarına giren bitki kökleri de büyüdükçe içindeki çatlağı genişletir.

NOT: Fiziksel ( Mekanik ) Ayrışma; Kurak ve Soğuk iklim bölgelerinde daha şiddetli olur. (Çöller, Kutuplar,Dağlar,Karaların İç kesimleri.)

KİMYASAL AYRIŞMA: Nem ve yağışın fazla, sıcaklık farkının az olduğu alanlarda taşların eriyerek ufalanmasıdır. NOT: Sıcak-Nemli iklimlerde daha şiddetli olur

Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler: 1. İKLİM 2. YER ŞEKİLLERİ 3. ZAMAN 4. ANAKAYA’NIN ÖZELLİKLERİ En önemli faktördür. Kayaçların çözünmesi, Bitki örtüsünün gelişmesi, Toprağın yıkanması, Organizmaların faaliyetleri, İklime bağlıdır. Yükselti-Eğim ve Bakı İklimi etkilediği için toprak oluşumunu da etkiler. Eğimin fazla olduğu yamaçlarda toprak taşındığı için ince bir örtü yapar. 1 cm toprağın oluşabilmesi İçin: 1000 yıl gerekir. Kayacın sertliği toprak oluşumunun süresini ve kalınlığını etkiler. Kayacın cinsine bağlı olarak toprağın özelliği de değişir. Örnek: Kireçli, Killi, Kumlu vb topraklar oluşur.

Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler: 5. Canlılar ve Bitki Örtüsünün Etkileri Bitkiler, asit salgılayarak toprağın daha da ayrışmasını sağlarlar. Bitki kalıntıları toprağa Humus kazandırır. Mikroorganizmalar, toprağa düşen bitki ve hayvan kalıntılarını parçalayarak Humus’ a dönüştürürler. Köstebek, Tavşan ve Tarla Faresi gibi hayvanlarda, toprağı karıştırıp havalandırırlar.

Y X mm ºC mm ºC Bu grafikler hangi iklim bölgelerine aittir? - İklim toprak oluşumu arasındaki ilişkiye örnekler verin? - Bu iklim bölgelerinde hangi ayrışma türleri ön plandadır?

TOPRAKLARIN SINIFLANDIRILMASI ZONAL TOPRAKLAR: Bir bölgede hüküm süren İklim ve Bitki Örtüsü şartlarına göre oluşmuş topraklardır. A-B-C Horizonlarından oluşurlar. İNTRAZONAL TOPRAKLAR: Bu toprakların oluşumunda Yerşekilleri ve Anakaya faktörleri etkilidir. A-C Horizonlarından oluşurlar. AZONAL TOPRAKLAR: Dış kuvvetler tarafından Taşınarak biriktirilen topraklardır. Horizonu olmayan topraklardır. Çok verimli topraklardır.

TOPRAK TİPLERİ İNTRAZONAL ZONAL TOPRAKLAR TOPRAKLAR AZONAL TOPRAKLAR Lateritler (sıcak-nemli bölge) Halomorfik Topraklar (Tuzlu) Alüvyal Topraklar (Akarsular) Terra Rossa (sıcak-nemli bölge) Hidromorfik Topraklar (Sulu- Bataklık) Lösler (Rüzgarlar) Kahverengi Orman Toprağı (ılık-nemli Bölge) Kalsimorfik Topraklar (Kireçli) Morenler (Buzul taş) Podzol Toprakları (soğuk-nemli Bölge Kolüvyal Topraklar (Sel Suları) a) Vertisoller (yumuşak kireçtaşları) Tundra Toprakları (soğuk-nemli bölge) Litosoller (Taşlı topraklar) b) Rendzinalar (kil+kireç) Regosoller (Kumlu topraklar) Çöl Toprakları (sıcak-kurak bölge) Kahverengi Bozkır Toprağı (sıcak-yarı kurak bölge) Çernezyomlar (serin-yarı nemli bölge)

ZONAL TOPRAKLAR 1. LATERİTLER: 10o K-G enlemleri arasındaki sıcak-nemli iklim bölgesinin topraklarıdır. Kiremit kırmızısı bir renge sahiptir. Bitki örtüsü gür olmasına rağmen humus bakımından fakirdir.( Mikroorganizmalar çok fazla olması+aşırı yıkanma) Aşırı yıkanmış topraklardır. Verimsiz topraktır.

LATERİT ZONAL TOPRAK

2.KIRMIZI TOPRAKLAR( Terra Rossa ) : Akdeniz iklim bölgesinde Kalkerler üzerinde oluşan topraklardır. Demiroksitten dolayı rengi kırmızıdır. ZONAL TOPRAK

3. KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLARI: (Ilıman Okyanusal İklim) Nemli orta kuşağın yayvan yapraklı orman alanlarında oluşurlar. Humus bakımından zengindir. ZONAL TOPRAK

4. PODZOL ( Külrengi ) TOPRAKLAR (Sert Karasal İklim) Soğuk-nemli bölgelerin iğne yapraklı orman sahalarında oluşan topraklardır. Yıkanma fazla olduğundan besin maddeleri bakımından fakirdir. ZONAL TOPRAK

5. TUNDRA TOPRAKLARI Tundra( Kutupaltı) iklim bölgesinin topraklarıdır. Kışın donmuş olan toprak, yazın çözülerek bataklık halini alır. Tarıma elverişli değildir. ZONAL TOPRAK

6. ÇÖL TOPRAKLARI: Yağış azlığı ve şiddetli buharlaşma nedeniyle kireç, toprak yüzeyinde birikerek sert bir kabuk oluşturmuştur Humus bakımından çok fakirdir. ZONAL TOPRAK

7. KAHVERENGİ VE KESTANE RENKLİ BOZKIR TOPRAKLARI Bozkır Toprağı Orta kuşağın Bozkır alanlarında oluşan topraklardır. Humus bakımından zengin değildir. Yağış azlığından dolayı kireç , A horizonunun alt kesimlerinde birikmiştir. ZONAL TOPRAK

8. ÇERNEZYOM (KARA)TOPRAKLAR: Karasal iklimin yarı nemli sahalarında, çayır bitki örtüsü altında oluşan topraklardır. En verimli zonal topraktır. Örnek: Erzurum-Kars Platosu. ZONAL TOPRAK

İNTRAZONAL TOPRAKLAR A. Halomorfik Topraklar: Kurak ve yarı kurak bölgelerde,suyla eriyik halde bulunan karbonat ve tuzun, suyun buharlaşmasıyla toprağın yüzeyinde birikmesiyle oluşurlar. Bunlar; Tuzlu Topraklar ve Tuzlu-Sodik topraklar olmak üzere iki gruba ayrılırlar.

A) Halomorfik Topraklar: Kurak ve yarı kurak bölgelerde,suyla eriyik halde bulunan karbonat ve tuzun, suyun buharlaşmasıyla toprağın yüzeyinde birikmesiyle oluşurlar. Bunlar; Tuzlu Topraklar ve Tuzlu-Sodik topraklar olmak üzere iki gruba ayrılırlar. İNTRAZONAL TOPRAK

B) Hidromorfik(Bataklık) Topraklar B) Hidromorfik Topraklar: Bataklık alanlarda ya da taban suyu seviyesinin yüksek olduğu sahalarda oluşurlar. İNTRAZONAL TOPRAK

C) Kalsimorfik Topraklar: Yumuşak kalker ve Marn ( killi kireç taşı) üzerinde oluşan topraklardır. Kireç yönünden zengindir.

C) KALSİMORFİKLER a)Vertisoller:Eski göl tabanlarındaki killi ve kireçli depolar üzerinde oluşmuştur. Kurak mevsimde çatlar. Çatlaklara üst kısımlardan toprak dökülür. Yağışlı mevsimde toprak suyla doygun hale geldiği için şişerek çatlaklardan dökülen toprakları yukarı iter. VERİSOL İNTRAZONAL TOPRAK

KALSİMORFİKLER b) Rendzinalar: Yumuşak kireçtaşları üzerinde oluşan bu topraklar, genellikle koyu renkli olup alt kısmında kireç birikimi olur. RENDZİNA İNTRAZONAL TOPRAK

AZONAL ( Taşınmış) TOPRAKLAR

Alüvyal Toprak AZONAL TOPRAK 1. ALÜVYAL TOPRAKLAR: Akarsuların taşıyıp biriktirdikleri malzemelerden oluşan topraklardır. Çok verimlidirler.

4. KOLÜVYAL TOPRAKLAR: KOLÜVYAL TOPRAKLAR (AZONAL TOPRAK) Dağlık sahalarda eğimli yamaçlar boyunca ufalanan malzemelerin dağların eteklerinde birikmesi ile oluşurlar.

5. LİTOSOLLER: Dağ yamaçlarında, ince malzemeler yağmur sularıyla sürekli taşındığından iri malzemeler kalır. Böylece yamaçlarda taşlı topraklar ( Litosol’ler ) oluşur. LİTOSOLLER (AZONAL TOPRAK)

3.REGOSOL(Kumlu Topraklar) Volkanlardan çıkan kum boyutundaki malzeme, Akarsuların biriktirdiği depolar, Ya da; yamaç eteklerindeki kumlu Kolüvyal depolar üzerinde oluşan topraklardır. AZONAL TOPRAK

2.LÖS: Rüzgarların taşıyıp biriktirdiği toz büyüklüğündeki parçacıklardan oluşan topraklardır. AZONAL TOPRAK

6. MOREN: Buzulların taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan topraklardır. AZONAL TOPRAK

İKLİM VE İKLİM ÖZELLİĞİ BİTKİ ÖRTÜSÜ TOPRAK TİPİ Ekvatoral İklim   Ekvatoral Orman    Akdeniz İklimi  Maki  Sert Karasal iklim İğne Yapraklı (Tayga) Orman   Tundra İklimi Tundra Bitkileri   Ilıman Karasal – Yarı Kurak  Bozkır ( Step )  Okyanus İklimi Yayvan Yapraklı Orman   Çöl İklimi Çöl Bitkileri   Ilıman Karasal – Yarı nemli  Çayır ETKİNLİK LATERİT TERRA ROSSA PODZOL TUNDRA TOPRAĞI KAHVERENGİ STEP T. KAHVERENGİ ORMAN T. ÇÖL TOPRAĞI ÇERNEZYOM ( KARA) T.

TOPRAK TİPİ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ALÜVYAL LÖS HALOMORFİK KOLÜVYAL    TOPRAĞIN ÖZELLİĞİ  TOPRAK TİPİ 1 Akarsuların taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan topraklar.  2 Rüzgarların taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan topraklar. 3 Bünyesinde en fazla tuz bulduran topraklar.  4 Selinti suların taşıyıp dağ eteklerinde biriktirdiği topraklar. 5 Erozyona uğrayan yamaçlarda oluşan taşlı topraklar. 6 Kum boyutundaki volkanik malzeme ve akarsuların biriktirdiği kumlu depolar üzerinde oluşan topraklar. 7 Drenajın iyi olmadığı alanlarda oluşan topraklar. 8 Yumuşak kireç taşları ve killi depolar üzerinde oluşan topraklar. 9 Humus bakımından fakir olan sıcak - nemli bölge toprakları. 10 Bünyesinde demir oksit oranı fazla olan kırmızı renkli topraklar. 11 Kışın donup yazın ayrışarak bataklık halini alan zonal topraklar. ALÜVYAL LÖS HALOMORFİK KOLÜVYAL LİTOSOL REGOSOL HİDROMORFİK KALSİMORFİK LATERİT TERRA-ROSSA TUNDRA

TOPRAK TİPİ 12 13 ÇERNEZYOM PODZOL    TOPRAĞIN ÖZELLİĞİ  TOPRAK TİPİ 12 Iıman yarı nemli karasal iklim bölgelerinde çayır bitki örtüsü altında oluşan verimli topraklar 13 İğne yapraklı soğuk orman sahalarında görülen topraklar. ÇERNEZYOM PODZOL