DEDE KORKUT HİKAYELERİ

Türk dilinin ve kültürünün en güzel, en dikkate değer eserlerinden, Türk Edebiyatının en büyük anıtlarından biri,destanî hikayeler kitabıdır. Asıl adı “Kitab-ı Dede Korkut alâ Lisan-ı Taife-i Oğuzan”(Oğuzların diliyle Dede Korkut kitabı) Kitap,12 destanî hikaye ile baş tarafında bulunan ve Korkut Ata’nın efsanevi kişiliğine ilişkin bir önsözden meydana gelir. Bugüne kadar iki yazma nüshası ele geçirilmiştir. Birincisi Dresten Kral Kitaplığı’nda bulunmuş olan 12 hikayeden ibaret tam nüshadır.İkincisi Vatikan Kitaplığı’nda bulunan 6 hikayelik eksik nüshadır.Nüshalar arasında yer yer kelime ve cümle farkları vardır.

Vatikan nüshasının ilk sayfası

Dresten Nüshasının ilk sayfası

Dede Korkut (Korkut Ata) Esere “Dede Korkut Kitabı” denmesinin sebebi, Dede Korkut adındaki mübarek, yaşlı ve bilgili ozanın, her hikayede ortaya çıkarak boy boylayıp soy soylamasıdır. Kitabın giriş bölümünde şöyle tanıtılmaktadır: “Resul Aleyhisselam zamanında Bayat boyundan Korkut Ata derler bir er koptu. Oğuzun ol kişi tamam bilicisiydi. Ne der ise olur idi. Gaipten türlü haber söyler idi. Hak Teala onun gönlüne ilham eder idi...” En önemlisi Dede Korkut bir ozandır. Daha çok “ozanların piri” olarak tanınır. Bütün hikayelerin sonunda elinde kopuzu ile o görünür. “Boy boylar, soy soylar.” Gazi erenlerin başına ne geldiğini söyleyerek hikayenin kahramanları için bir Oğuznâme düzenler.

Korkut Ata, bir halk filozofu, akıl hocası, ozan ve keramet sahibi bir kişidir. Devlet işlerini Oğuz törelerini, savaş ve barış nizamını bilen ve beylerin her müşkülünü çözen tecrübeli bir insandır. Tarihi kaynaklarda Dede Korkut hanlar katında sözü geçen, akıl ve bilge vezir olarak anılır. Dede Korkut güvenilir, yapıcı ve saygı değer kişiliği ile Oğuz Boyunun değerler, anlamlar ve kurallar bütününden oluşan dünya görüşünün uygulamasında ve öğretilmesinde etkilidir.

Korkut Atanın anısı uzun yıllar boyunca Türk dünyasının çeşitli alanlarında yaşamakta,ülkemizde Bayburt ilinde adına şenlikler düzenlenmektedir. Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde halk şairi, veli olarak anılır. Türkmen, Kazak, Kara Kalpak, Özbek boylarında menkıbeleri vardır. Ahlat, Azerbaycan, Kırgızistan gibi Türk dünyasının çeşitli yerlerinde Dede Korkut’ a isnat edilen mezarlar bulunmaktadır. Kazakistan’da anıt parkı yapılmıştır.

Kazakistan’da adına yapılan anıt

Hikayelerinin Yayıldığı Alan Esere göre olaylar Kafkasya, Kuzeydoğu Anadolu, (Kars, Pasinler, Bayburt, Trabzon) bölgesinde geçer. Oğuzların oturdukları yerler Oğuz ili adı ile gösterilir. Kâfir illeri ise Gürcü, Abaza, Trabzon Rum ülkeleridir. Oğuzlar göçebe oldukları için sınırları açık olarak belirli değildir. IX ve XI. Yüzyıllar arasında Oğuzların Sir-Deryanın kuzeyindeki komşuları olan Peçenek ve Kıpçaklarla ilişkileri ve savaşlarının da yer aldığı hikayeler de vardır.

Hikayelerdeki Zaman Hikayelerin meydana getirilmesi ile yazıya geçirilmesi zamanları birbirinden ayrıdır. Eski çağlarda yaşanmış, halkın ve ozanların ortak çabalarıyla gelişmiş sözlü edebiyat halinde yaşayarak XV ve XVI. Yüzyıllar arasında yazıya geçirilmiştir. Kitabı, eski Oğuz destanî geleneğini çok iyi bilen, zevki ve sanat kabiliyeti yüksek bir ozanın düzenleyip yazmış olması ihtimali yüksektir. Kitaptaki Hikaye Adları 1.Dirse Han Oğlu Boğaç Han’ın Destanı 2.Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması Destanı 3.Kam Büre Oğlu Bamsı Beyrek Destanı 4.Kazan Bey Oğlu Uruz Bey’in Destanı 5.Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Destanı 6.Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı’nın Destanı 7.Kazıklı Koca Oğlu Yiğenek’in Destanı

8. Tepegözü Öldüren Basat’ın Destanı 9. Begil Oğlu Emren’in Destanı     10.Uşun Koca Oğlu Segreg’in Destanı   11.Salur Kazan Oğlu Uruz’un Destanı   12.Dış Oğuz’un İç Oğuz’a Savaşı Konular bakımından hikayeleri 4 gruba ayırabiliriz.  1. Oğuzların kâfirlerle savaşlarını anlatanlar: 2,4,7,9,10,11 2. Oğuzların kendi aralarında yaptıkları savaşları anlatanlar: 1, 12 3. Aşk maceralarını ele alan hikayeler: 3,6   4. Mitolojik unsurları taşıyan hikayeler: 5,8

Hikayelerdeki Sosyal Yapı Milli destan niteliği taşıyan bu hikayeler, milli kültür değerlerinin bir hazinesi, milli ve sosyal hayatın renkli ve ayrıntılı bir tablosu durumundadır. Olaylar dokusu dışında asıl çizilen ve dikkati çeken Türk toplumunun aile yapısı ve eğitim şeklinden gelen üstün ahlakı, karakter sağlamlığıdır. Doğruluk, sözünde durmak, mukaddes şeyler uğrunda gerektiğinde kendini feda etmek gibi değerler işlenmiştir.

Çok sağlam bir aile yapısı vardır Çok sağlam bir aile yapısı vardır. Ana babaya bağlılık kardeş, eş, çocuk sevgisi işlenmiştir. Kadınlara çok saygı gösterilir. Beyler kadınlarına karşı saygılı ve çok kibardırlar. Çocuk sahibi olmak toplum bakımından önemli sayılır.

Hikayelerdeki hayat tarzı göçebe hayatıdır Hikayelerdeki hayat tarzı göçebe hayatıdır. Tabiat sevgisi ve tabiat unsurları şiirlerde üstün zevk ile anılır.

Oğuzların eğlence hayatı ile ilgili unsurlar geçer Oğuzların eğlence hayatı ile ilgili unsurlar geçer. Toylar düzenlenir, hayvanlar güreştirilir. Toylara bütün halk katılır.

Bu hikayeler tek kişilerin hikayeleri değil toplumun hikayeleridir Bu hikayeler tek kişilerin hikayeleri değil toplumun hikayeleridir.İlk bakışta Oğuzların savaşları üzerine kurulmuş kahramanlık destanları gibi görülen bu hikayeler o kahramanların içinden çıktıkları toplumun sağlam ve doğru karakterini gösterir.