Nakil Dönemi-devam 7. Ders 7. Ders
Hadislerin Sıhhatini Belirlemede Temel Hadis Kitaplarının Esas Alınması Hicri dördüncü asırdan itibaren hadisin sıhhatini, o hadisin içinde yer aldığı kitaba göre belirlenmesi süreci başlamıştır. Begavî (ö. 516), Mesâbîhü’s-sünne adlı eserinde Buhârî ve Müslim’in Sahih’lerinden aldığı rivayetlere sıhah, dört Sünen kitabından aldığı hadislere ise hısân adını vermiştir. İbnü’s-Salâh, hadislerin derecelerini sıralarken en üste Buhârî ve Müslim’in ittifakla rivayet ettikleri, en alta da her ikisinin şartına uymayıp diğer alimlerin sahih kabul ettikleri hadisler olmak üzere yedi basamakta incelemiştir. Nakil dönemi alimleri, Buhâri ve Müslim’in Sahihlerinde yer alan hadislerin sıhhati konusunda icma olduğunu, onu reddedenlerin bidat ehli kimseler olduğunu ifade etmişlerdir.
Nakil döneminde hadislerin sıhhati konusunda daha önce yapılan değerlendirmelerin karara bağlandığı kabul edilmiş ve onun üzerine yeni bir şey söylemenin yararsız olduğu kabul edilmiştir. İbnü’s-Salâh ve İbn Haldûn bu görüştedir. Onların bu düşüncesine İbn Hacer ve Sahavî gibi alimler itiraz etmişlerdir. Şâh Veliyullah ed-Dehlevî (ö. 1176/1762), hadis kitaplarını sıhhat durumlarına göre beş tabakaya ayırmıştır: Birinci tabaka: Buhârî ve Müslim Sahîhleri ve Malik’in Muvatta’ı. İkinci tabaka: Ebû Davud, Tirmizî ve Nesâî’nin Sünenleri ve Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i. Üçüncü tabaka: Yukarıdakilerin dışında câmi, müsned ve musannaf adları verilerek telif edilen hadîs kitapları
Dördüncü tabaka: Bunlar, uzun asırlar sonra, ilk iki tabakada bulunmayan rivâyetleri cemetmek maksadıyla ortaya konmuş kitaplardır. Bu çeşit rivâyetler şu kitapların muhtevâsında yer alır: İbnu Hibbân'ın Kitâbu'd-Duafâ'sı, İbnu Adîyy'in el-Kâmil'i; Hatîb el-Bağdâdî, Ebu Nu'aym el-İsfehânî, el-Cûzekânî, İbnu Asâkir, İbnu'n-Neccâr ve ed-Deylemî'nin bütün kitapları. Müsnedu'l-Havârizmî de bu tabakadan sayılır. Bu tabakanın en iyisi zayıf ve muhtemel derecesindedir, en kötüsü de mevzu veya şiddetli münkerlik taşır. Beşinci tabaka: Bir kısmı fakîhler, sufiler, tarihçiler vs. nezdinde meşhur olup dillerinde dolaşan rivâyetlerdir; kaydedilen dört tabakada her hangi bir asılları yoktur.
Kütüb-i Sitte Merkezli Kitapların Yazılması Ricâl Kitapları: Nakil döneminde kütüb-i sitte’de yer alan ravilerle ilgili çok sayıda kitap yazılmıştır. Bunlar içinde en tanınmışı İbn Hacer el-Askalânî’nin Tehzîbü’t-tehzîb adlı eseridir. Bu kitapta 12.400 civarında ravi hakkında bilgi bulunmaktadır. Derleme (Cem) Kitaplar: Belirli kitaplarda yer alan hadisleri, tekrarları çıkararak bir araya toplayan eserlerdir. Bu türde meşhur olan eserlerden biri Suyuti’nin el-Camiu’s-sağir adlı eseridir. O, başta Kütüb-i sitte olmak üzere 71 hadis kitabında yer alan hadisleri bir araya getirmeyi amaçlamıştır. Belirli konulardaki hadisleri bir araya toplayan kitaplar: Nevevî’nin (ö. 676) el-Ezkâr’ı ile Münzirî’nin (ö. 656) et-Tergîb ve’t-Terhîb adlı eseri bunlardandır.
Zevaid türü eserler: Hadis kitapları arasında karşılaştırma yaparak bir kitabın diğer kitaplarda bulunmayan hadislerini gösteren kitaplardır. Bu alanda tanınmış bir eser, Heysemî’nin (ö. 807) Mecmau’z-Zevaid adlı eseridir. Heysemi, Müsned ve Mucemleri tarayarak bu kitaplardaki, kütüb-i sitte’de bulunmayan rivayetleri bir araya getirmiştir. Etraf Çalışmaları: Bazı hadis kitaplarında yer alan hadislerin baş taraflarını alarak, onların hangi kitaplarda yer aldığını bildiren kitaplardır. Mizzî’nin (ö. 742) Tuhfetü’l-Eşrâf adlı kitabı meşhur olmuştur. Bu kitapta Kütüb-i sitte’ye birkaç kitap daha ilave ederek, bu kitaplardaki hadislerin baş kısımlarını alfabetik olarak sıralamıştır.