Hukuki Açıdan Özel Eğitim ve Eğitim Etiği Av. J. Işıl BAĞATUR

İyi ahlak için iyi yasalar gereklidir İyi ahlak için iyi yasalar gereklidir. Yasalar da iyi ahlak olmadan korunamaz. Niccolo Machiavelli Hiç kimse onu bulandırmadığı ve ihlâl etmediği sürece hukuk, teneffüs ettiğimiz hava gibi görünmez ve tutulmaz bir şekilde etrafımızı kaplar. Hukuk ancak kaybettiğimizi anladığımız zaman değerinin farkına vardığımız sağlık gibi sezilmez bir şeydir. Pierre Calamanderi

Dünyanın her türlü akla ihtiyacı var. Temple Grandin

EĞİTİM HAKKI Eğitim herkesin hakkıdır. Tüm çocuklar akranları ile aynı ortamda, sürekli bir eğitimden yararlanmalıdır. Her çocuk farklıdır; farklı yetersizlik ve eğitim gereksinimleri vardır. Farklılık ya da engelinden dolayı hiç kimsenin eğitim- öğretim hakkı engellenemez.

TC Anayasası BÜTÜNLEŞTİRMEYE TEMEL TEŞKİL EDEN YASAL DÜZENLEMELER Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliği 222 Sayılı Eğitim Kanunu 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve K.H.K. Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında K.H.K. TC Anayasası BÜTÜNLEŞTİRMEYE TEMEL TEŞKİL EDEN YASAL DÜZENLEMELER ULUSAL YASAL DÜZENLEMELER

ULUSAL YASAL DÜZENLEMELER TC Anayasası Madde 42 “… Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.” 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu Madde -7 “Eğitim Hakkı” - “İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. ”Madde -8 “Fırsat ve İmkân Eşitliği” - ”Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır.” 5378 Sayılı Özürlüler Ve Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Madde 15- “Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez. Özürlü çocuklara, gençlere ve yetişkinlere özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanır.” 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında K.H.K. Madde 24- ‘’Resmî ve özel okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim okulları ile yaygın eğitim kurumları; kendi çevrelerindeki özel eğitime ihtiyacı olan bireylere özel eğitim hizmetleri sağlamakla yükümlüdür’’

ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER -1948İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi -1952 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi -1960 UNESCO Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme -1966 BM Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi -1971 BM Zihinsel Engelli Bireylerin Hakları Bildirisi -1975 BM Özürlü Hakları Bildirgesi 1981- UNESCO Malaga Eğitim, Önleme ve Katılım Faaliyetleri -Dünya Konferansı ve Sundberg Bildirgesi -1982 BM Engelliler İçin Dünya Eylem Programı -1982 Engelliler İçin Dünya Eylem Sözleşmesi -1989 Çocuk Haklarına Dair Sözleşme -1990 Herkes İçin Eğitim Dünya Konferansı -1993 BM Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Standart Kurallar -1994 UNESCO Salamanca Bildirgesi -1996 BM Özürlülük Strateji Belgesi 2000- Dünya Eğitim Forumu -2003 BM Özürlülük İçin Fırsat Eşitliği -2006 BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme 2004-2010 Avrupa Komisyonu Özürlülük Eylem Planı -2006-2015 Avrupa Konseyi Özürlüler Eylem Planı -2010-2020 Avrupa Birliği Özürlülük Stratejisi ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER

ÖZEL EĞİTİM Özel eğitim, sadece engelli eğitimi değil Özel eğitim; bireysel eğitim değil Özel eğitim her türlü öğrenme yetersizliklerine odaklanmış, “bireyselleştirilmiş eğitim programları” ile bireyselleştirilmiş ve farklılaştırılmış eğitim Yasada özel eğitime ihtiyacı olan birey tanımında engel kelimesi bulunmamakta! Özel gereksinimli bireyler için eğitim, eğitimden de öte birşeydir.

En az sınırlandırılmış eğitim ortamı HAK TEMELLİ MODELLER - EN AZ KISITLAYICI ORTAM KAYNAŞTIRMA En az sınırlandırılmış eğitim ortamı Özel eğitime ihtiyacı olan bireyin; Toplumla bütünleşmesini sağlamaya yönelik Destek eğitim hizmetlerinin de verildiği Mümkün olduğunca yetersizliği olmayan akranlarıyla bir arada olmasını sağlayan en uygun eğitim ortamı

ÖZEL EĞİTİM İHTİYACI Özel eğitimde önemli olan «bireyselleştirilmiş eğitim ihtiyacı»nın varlığıdır! Başarı düzeyi düşük veya ortalamanın altında olan öğrencilerin ya da üstün zeka ve yetenekliler (bunların bir kısmı engelli olabilir) gibi ortalamanın üzerinde olan öğrencilerin yaşadığı öğrenme güçlükleri Eğitim sisteminde 4+4+4 ile yapılan değişikliklerle, mevcut koşullarda ilköğretimden sonra eğitimine devam edemeyecek olan, başarı düzeyi düşük gençlerin sayısında bir artış olması muhtemel

BASAMAKLAR TÜRKİYE’DEKİ DURUM ÖZEL EĞİTİM 1- Tıbbi Tanılama (Sadece Destek Eğitim Hizmetlerine Yönlendirme İçindir) 2- Eğitsel Değerlendirme,Tanılama ve Yönlendirme (RAM) 3- Yerleştirme (İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri) 4- İzleme (RAM,OKUL,ÖEHK)

EN AZ SINIRLANDIRILMIŞ ORTAM VE KAYNAŞTIRMA TÜRKİYE’DEKİ SİSTEM EN AZ SINIRLANDIRILMIŞ ORTAM VE KAYNAŞTIRMA İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri (Yerleştirme ÖEHK) Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) YÖNLENDİRME (ÖEDK) Kaynaştırma /Ayrıştırma OKUL (Destek Eğitim Sistemi) 1-Okul İçi: Oda, teknik donanım ve personel 2-Okul Dışı: Rehabilitasyon merkezleri Tıbbi Tanılama (ÖZÜRLÜ SAĞLIK KURULU RAPORU) Destek Eğitim Hizmetleri’nden yararlanmak için gerekli

RESMİ OKUL – ÖZEL OKUL FARKLILIK VAR MI? Gerek kaynaştırma gerekse bütünleştirme uygulamaları, mevzuat açısından resmi okul – özel okul ayırımı söz konusu değildir. Bir tek konu hariç, Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu’nun yönlendirme raporu ve velinin isteği doğrultusunda özel okullarda öğrenimlerini sürdüren öğrencinin, bulunduğu okulda kaynaştırma yoluyla eğitime devam etmesi için de karar alabilir.

Bütünleştirme Kaynaştırma Ayrıştırma Sistemin tamamlayıcı ayrılmaz parçası Genel sistemin bir parçası Genel eğitim sisteminin bir parçası

ÖZEL EĞİTİM / BÜTÜNLEŞTİRME EĞİTİMİ KATEGORİLERİ Categories of Special Education/Integration Education Engellilerin yalnızca ayrıştırılmış özel eğitim okullarında eğitim alması (S) -Education of Disabled only in Separated Special Education Institutions (S) Ayrıştırılmış özel okullar; Okullarda ayrıştırılmış özel eğitim sınıfları -Separated Special Schools; Separated Special Education Classes in Schools Özel eğitim okulları ve kaynaştırma -Special Education Schools and Inclusion- Özel eğitim okulları, özel eğitim sınıfları ve kaynaştırma -Special Education Schools, Special Education Classes and Inclusion- Kaynaştırma -Inclusion   Finlandiya İngiltere Türkiye İtalya İspanya

Bir Sorun Olarak Eğitim Sistemi Kaynaştırma Eğitimi Öğretmenlerin Davranışları Düşük Kalitede Eğitim Sabit Yöntemler Sabit Müfredat Öğretim Araçları ve Ekipmanları Eksikliği Bir Sorun Olarak Eğitim Sistemi Erişilemez Çevre Dahil Edilmeyen Aileler Bir çok okuldan Ayrılma- Bir çok Tekrar Desteklenmeyen Öğretmenler ve Okullar

BÜTÜNLEŞTİRME

BÜTÜNLEŞTİRME SÜRECİ VE NEDEN BÜTÜNLEŞTİRME? Uluslararası sözleşmeler, ulusal mevzuat ve politikalar ile AB uyum sürecinde bütünleştirme uygulamaları, sağlam bir çerçeveye oturtulmuştur. Türkiye, BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’yi 2006 yılında imzalamıştır. Bu sözleşme uyarınca bütünleştirme uygulanması zorunludur. Engelli öğrencilere yönelik bütünleştirme eğitimi fırsatlarının artırılması, Milli Eğitim Bakanlığı’nın ulusal politikasıdır.

KAYNAŞTIRMA MI? BÜTÜNLEŞTİRME Mİ? Kaynaştırma eğitimi, yetersizliği, engeli veya özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin, okulun eğitsel uygulamalarında yapılacak küçük düzenlemelerle eğitim alabildikleri bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Bütünleştirme kavramı ise okul uygulamalarının, engeli olan öğrencilerin de örgün eğitime devam edebilmelerini sağlayacak şekilde değiştirilmesidir. Bütünleştirme ile okulu tüm çocukların tüm eğitim ihtiyaçlarına cevap verebilen bir kurum haline dönüştürmek amaçlanmaktadır.

KAYNAŞTIRMA MI? BÜTÜNLEŞTİRME Mİ? Bütünleştirme ve bütünleştirme eğitimi, eğitimde daha fazla başarı ve katılımı, toplumda daha fazla katılım ve istihdamı, farklılıkların daha fazla tanınmasını ve toleransın artmasını sağlayan bir süreçtir.

KAYNAŞTIRMA MI? BÜTÜNLEŞTİRME Mİ? Okul düzeyinde bakıldığında, bütünleştirme uygulamalarına dair uluslararası deneyimler, yapılan bütünleştirme uygulamasının tüm insanların başarısının artması üzerinde etkisinin olduğunu göstermektedir. Kişisel düzeyde ise bütünleştirme, engelli insanların ve onların ailelerinin daha tatmin edici ve üretken yaşamlar sürmelerini desteklemektedir.

Türkiye’deki sistem şu anda kaynaştırma KAYNAŞTIRMA MI? BÜTÜNLEŞTİRME Mİ? Türkiye’deki sistem şu anda kaynaştırma (öğrenciler eğitsel tanılama sonuçları “ağır, orta ve hafif düzeyde engelli” şeklinde sınıflandırılmakta) Engel seviyesi hafif olarak tanılanmış olan öğrenciler kaynaştırma eğitimine alınabilmekte Eğitimde bütünleştirme kavramı ise, okul uygulamalarının, orta ve ağır düzeyde engeli olan öğrencilerin de örgün eğitime devam edebilmelerini sağlayacak şekilde uyarlanması ve düzenlenmesini ifade etmekte

BÜTÜNLEŞTİRME Okul yönetiminin bütünleştirme uygulamalarını destekleyici bir tutum içinde olması sürecin etkililiğini etkileyen en önemli faktörlerdendir. Bu modele göre, öğrencilerin yerleştirme süreçleri, doğrudan okullar (müdürler ve öğretmenler), RAM’lar, veliler ve yerel yöneticiler arasındaki işbirliği yoluyla yöneltilmektedir.

BÜTÜNLEŞTİRME KİMLERİ KAPSAR? Bütünleştirme, çocuğun özel gereksinimi ve/ veya engeli olsun veya olmasın, sosyal, kültürel, eğitimsel, yaşamsal aktivite ve fırsatlara tüm toplum üyeleri ile eşit düzeyde erişimde güçlük yaşayan bütün çocukları kapsar. Söz konusu bireyler belirli bir gereksinimine ve/veya engele ilişkin tanı almış olanlar (işitme, görme, zihinsel engelliler vb.) ile tüm gelişim alanları açısından dezavantajlı grupları da kapsamaktadır (örneğin, ihmal ve istismar riski taşıyan, eğitim fırsatlarına erişimde dezavantajlı bölgelerde yaşayan, düşük sosyo-ekonomik düzey, suça itilmiş/suç işleme riski altındaki bireyler, sokakta yaşayan çocuklar, çocuk işçiler vb.).

Evrensel Olarak Bütünleştirme Uygulamalarının Aşağıdaki İlkeler ve Süreçler Yoluyla Yaşama Geçirildiği Görülmektedir: • Tüm öğrenciler için eğitim fırsatlarını arttırmak amacıyla katılımı genişletme • Bütünleştirme konusunda tüm öğretmenlere yönelik eğitim ve öğretim • Bütünleştirmeyi teşvik eden kurumsal kültür ve değerler • Bütünleştirmeyi teşvik için düzenlenen destek yapıları • Bütünleştirmeyi teşvik eden esnek kaynak sağlama sistemleri • Bütünleştirmeyi teşvik eden politikalar • Bütünleştirmeyi teşvik eden mevzuat Mevzuat, akranlarıyla birlikte eğitim alan özel gereksinimli çocukların önündeki engellerin kaldırılması yoluyla daha fazla bütünleştirme sağlanmasını desteklemektedir.

HAK TEMELLİ MODELLERİN ÜÇ TEMEL GEREKÇESİ EĞİTSEL GEREKÇE: Bütünleştirme okulları, bireysel farklılıklara cevap veren ve tüm çocuklara yarar sağlayan öğretme yöntemleri geliştirmek zorundadır. SOSYAL GEREKÇE: Bütünleştirme okulları çeşitliliğe yönelik tutumları değiştirebilmekte ve adil, ayrımcı olmayan bir topluma yönelik temeli oluşturabilmektedir. EKONOMİK GEREKÇE: Sosyal ve toplumsal bütünleştirme, toleransı ve kabulü artırarak toplumun daha geniş kesimlerine fayda sağlarken, bir yandan da engellilerin istihdam edilerek, ekonomiye katkı sağlayan üreticiler haline gelmesini sağlamaktadır

özel eğitimin güçlendirilmesi projesi ʺbirlikte başarırız ʺ strengthening special education project

Genel hedef: “Türkiye'deki özel eğitim hizmetlerini iyileştirmek suretiyle, dezavantajlı gruplara dahil ve özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin topluma katılmasına katkıda bulunmak” Dört temel bileşen; Türkiye’deki yasal düzenlemelerin gözden geçirilerek, çağdaş standartlara uygun olarak revize edilmesi için politika önerileri geliştirmek Ulusal düzeyde özel eğitime yönelik toplumsal farkındalığın artırılması Özel eğitimde kullanılan ölçme araçlarının güncellenmesi Mesleki ve teknik eğitime yönelik çalışmalar

Rakamlar Ne Söylüyor?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Bankası (WB) ın, 2011 yılında açıkladığı ve Şubat 2012’de Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından da Türkiye’de tanıtımı yapılan “Dünya Engellilik Raporu” nda engellilik ile ilgili ortaya çarpıcı ve önemli sonuçlar Dünya Sağlık Örgütünün daha önceki araştırmalarında dünya nüfusunun yaklaşık %10 engelli iken, 2011 Dünya Engellilik Raporu’na göre %15 olduğu varsayılmaktadır. http://www.who.int/disabilities/world_report/2011/en/index.html

İtalya’ya ilişkin istatistiksel veriler   Toplam % Zorunlu eğitime devam eden toplam öğrenci sayısı- Total Number of Students in Compulsory Education 7.326.567 Özel eğitime ihtiyacı olan öğrenci sayısı- Total Number of Students in Compulsory Education 170.696 2,33 Ayrıştırılmış özel eğitim okullarında eğitim gören çocuk sayısı- Number of Students Receiving Education in Separated Special Education Institutions 693 0,4 Kaynaştırma okullarında özel eğitim sınıflarında eğitim gören çocuk sayısı (Not:)-Number of Students Receiving Education in Special Education Classes in Inclusion Schools (P.S.:) Özel eğitime ihtiyacı olup bütünleştirme ortamlarında eğitim gören çocuk sayısı-Number of Students Requiring Special Education and Receiving Education in Integration Classes 170.003 99,6 Kaynak: Avrupa Özel Eğitimi Geliştirme Ajansı, Brüksel, 2008-Source: European Agency for Development in Special Needs Education, Brussel, 2008

İspanya’ya ilişkin istatistiksel veriler   Toplam % Zorunlu eğitime devam eden toplam öğrenci sayısı-Total Number of Students in Compulsory Education 4.372.718 Özel eğitime ihtiyacı olan öğrenci sayısı-Number of Students with Special Education Needs 111.947 2,56 Ayrıştırılmış özel eğitim okullarında eğitim gören çocuk sayısı-Number of Students Receiving Education in Separated Special Education Institutions 26.478 23,65 Kaynaştırma okullarında özel eğitim sınıflarında eğitim gören çocuk sayısı (Not:)-Number of Students Receiving Education in Special Education Classes in Inclusion Schools (P.S.:) Özel eğitime ihtiyacı olup bütünleştirme ortamlarında eğitim gören çocuk sayısı-Number of Students Requiring Special Education and Receiving Education in Integration Classes 85.469 76,35 Kaynak: Avrupa Özel Eğitimi Geliştirme Ajansı, Brüksel, 2008-Source: European Agency for Development in Special Needs Education, Brussel, 2008

ÖRGÜN EĞİTİM ÖĞRENCİ SAYISI (TOTAL OF FORMAL EDUCATİON)

Genel toplam Eğitim Kurumlarındaki Öğrenci Sayısı (General total): 25.305.960 Eğitim Kurumlarındaki Öğrenci Sayısı (Total Number of Students in Education Institutions)

Özel Gereksinimli Öğrenci Sayısı Number of Students with Special Needs : 252.025 2012 – 2013 MEB İstatistikleri 2012 – 2013 Ministry of Education Statistics  

2012 – 2013 MEB İstatistikleri 2012 – 2013 Ministry of Education Statistics

RAKAMLAR NE DİYOR? Şu anda tüm eğitim kademelerinde 25.305.960 öğrenci var, özel eğitim gören öğrenci sayısı 252.025 (%1), Bu sayı WHO rakamlarına göre en az %15 olmalı – hatta Özel Eğitim= (Her türlü eğitim yetersizlikleri + Engel + Özür) ise bu oran çok daha fazla olmalı Ayrıştırma azalıyor - Kaynaştırma oranı giderek artıyor (%64); resmi-özel okullar kaynaştırma/bütünleştirme için hazırlıklı olmalı

Bir gün bizim ülkemizde de yapılacak! Üniversitelerde Özel Eğitim Uluslararası Seminer Malang, Australia, 25.Temmuz.2012 Bir gün bizim ülkemizde de yapılacak!

Dinlediğiniz için teşekkür ederim. Av.Jülide Işıl BAĞATUR