Laboratuara Hazırlık Laboratuara gelmeden önce yapacağınız deneyle ilgili teorik bilgileri kitaplardan ve diğer kaynaklardan araştırıp, ön hazırlık yaparak geliniz. Deney düzeneğinin kurulması, çalıştırılması, deneyin yapılması ve sonuçların alınması ile ilgili bütün bilgileri öğrenerek, anlayamadığınız bölümleri deney öncesi grubunuz ile tartışıp, görevli öğretim elemanına sorunuz.

Deney sonuçlarının alınması, değerlendirilmesi ve yorumlanması için gerekli grafik kâğıdı ve fonksiyonlu hesap makinesi gibi malzemeleri yanınızda bulundurunuz.

Deneye başlamadan önce deneyde kullanılan araç gereçleri tanımaya çalışınız, özelliklerini araştırınız, gerekirse ilgili öğretim elemanından bilgi alınız. Laboratuarda kullanılan madde ve cihazların bir kısmı tehlikeli olduğundan daima dikkatli ve özenli çalışmak gerekir.

Laboratuarda Güvenlik Laboratuar, düzenli tutumlar içerisinde bulunması gereken ciddi bir çalışma yeridir ve bu ciddiyete herkes uymak zorundadır. Tehlikeli materyaller kullanılabileceğinden dolayı çalışma esnasında kendinizin ve çalışma arkadaşlarınızın güvenliği ön planda tutulmalıdır.

Bunun yanı sıra, laboratuar çalışması süresince aşağıda verilen hususlara dikkat edilmelidir: Laboratuar çalışmalarında temizlik ve düzene fazlasıyla önem vermek ve bunu en esaslı bir kaide olarak bilmek gerekir. Çalışma süresince güvenlik gözlükleri takılmalı ve aşındırıcı sıvılardan korunmak için daima önlük giyilmelidir.

Uzun saçlar laboratuar için oldukça tehlike arz ettiğinden arkadan sıkıca bağlanmalıdır. Özellikle alev içeren deneylerde dikkat edilmelidir. Alev ile çalışırken önlüğünüzün önü kapalı olmalıdır. Sandalet gibi üstü açık ayakkabılar giyilmemelidir.

Laboratuar süresince herhangi bir şey yenmemeli ve içilmemelidir Laboratuar süresince herhangi bir şey yenmemeli ve içilmemelidir. Sigara, puro vb. benzeri şeylerle laboratuara girilmemelidir.

Çalışma süresince ani hareketlerden kaçınılmalıdır Çalışma süresince ani hareketlerden kaçınılmalıdır. Çalışırken kişinin tüm dikkatini yapılan işe konsantre etmesi gerekir. Laboratuarda meydana gelebilecek herhangi bir kazadan mutlaka laboratuar sorumlusu haberdar edilmelidir. Kıyafetlerinize kimyasal madde sıçradığında veya döküldüğünde bol su ile yıkanmalıdır. Cildinize temas etmesi durumunda laboratuar sorumlusundan yardım istenmelidir.

Deney esnasında materyallerin kullanımına dikkat edilmelidir Deney esnasında materyallerin kullanımına dikkat edilmelidir. Bu noktada: Çalışma esnasında verilen talimatlar dışına çıkılmamalıdır. Deney tüpü hiç kimseye doğru tutulmamalıdır.

Derişik asit ve bazların seyreltilmesi yavaş ve dikkatli yapılmalıdır Derişik asit ve bazların seyreltilmesi yavaş ve dikkatli yapılmalıdır. Daima asit çözeltisi baza ilave edilerek seyreltilmelidir. Aksi takdirde oluşan ısı, hızlı bir şekilde suyun buharlaşmasına ve asidin sıçramasına neden olacaktır.

Laboratuarda bulunan hiç bir şey yenilip içilemez Laboratuarda bulunan hiç bir şey yenilip içilemez. Asla kimyasal maddeler yakından koklanmamalıdır. Belirli bir mesafede tutulup yelpazelenerek koklanmalıdır. Sıvı olan kimyasallar pipetle çekilir. Pipet içerisine çözelti alınırken plastik puar vb. malzemeler kullanılmalıdır. Asla pipetler ağız yoluyla kullanılmamalıdır.

Balon joje, mezür ve cam şişelerde ısıtma işlemi yapılmamalıdır. Isıtılmış olan sıcak cam tüpler maşa ile tutulmalıdır. Materyaller deney sonunda temizlenmeli ve muhafaza edilmelidir.

Deneyler esnasında ellerinize kimyasal maddeler bulaşabilir Deneyler esnasında ellerinize kimyasal maddeler bulaşabilir. Bunlar sağlık açısından ciddi tehditler oluşturabilir. Bu nedenle eldiven kullanmanız sağlığınız açısından önemlidir. Şayet eldiven kullanılmıyorsa, deney sonrası eller ve yüzler sabunla yıkanmalıdır. Araç ve gereçlerin kırılmasına, bozulmasına, yanmasına ve arızalanmasına sebep olacak hareketlerde bulunmayınız, çalışma özelliklerini bilmediğiniz cihazları kurcalamayınız, görevli öğretim elemanından yardım isteyiniz. Asla sorumlu olmadığınız deneyle uğraşmayınız.

Laboratuarda kullanılan cam malzemeler deney esnasında kırılabilir Laboratuarda kullanılan cam malzemeler deney esnasında kırılabilir. Cam kırıkları asla çıplak elle toplanmamalıdır. Cam kırıklarını toplamak için maşa veya ıslak kâğıt kullanmak gerekir.

Şişe kapakları açıldığında ters çevrilerek konulur Şişe kapakları açıldığında ters çevrilerek konulur. İç taraf yukarı gelecek şekilde konulması durumunda bulaşma olabilir. Genel olarak bütün eriyiklerin bilhassa asit, alkali ve çabuk buharlaşan sıvı maddelerin şişelerinin ağızları açık ve kapaklarının masa üzerine bırakılmamasına son derece dikkat edilmelidir. Yani her ecza şişesinin ağzı kendi kapağı ile kapatılmalıdır.

Kimyasal maddelerin konulduğu tüm şişeler etiketlenmeli ve etikete maddenin adı, konsantrasyonu, varsa faktörü ve tarihi yazılmalıdır. Şişeden boşaltma yapılırken etiketin üst kısma gelmesi bilgilerin silinmemesi açısından önemlidir.

Kimyasalların üzerindeki işaretler dikkatlice okunmalıdır Kimyasalların üzerindeki işaretler dikkatlice okunmalıdır. Kimyasal maddelerin yanlış kullanımı oldukça tehlikelidir. Bu duruma azami derecede riayet edilmesi gerekir. Her kullanımdan sonra laboratuar reaktifleri ve kimyasallar raflarına yerleştirilmelidir. Reaktif şişeleri daima temiz tutulmalıdır.

Kimyasal madde dolabı sıkıca kapatılmalı ve buharlaşmaya meydan vermemelidir. Kimyasal katı maddeler temiz bir spatülle alınmalıdır. Kimyasal maddeler ısıtılırken üstten bakılmaz, çünkü taşma ve buhar çıkışı olabilir. Kimyasal maddeler kaynatılırken ya da karıştırılırken ağzı kapatılmaz.

Zehirli (toksik), uçucu (volatile) ve tahrip edici (corrosive) kimyasallar çeker ocak içerisinde dikkatlice alınıp kullanılmalıdır. Uygun havalandırma daima sağlanmalıdır.

Bazen kaza ile termometre kırılıp içerisindeki civa etrafa saçılabilir Bazen kaza ile termometre kırılıp içerisindeki civa etrafa saçılabilir. Civa zamanla buharlaşır ve teneffüsle insan vücudunda birikir. İnsan vücudunda biriken civa belli bir doza ulaştığında öldürücüdür. Bu açıdan etrafa saçılan civa, her taraf araştırılarak muhakkak toplanılmalıdır. Civa zehirli bir kimyasal olduğundan çıplak elle toplanılmaz. Böyle durumlarda laboratuar sorumlusu muhakkak haberdar edilmelidir.

Masanızda bozuk araç ve gereçler mevcutsa hemen ilgili görevliye haber veriniz. Diğer masalardan araç ve gereç almayınız, başka masalara parça götürmeyiniz. Gerekli malzemeyi ilgili görevliden temin ediniz. Cihazları çalışır vaziyette bırakıp laboratuardan ayrılmayınız.

Deney bitiminde laboratuardaki gaz sisteminin ve suların kapalı olduğundan emin olmadan laboratuar terk edilmemelidir. Her öğrenci kullandığı araç ve gereçlerden sorumludur. Çalışma sonunda hepsinin bizzat kendisi temizleyip yerli yerine koyduktan sonra laboratuarı terk etmelidir.

Masalara veya yere dökülen kimyasal maddeler hemen temizlenmelidir Masalara veya yere dökülen kimyasal maddeler hemen temizlenmelidir. Deney masaları muhakkak temizlenmeli, tertip ve düzen içinde bırakılmalıdır. Her deney sonunda kullanılmış olan kaplar ve tüpler deney bitiminden sonra hemen temizlenmelidir. Deney süresince meydana gelen olaylar ve değişmeler dikkatle izlenmelidir, bu değişmeler düzgünce kaydedilmelidir. Deney ilk anda sonuç vermiyorsa belirli şartlar altında deney sabırla tekrarlanmalıdır.

Yangın söndürme tertibatının bulunması ve kullanımının bilinmesi zorunludur.

LABORATUAR KAZALARINDA İLK YARDIM Laboratuar kazaları çok sık rastlanan olaylardır. Bu nedenle ilk yardım dolabının olması ve ilk yardımın herkes tarafından bilinmesi gerekir. Bu dolapta bulundurulacak bazı ilkyardım malzemeleri: a- Pamuk, gaz bezi, sargı bezi, yapıştırıcı bant v.s b- Oksijenli su (Hidrojen peroksit % 3’lük çözeltisi) c- Tentürdiyot d- % 70’lik alkol e- Penisilin veya diğer antibiyotik tozları, merhemleri f- Bir saat iyice kurutulmuş ve temiz, kapalı bir şişe içinde muhafaza edilmiş ince sofra tuzu g- % 0.5 pikrit asit çözeltisi h- Sodyum bikarbonatın % 50’lik çözeltisi j- Makas, pens ve spatül

Laboratuar çalışmaları sırasında meydana gelebilmeleri muhtemel kazalar ve bu kazalar için alınacak tedbirler: Kesiklerde: Laboratuarda kullanılan cam malzemelerin kırılması sonucu oluşan keskin kenarların neden olduğu kesikler, yırtılmalar ve cam batmaları en sık rastlanan olaylardır. Kesilen yeri kalp hizasından yüksekte tutarak, kesik üzerine bastırılır ve kan akışı durdurulmaya çalışılır. Antiseptik bir madde ile temizlenerek gazlı bez veya yara bandı ile sarılır.  

Cam işlerindeki yaralar için: Eğer bu yaralar büyük ve tehlikeli değilse oksijenli su, alkol ve tentürdiyot ile pansuman yapıldıktan sonra penisilin tozu ekilerek gazlı bez ile bağlanmalıdır. Kanı keserek, iyodoform serpmek ve iyodoformlu bez sarmak da uygulanabilir. Büyük çapta meydana gelmiş olan yaralar doktor tarafından tedavi edilmelidir. Bu yaralar daha ziyade ellerde meydana geleceği için fazla kan kaybı vermemek maksadıyla kol, pazı bölgesinden sıkıca bağlanmalı ve tedaviden sonra açılmalıdır.

Yanmalarda: Asit, alkali, brom veya fosfor yanıkları derhal bol su ile yıkanmalıdır. Alkali yanıkları göz hariç % 0,5’lik asetik asit çözeltisi, asit yanıkları ise % 1’lik sodyum bikarbonat çözeltisi ile yıkanarak nötralize edilebilir. Göz yanıklarında bunlar yapılmaz. Hemen bol su ile yıkanır ve bir doktora başvurulur. Brom yanığında yanık yeri benzol veya petrol eteri ile iyice yıkanır. Fosfor yanığında ise yanık yeri bikarbonat eriyiğine batırılır ve sonra fosforun oksitlenmesi için açık havada tutulur.

Ateş veya kızgın bir maddenin değmesiyle meydana gelen yanmalarda: Eğer yanan yer kabarmamış ve su toplamamış ise bir pamuk parçasıyla yanan yere biraz pikrik asit sürmek yeterlidir. Bu yanık artık sızı yapmaz. Eğer yanan yer su toplamış veya kabarmış bir durumda ise hemen yaranın üzerine önceden hazırlanmış olan ince yemek tuzundan bolca dökerek sarılmalıdır. Bu yaraya su değdirilmemelidir. Merhemlerle tedavi edilmelidir.

Ele veya elbiseye baz sıçramalarında: Derhal bol su ile yıkandıktan sonra % 4’lük sirke asidiyle nötrleştirilir ve tekrar bol su ile yıkanır. Gereğinde deriye merhemde sürülebilir. Eğer yara açılmış ise penisilin tozu veya merhem ile tedavi edilmelidir. Ağır vakalarda doktora başvurulmalıdır.   Ele veya elbiseye asit sıçramalarında: Derhal bol su ile yıkandıktan sonra çok seyreltik NaHCO3 çözeltisi ile yıkanır.

Baz ve asidin göze sıçramaları halinde: Derhal bol su ile yıkanmalı ve göz merhemi sürülmeli, doktora başvurulmalıdır.   Zehirlenmelerde: Alkali, asit ve ağır maden tuzlarının eriyikleri ile ağız ve midenin yanması durumunda; madde mideye inmemişse ağız bol su ile yıkanır. Mideye inmişse su veya açık çay içirilerek midedeki konsantrasyon seyreltilir. Ayrıca süt ve yumurta akı gibi zehri nötralize eden maddeler de içirilebilir.

Solunum yollarını tahriş eden zehirli gazlarla (klor, brom, HCL, Hidrosiyanikasit, CO) zehirlenme durumunda: Doktor gelinceye kadar kişi hemen açık havaya çıkarılarak temiz havada solunum yapması sağlanır. Ağız yoluyla iç zehirlenme olaylarında doktora başvurulmalıdır. Mide yıkatılıp gerekli tedavi yapılmalıdır.   Asetikasitle zehirlenmelerde: Tanenle mide yıkanmalı, kusturucu ilaçlar alınmalıdır.

Brom ve Klorla zehirlenmelerde: Pamuğa damlatılmış mutlak alkol koklanmalı, açık havada solunum yapılmalı ve doktora gidilmelidir.   İyodla zehirlenmelerde: Nişastalı sıvılarla mide yıkaması yapılır. Süt, sodyum bikarbonat, % 4 tiyosülfat çözeltisi kullanılır. Civa ile zehirlenmelerde: Sodyum bikarbonatla mide yıkaması yapılmalı, sütle ağzı çalkalamalı, yumurta akı ve bal almalı, damara Na-tiyosülfat enjeksiyonu yapmalı, glikoz kullanılmalı ve bir doktora gidilmelidir. Çinko ve bileşikleriyle zehirlenmelerde: Kusturma, tanenli mide yıkaması yapılmalı, süt, yumurta akı almalı ve bir doktora gidilmelidir.

Etil alkolle zehirlenmede: Mide yıkaması, suni teneffüs yapılmalı, koyu kahve, sıcak banyo, sonra da soğuk duş yapılmalıdır.   Fenolle zehirlenmede: Mide yıkaması, kusturucu ilaçlar, kömür, mangan sülfat, süt ve nişasta kullanılmalıdır. Amonyakla zehirlenmede: Sulandırılmış sirke ve sitrat asidi kullanılmalıdır. HF, HNO3 ve HCl asitleri ile zehirlenmelerde: Sulandırılmış sabunlu su içirilir. Seyreltik bazik çözelti kullanılır.

Formalinle zehirlenmede: Mide yıkaması yapılır, bol yumurta akı ve maden suları kullanılır.   Fosforla zehirlenmede: % 0,1 potasyum permanganatla mide yıkaması yapılır, yağ, zeytinyağı, süt, yumurta sarısı da verilebilir. Elektrik Çarpması: Öncelikle elektrik akımına kapılan kişinin elektrikle temasta olup olmadığı kontrol edilir. Gerekirse sigortalardan elektrik kesilir. Kişiye suni teneffüs yaptırılarak bir doktora başvurulur.

Son derece zehirli (toxic) maddeler solunduğunda veya az miktarda yutulduğunda sakatlık veya ölümle neticelenebilir. Patlayıcı (explosive) etkiye sahip maddeler dikkatlice kullanılmalıdır (Na, K vb.). Uçucu (volatile) maddeler kolay buharlaşabilir. Tahriş edici (irritant) ve tahrip edici (corrosive) maddeler dokuları tahrip eder, iltihaplanmalara yol açabilirler. Tutuşabilen (flammable) maddeler de kolayca yanabilirler. Dietileter, izobutan vb. kuvvetli alev alıcı maddeler alev, kıvılcım ve ısı kaynaklarından uzak tutulmalıdır.