Hicri Dördüncü ve Beşinci Asırlar Rivayet Dönemi Hicri Dördüncü ve Beşinci Asırlar 5. Ders

Hicri dördüncü ve beşinci asırlar Abbasiler ile emirlikler veya hanedanlıklar dönemi olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde İslami ilimlerin teşekkülü tamamlanmış, mezhepler kökleşmiştir. Batıniler ve Karmatîlerin etkisi artmış İslam Felsefesi ve tasavvuf doğmaya başlamıştır. Siyasi olaylar: Abbasiler ile Fatimiler arasındaki mücadelede Selçuklular Abbasilere yardım etmiş, Fatimilerin şii propagandalarına karşı durabilmek için vezir Nizamü’l-mülk medreseler kurmuştur. Düşünce hareketleri: Büyük ehli sünnet alimlerinden Eş’arî (ö. 324) ve Maturidi (ö. 333) bu dönemde yaşamıştır. Debusi, Pezdevi, Serahsi gibi fıkıh usulcüleri de bu dönemde yaşamışlardır.

Hadisçilerden İbn Hibbân el-Büstî (ö. 354), Ramhürmizî (ö Hadisçilerden İbn Hibbân el-Büstî (ö. 354), Ramhürmizî (ö. 360), Hâkim en-Nîsabûrî (ö. 405) Hatîb el-Bağdâdî (ö. 463); Felsefecilerden Farâbî (ö. 339) ve İbn Sinâ (ö. 428); Tasavvufçulardan Abû Ali Ed-Dekkâk ve el-Kuşeyrî (ö. 546) gibi büyük alimler bu dönemde yaşamışlardır. Mezhepler: Mezhepler arasındaki farklılık derinleşmiş ve her grup kendini fırka-i nâciye görmüştür. Ehl-i hadis ile Mutezile veya Ehl-i rey arasında tartışmalar yoğunlaşmıştır. Bu dönemde akılla nakli uzlaştıran iki kelam ekolü ortaya çıkmıştır: Eşarilik ve Maturidilik. Amelde Hanbeliliği benimseyen Eşarilik, zamanla güç kazanmış ve Maturidilik zayıflamıştır.

Hatib el-Bağdadî gibi büyük muhaddislerin yazdığı eserler hadis ehlinin güç kazanmasına neden olmuştur. Bu dönemden sonra, Eşarilik, Maturidilik ile birlikte Ehl-i sünnet olarak anılmaya başlanmıştır. Koyu bir Eş’arî olan Nizamü’l-mülk’ün medreseleri sayesinde Mutezile Bağdat’tan ayrılmak zorunda kalmıştır.

Hadis İlmiyle İlgili Gelişmeler İlk hadis usulü eserlerinin yazılması: Ramhürmüzî (ö. 360) el-Muhaddisu’l-Fasıl Hakim en-Nîsâbûrî (ö. 405) Ma’rifetü ulumi’l-hadîs Hatîb el-Bağdâdî (ö. 460) el-Kifâye fi ilmi’rivâye Bu eserler Mutezile ile Hadisçiler arasındaki tartışmalardan izler taşımaktadır.

Bu dönemde yazılan önemli hadis kaynakları: Taberânî (ö. 360) el-Mu’cemü’l-kebîr, el-Mu’cemü’l-evsat, el-Mu’cemü’s-sağîr İbni Hibbân (ö. 354) Sahîh Beyhakî ( ö. 458) es-Sünenü’l-kübrâ Bu dönemde yazılan önemli ricâl çalışmaları: İsim karışıklıklarını gidermek, künyesiyle bilinenlerin isimlerini tespit etmek, isim, künye veya nisbelerin okunuşlarını belirlemek vb. amaçlarla birçok kitap yazılmıştır.

Hadis İlimleri ile İlgili Çalışmalar: Hadislerin illetleriyle ilgili çalışmalar yapılmıştır. Hadislerin bilinmeyen kelimelerinin açıklandığı Garîbü’l-hadis kitapları yazılmıştır. İtiraz edilen veya birbirine zıt anlamlar içeren hadislerin yorumlandığı ve ihtilafların giderildiği kitaplar yazılmıştır. Tahavî (ö. 321) Müşkülü’l-âsâr. Hadislerde geçen misalleri bir araya toplayan çalışmalar yapılmıştır.

Şerh çalışmaları: Hattâbî (ö. 388), Mealimü’s-sünen (Sünen-i Ebî Davud şerhi) İbn Battal (ö. 449), Şerhu Camiu’s-sahih (S. Buhârî şerhi) İbn Abdi’l-berr, et-Temhîd (Muvatta şerhi) Şerhlerin içeriği: Hadislerin senedleriyle ilgili bilgi vermek, illetlerini açıklamak, bu illetleri giderecek şahitler bulmak, tanınmayan raviler hakkında bilgi vermek. Metinle ilgili: Metinlerin şahitlerini bulmak, anlaşılmayan ifadeleri açıklamak, anlamı genişletecek bilgiler vermek.

Temel Hadis Kaynakları Üzerine Yapılan Çalışmalar Müstedrek: Önceki dönemde yazılmış bir kitabın şartlarına uyduğu halde kitabına almadığı rivayetlerin toplandığı kitaplara müstedrek denir. Bu eserlerin amacı, şartlara uygun hadislerin sayısını arttırmaktır. Örnek: Hakim en-Nisâbûri, Müstedrek ala’sahîhayn Müstahrac: Önceden yazılmış bir kitabı alıp, ondaki hadislerin her birini, aslında olandan farklı senedlerle rivayet etmektir. Bu eserlerin amacı, asıl kaynaktaki hadisleri sened yönüyle güçlendirmektir. Örnek: Ebû Avâne, Müstahrac. Cem: İki veya daha fazla eserde yer alan hadisleri, tekrarları atarak bir eserde toplayan eserlerdir. Örnek: Hümeydî, el-Cem’u beyne’s-sahîhayn.

Etraf kitapları: Belirli kitaplarda yer alan hadislerin fihristini yapmak amacıyla yazılmıştır. Örnek: Halef el-Vasitî, Etrâfü’sahîhayn. Temel hadis kaynaklarını eleştiren çalışmalar: Çoğunlukla Buhari ve Müslim’in Sahîhleri üzerine eleştiri çalışmaları yapılmıştır.

Hicri Dördüncü ve Beşinci Asrın Temel Özellikleri Mezheplerin görüşleri kalıplaşmış ve sistematik hale gelmiştir. Mezhepler arasındaki çekiişmeler artmıştır. Eş’arî ve Maturidî mezhebinin genel kabul görmesiyle Mutezile zayıflamıştır. İlk hadis usulü eserleri yazılmıştır. Kütübü sitte’den sonra, daha az öneme sahip hadis kitapları yazılmıştır. Temel hadis kitapları üzerine bazı çalışmalar yapılmıştır. Şianın temel hadis kaynakları olarak kabul edilen eserler bu dönemde yazılmıştır.

Vize Hakkında Kitaptan sorumlu olduğunuz bölüm: Baştan İkinci Bölüme (Nakil Dönemi) kadar. Notların dağılımı: %70 hadis tarihi bilgisi (Öncelikle slaytlar. Ama kitap da en az iki kere okunmalı) %30 Metin. Metinden tercüme ve hadis tarihi bilgisi sorulabilir. Arapça sorulup Arapça cevap istenebilir.