MİKROEKONOMİ YRD. DOÇ. DR. ÇİĞDEM BÖRKE TUNALI 29.09.2015 İ.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Sağlık Yönetimi Bölümü Ders 2: Piyasa Mekanizması, Talep, Arz ve Fiyat

Talep Bir ekonomide diğer koşullar sabitken (ceteris paribus) tüketicilerin belirli bir dönemde satın alma isteği ve yetisinde olduğu mal ve hizmet miktarı «talep edilen miktar» olarak adlandırılmaktadır. Ekonomi teorisine göre talebin iki unsuru bulunmaktadır: 1- Zevk ve tercihler (taste) 2- Satın alma yetisi (ability to buy) Zevk ve tercihler, bir mala olan isteği temsil etmekte ve malı belli bir fiyattan satın alma isteğini ifade etmektedir. Satın alma yetisi ise; ekonomik birimin malı belli bir fiyattan satın alabilmesi için yeterli servete ya da gelire sahip olması anlamına gelmektedir.

Talep Örnek: Bir şehirde ayda 10000 tiyatro bileti satıldığını ve bilet fiyatının 20 lira olduğunu varsayalım. Eğer bilet fiyatı 30 lira olursa, talep edilen miktar azalacaktır. Tam tersine eğer bilet fiyatı 10 lira olursa, talep edilen miktar artacaktır. Her fiyatta talep edilen miktar şayet diğer koşullar değişirse, farklılaşacaktır. Bu nedenle talep edilen miktar tanımında «diğer koşullar sabitken (ceteris paribus» kavramına yer verilmiştir. Diğer koşullara örnek olarak, şehrin nüfusu, şehirde yaşayanların gelir düzeyi, diğer malların fiyatları (örneğin; sinema, konser vb. gibi) verilebilir.

Talep Edilen Miktarı Ne Belirler? Malın Fiyatı Diğer Malların Fiyatları (İkame ve tamamlayıcı malların fiyatları) Gelir Gelir Dağılımı Nüfus Tercihler Reel faiz oranı Geleceğe dönük fiyat ve gelir beklentileri

Fiyat ve Talep Fiyat ile talep edilen miktar arasındaki ilişkiyi görebilmek için talebi belirleyen diğer faktörlerin sabit olduğu (diğer koşulların sabit olduğu varsayımı=ceteris paribus) varsayımını yapacağız. Talep Kanunu (Law of Demand): Diğer koşullar sabitken (ceteris paribus) bir malın fiyatı ile o maldan talep edilen miktar arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Yani bir malın fiyatı arttıkça talep azalır, malın fiyatı azaldığında ise; talep artar. İşte bir malın fiyatı ile o malın talep edilen miktarı arasındaki ters yönlü ilişkiye TALEP KANUNU denir.

Talep

Talep Edilen Miktar-Fiyat İlişkisi 4 Kişilik Bir Ailenin Aylık Peynir Talebi ile Peynir Fiyatı Arasındaki İlişki Peynir Talebi (Lira/Kg) Fiyat 10 20 8 30 7 35 5 40 4 45 3 50 1 55

Talep Kanununun İstisnaları 1- Giffen Malları Örnek: Düşük gelir grubu için ekmek talebi 2- Marka mallar Örnek: Lüks bir semtteki kuaföre olan talep, ünlüler tarafından tercih edilen bir mala olan talep.

Talepte Değişme Talep eğrisi diğer koşullar sabitken bir malın fiyatı ile talep edilen miktar arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Dolayısıyla sabit olan koşullar değiştiğinde talepte değişecektir. Bu durumda talep eğrisi sağa ya da sola kayacaktır. Talep eğrisi sağa doğru kaydığında talepte bir artış, talep eğrisi sola doğru kaydığında ise; talepte bir azalış vardır.

Diğer Malların Fiyatları Diğer mallar denildiğinde iki mal grubu anlaşılmalıdır: 1- İkame mallar: Birbirleriyle rakip olan, birbirlerini ikame edebilen (birbirlerinin yerine geçebilen) mallardır. Örnek: Çay ve kahve, kırmızı et ile beyaz et, tereyağı ile margarin vb. Gibi 2- Tamamlayıcı mallar: Birlikte kullanılabilen, biri olmadan diğerinin kullanılmasının mümkün olmadığı mallardır. Örnek: Araba ve benzin, bilgisayar ve bilgisayar programları (Word, Excel, Powerpoint) vb. gibi

Diğer Malların Fiyatları Soru: İkame mallardan birinin fiyatının düşmesi diğer malın talebini nasıl etkiler?

Talepte Değişme Talep ve Gelir: Birçok mal için, gelir arttığında talepte artacaktır. Talep ve Gelir Dağılımı: Gelir dağılımı değiştikçe mal ve hizmetlere olan talepte değişir. Geliri artan tüketicilerin talep ettiği mallara olan talep artar, geliri azalan tüketicilerin talep ettiği mallara olan talep azalır. Talep ve Nüfus: Nüfus arttıkça tüketici sayısı ve dolayısıyla talep artacaktır. Talep ve Tercihler: Tüketici tercihlerinin değişmesi daha çok tercih edilmeye başlanan mala olan talebi arttırır. Moda Talep ve Reel Faiz Oranı: Reel faiz oranı arttıkça talep azalır. Talep ve Geleceğe Dönük Fiyat ve Gelir Beklentileri: Herhangi bir malın fiyatının gelecekte artması bekleniyorsao mala olan talep artacaktır. Gelecekte gelirin artacağı bekleniyorsa, şimdiki talep artacaktır.

Bir Mala Olan Talep Nasıl Değişir? Bir malın talep edilen miktarı üç şekilde değişebilir: 1- Talep Eğrisinin Sağa ya da Sola Kayması (Talep Değişmesi) 2- Fiyat Değişmesi 3- Hem talep hem de fiyat değişmesi

Talep Eğrisinin Sağa ya da Sola Kayması Q1 Q2 A1 Q A2 P D2 D1

Fiyat Değişmesi

Hem Talep Hem Fiyat Değişmesi

Arz Bir ekonomide diğer koşullar sabitken (ceteris paribus) satıcıların belirli bir dönemde, belirli bir fiyattan satmaya razı oldukları mal ve hizmet miktarı «arz edilen miktar» olarak adlandırılmaktadır. Genel olarak herhangi bir malın fiyatı arttığında o maldan arz edilen miktarda artacaktır. Örnek: Baklavanın kilogram fiyatının 40 lira olması durumunda aylık 1 ton baklava üreten bir baklava üreticisi, baklavanın kilogram fiyatı 50 liraya yükseldiğinde aylık 1.5 ton baklava üretecektir. Yani fiyat arttığında arz edilen miktarda artacaktır.

Arz Edilen Miktarı Ne Belirler? Malın Fiyatı Girdi fiyatları Teknoloji düzeyi Diğer malların fiyatları Firma sayısı Geleceğe dönük fiyat beklentisi

Fiyat ve Arz Tıpkı talep analizinde olduğu gibi, arz edilen miktar ile fiyat arasındaki ilişkiyi inceleyebilmek için, arzı belirleyen diğer faktörlerin sabit olduğu varsayımını (ceteris paribus) yapacağız. Arz Kanunu (Law of Supply): Diğer koşullar sabitken (ceteris paribus) bir malın fiyatı ile arz edilen miktarı arasında aynı yönlü bir ilişki vardır. Yani bir malın fiyatı arttıkça o malın arzı da artacaktır. İşte bir malın fiyatı ile o malın arz miktarı arasındaki aynı yönlü ilişkiye ARZ KANUNU denir.

Arz

Arz Edilen Miktar-Fiyat İlişkisi Bir Baklava Üreticisinin Aylık Baklava Arzı Baklava Arzı (Kilo) Baklava Fiyatı 1000 40 1500 50 2000 60 3000 70 4000 80 4500 85

Arz Kanununun İstisnaları Bazı malların fiyatları arttığında arz edilen miktarı artmayabilir. Örnek: Belirli bir caddenin (Bağdat Caddesi) üzerinde yer alan evlere ya da ofislere olan talebin artması ve bu doğrultuda fiyatların yükselmesi durumunda aynı cadde üzerinde ancak belirli bir sayıda bina olabileceğinden bina arzı artmayacaktır.

Arzda Değişme Arz eğrisi diğer koşullar sabitken bir malın fiyatı ile arz edilen miktar arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Dolayısıyla sabit olan koşullar değiştiğinde arzda değişecektir. Bu durumda arz eğrisi sağa ya da sola kayacaktır. Arz eğrisi sağa doğru kaydığında arzda bir artış, arz eğrisi sola doğru kaydığında ise; arzda bir azalış vardır.

Arz ve Diğer Malların Fiyatları Şayet üretilen mallar birbirinin yerine ikame edebilen mallar (rakip mallar) ise; ikame mallardan birinin fiyatı arttığında o malın üretimi artacak, diğer ikame malın üretimi ise; azalacaktır. Örnek: Bir fabrika hem tereyağı hem margarin üretiyor ise; ve tereyağına olan talebin artışına bağlı olarak fiyatı artarsa, fabrikanın kapasitesi sınırlı olduğundan tereyağı üretimi artacak margarin üretimi ise; azalacaktır. Şayet üretilen mallar tamamlayıcı mallar ise; tamamlayıcı mallarının birinin fiyatındaki artış hem bu malın hem de diğer tamamlayıcı malın üretimini arttıracaktır. Örnek: Bilgisayar talebi artışına bağlı olarak bilgisayar fiyatları artarsa hem bilgisayar üretimi hem de bilgisayarda kullanılan temel program (Word, Excel, Powerpoint) yazılımlarının üretimi artacaktır.

Arz ve Girdi Fiyatları Girdi: Üretimde kullanılan tüm üretim faktörleri ile ara mallarını kapsamaktadır. Girdi fiyatlarının artması herhangi bir malın maliyetini arttırır ve dolayısıyla söz konusu malın üretiminin karlılığı azalır. Girdi fiyatlarının düşmesi ise; herhangi bir malın maliyetini azaltır ve dolayısıyla söz konusu malın üretiminin karlılığı artar. Karlılığı azalan malın arzı azalır. Karlılığı artan malın arzı ise; artar.

Arz ve Teknoloji Düzeyi Maliyetleri azaltan herhangi bir teknolojik gelişme malın karlılığını ve dolayısıyla arzını arttırır. Arz ve Firma Sayısı Firma sayısı arttıkça arz artar. Firma sayısı azaldıkça arz azalır. Arz ve Geleceğe Dönük Fiyat Beklentisi Bir malın fiyatının gelecekte artması bekleniyorsa şimdi daha az arz edilecek, malın fiyatının düşmesi bekleniyorsa şimdi daha fazla arz edilecektir.

Bir Malın Arzı Nasıl Değişir? Bir malın arz edilen miktarı üç şekilde değişebilir: 1-Arz Eğrisinin Sağa ya da Sola Kayması (Arz Değişmesi) 2- Fiyat Değişmesi 3- Hem arz hem de fiyat değişmesi

Arz Eğrisinin Sağa ya da Sola Kayması P S1 S2 A1 A2 P1 Q1 Q2 Q

Fiyat Değişmesi

Hem Arz Hem Fiyat Değişmesi

Piyasa Dengesi

Denge Fiyatı ve Miktarında Meydana Gelen Değişmeler P1 Q1 Q3 Q2 A B C Q P D1 D2 S P2 Talepte Bir Değişme

Denge Fiyatı ve Miktarında Meydana Gelen Değişmeler Arzda Bir Değişme S1 P S2 A P1 B P2 C D Q1 Q3 Q2 Q

Denge Fiyatı ve Miktarında Meydana Gelen Değişmeler Hem Arz Hem de Talepte Meydana Gelen Bir Değişme S1 P S2 A P1 B P2 D2 D1 Q1 Q2 Q

Kaynaklar ERTEK, Tümay (2009) Temel Ekonomi (Basından Örneklerle), Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul. RITTENBERG, Libby, TREGARTHEN, Tim (2015) Principles of Microeconomics, (Çevrimiçi) http://ocw.mit.edu/ans7870/14/14.01SC/MIT14_01SCF11_rttext.pdf. Whelan, Joseph, Msefer, Kamil (1996) Economic Supply and Demand, (Çevrimiçi)http://ocw.mit.edu /courses/sloan-school-of-management/15-988-system-dynamics-self-study-fall-1998-spring-1999/readings/economics.pdf.