ÖDÜL VE CEZAYI ÇOCUĞUMA KARŞI NASIL KULLANMALIYIM?

ÇOCUĞUMUZU NASIL ÖDÜLLENDİRMELİYİZ ? Hayatın ilerleyen aşamalarında çocuk gelişimi bazı yönlendirmelere ihtiyaç duyar.Anne babanın çocuğun davranışlarının şekillenmesinde ; onun başarılarını,doğru davranışlarını,onaylaması gereken tavırlarını ödüllendirmesi gerekmektedir. Genelde anne babalar kötü davranışa odaklanır.Yani çocuğun gün içersindeki olumsuz davranışlarını hemen fark ederler. Bu durum anne ve babanın çocuğa olumsuz mesaj verme sayısını artırır. Çocukla sadece olumsuz yönlerin vurgulanarak iletişim kurulması uzun vadede büyük problemler oluşturabilir.

En iyi ödüllendirme şekli maddi ödüller yerine duygusal ve sosyal ödüllerdir. Anne babaların genel yanlışı ,çocuğa hediye almayı sanki en iyi ödüllendirmeymiş gibi algılamalarıdır. Bakıldığında anne babasının öpmesi ,kucaklaması gezdirmesi, onunla oynaması, ona güzel sözler söylemesi, başarılarını anlatması ve takdir etmesi şeklindeki ödüllendirme ise en sağlıklı ve başarılı ödüllendirmedir. Çocuklarımıza maddi ödülleri hemen vermek yerine belli süreçler sonucunda ödüllendirmek çok daha doğrudur.Bu şekilde çocuklar bir ödül veya hediye almak için istendik davranışı yapmaya başlar ama ödül kesildiğinde ise yapması gereken davranışı yapmadığını görürüz. Onun için çocuklara maddi ödüller verirken bunun süresinin çok sık aralıklarla olmamasına dikkat etmek gerekir.

ÖRNEK: Sekizinci Sınıf Öğrencisi Ahmet her zamanki gibi saat 17 :00 da okuldan eve gelmiştir. Birinci dönem karnesi pek iç açıcı değildir. Babası da o gün işten eve erken gelir .Ahmet’i televizyon karşısında gören babası” otur bakalım otur,sene sonu karnen gelsin bakalım, o zaman görüşürüz.”diyerek üstünü değiştirmeye geçiyor. Babanın bu tavrı çocuğun derse karşı isteğini artırır mı dersiniz ? Fareyi bir labirente koymuşlar. Labirentin sonuna da kocaman bir peynir. Fare dolanmış dolanmış peyniri bir türlü bulamamış ve sonunda açlıktan ölmüş.. Başka bir bilim adamı da büyük parça peyniri yine labirentin sonuna koymuş ama peynirden kopardığı birkaç parçayı sonuca giden yoldaki ara hedeflere koymuş. Fare de hızlı bir şekilde çıkışı ve büyük peyniri bulmuş.

SONUÇ Burada Ahmet’in babası ne yapıyor sona odaklanıyor. Ama aslında burada yapması gereken sürece odaklanmalıydı. “Birinci dönemde karnende matematik ve Türkçe derslerin pek iyi değildi,şimdi de yeterince ders çalışmadığını düşünüyorum” şeklinde onu anlamaya yönelik olarak konu açılabilir ve bunun üstünde konuşulabilir.

CEZA NASIL OLMALIDIR ? Kimi aileler çocuklarını eğitirken ağırlıklı olarak ceza vermeyi yeğlerler. Ancak bu çok doğru değildir. Çocuk eğitiminde ceza vardır. Ancak ceza veriliş şekilleri vardır.Çocuğumuzu eğitirken cezayı ne kadar az kullanabiliyorsak çocuk eğitimine o kadar başarılıyızdır. Çocuğun neyin doğru neyin yanlış olduğunu anlayabilmesi için vereceğimiz ceza ve ödüllerde tutarlı olmalıyız. Ödülde olduğu gibi cezada da adil davranmalı çocuğa karşı doğru yaklaşım içinde olmalıyız. Kullanabileceğimiz yöntemleri beraber inceleyelim.

a) Mahrum bırakma Yapılan hata karşısında veya yapılması istenen ancak çocuğu yapmadığı davranışı öğretmek için çocuk;sevdiği bir etkinlikten,oyuncaktan veya haktan mahrum bırakılmasıdır. Örnek: Bilgisayar başında oyuna dalıp dersini yapmayan öğrenciye belli bir zaman bilgisayar mahrumiyeti veya eve geç gelen çocuğa belli bir zaman dışarı çıkmama cezası verilebilir.

b) Ayrıcalıkların kısıtlanması Ayrıcalıkların kısıtlanması mahrum bırakma cezasına benzer bir ceza yöntemidir.çocuğun mevcut halde sahip olduğu ayrıcalıkların kısıtlanması ve böylelikle ayrıcalıklı durumunu tekrar elde edebilmek için istendik davranışı yerine getirmesi için uygulanır. Örnek: Derslerine düzenli çalışan ve başarılı bir öğrenci olan çocuğun yatma saatini kendisinin belirlemesi gibi ayrıcalığı olabilir.

c) DOĞRU Tavır alma Çocuk eğitiminde çocukla konuşarak meselelerin halledilmesi esastır. Ancak bazen öyle durumlar ortaya çıkar ki kısa bir konuşmadan sonra çocuğun vicdanı ile baş başa bırakılması daha uygun olur. Böylelikle çocuk,babasının veya annesinin tavrına karşı onun sevgisini yeniden nasıl kazanabileceğine odaklanır.Ancak tavır koyma çok uzatılmamalı ve hemen de vazgeçilmemelidir. Burada önemli olan çocuğun kendi davranışının sonuçlarının farkına varmasıdır.

FİZİKSEL OLARAK CEZALANDIRMANIN ETKİLERİ NELERDİR ? Fiziksel ceza bazı ebeveynlerin sık başvurdukları cezalandırma yöntemlerindendir. Bazı anne babalar dayağa çok sık başvurduklarından dolayı çocukları ürkek,pasif,kırılgan,utsuz olabilirler. Bunun tam tersi olarak hiçbir cezanın etkilemediği,sınırlarını bilmeyen,fazla miktarda davranış problemleri olan,duyarsızlaşmış çocuklar da yetişebilir. Dayak atılan çocukta özgüven eksikliği,depresyon,mutsuzluk,şiddete eğilim,anne babaya kaşı öfke,uyumsuzluk,davranış problemleri,çekingenlik,pasif kişilik,çabuk ağlamaya meyil görülebilir.

KIYASLAMA YAPMAK DOĞRU MUDUR ? Kıyaslama yapmak çocuklar için oldukça stres oluşturan bir durumdur. “Bak falan şunları başarmış sen niye yapamadın ?” “Kardeşin şöyle yapıyor sende yapsan” gibi mesajlar çocuklar için olumlu mesajlar değildir. Bu tür mesajlar çocuğa ” Sen yetersizsin ” “ Onlar daha iyi “mesajını vererek çocuğun özgüveni konusunda sıkıntılara girmesine neden olur. Kıyaslama çocuğu daha gergin,kaygılı, güvensiz,mutsuz,yetersiz hale getirecektir. Anne babaların ve çocuğa bakan kişilerin bu konuya özenle dikkat etmeleri,çocuğun ruh sağlığı açısından oldukça önemlidir.

ÇOCUKLARIN HER İSTEDİĞİ ALINMALI MIDIR ? Çocukların büyüme sürecinde bitmek tükenmek bilmeyen istekleri olabilir. Bu isteklerin şekillendirilmesi önemlidir. Bazı durumlarda anne babalar tarafından çocuğa verilecek sevgi ile istediği her şeyi alma durumu karıştırılmaktadır. Çocukların her istediklerinin alınması sanki sevginin çokluğu ile orantılı gibi algılanmaktadır. Anne babalar mutsuz çocuklara sahip olmak istemiyorlarsa çocuğa her istediğini alamamalıdırlar. Çünkü çocuk, kendisini ve isteklerini ancak anne babanın şekillendirmesi ile ayarlanabilir.

ÇOCUKLARIMIZI TELEVİZYON BAĞIMLILIĞINDAN NASIL KURTARIRIZ? Her evin baş köşesine konulan ve hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelen televizyonun çocuk eğitiminde olumlu veya olumsuz büyük etkilere sahip olduğu kaçınılmaz bir gerçek. Şimdi televizyonun çocuğunuz üzerindeki olumsuz etkilere kısaca bakalım. Çocuğun odasında televizyon olması televizyon seyretme isteğini körükleyecek iki saat seyredeceği varsa televizyon karşısında beş saat durmasına yol açacaktır. Televizyon seyretme alışkanlığı artar ve aile hayatından kopmaya başlar.

Aile büyüklerini örnek alamak yerine televizyonda gördükleri starları ve onların hayatlarını örnek almaya başlarlar. Düşünme kabiliyetleri zayıflar,iletişim kurmakta zorluk yaşarlar ve donuk bir yapıya sahip olabilirler.

PEKİ O ZAMAN NE YAPMALI ? Anne baba televizyonsuz bir hayata kendini alıştırmalı. Çünkü işten geldikten sonra gece 12- 1 ‘lere kadar televizyon seyreden baba , Çocuğuna “ Televizyon izleme” dese ne kadar etkili olabilir ? Onun için çocuklarımıza olumlu model olmalıyız.Önce kendimizden başlamalı evde televizyon dışında işler ve uğraşılar edinmeliyiz. Kendimizi disipline etmemizle beraber çocuklarımızı da disipline edebiliriz. İzleyeceğimiz programları önceden belirleme ve diğer vakitlerde yapacağımız etkinlikleri planlama ile aile içi huzurun ve dayanışmanın da artacağı kesindir.

Çocuklarımızın derslerine yardım etme,onlarla oyun oynama, ailece sohbet etme, onlara faydalı bilgiler öğretme, beraber kitap okuma ve duygularını paylaşma veya gezintiye çıkma televizyon seyretmek yerine iyi birer alternatif olabilir. Onlara yaptırmak istediğimiz şeyleri zorla ve bıktırarak değil,ancak sevdirerek ve örnek olarak yaptırabiliriz.