PARA
PARANIN ANLAMI Para (para arzı)—mal ve hizmetlerin bedelinin ödenmesinde ya da borçların geri ödemesinde kullanılabilecek olan her türlü araçtır. Para bir stok değişkenidir. Servet—değer depolamak için kullanılan mal ve mülklerin toplamı. Servet de stok değişkenidir. Gelir—belirli bir zaman birimine düşen kazanç akımı. Gelir bir akım değişkenidir.
PARANIN EKONOMİDEKİ YERİ
PARA ÜRETİM (+İŞSİZLİK) İLİŞKİSİ Para arzı arttıkça, faiz haddi... Düşer… Faiz haddi düştükçe, yatırım oranı... Artar… Yatırım oranı arttıkça, üretim miktarı... ÜRETİM MİKTARI ARTARSA, İSTİHDAM ARTAR, İŞSİZLİK DÜŞER!
PARA ENFLASYON İLİŞKİSİ Para arzı arttıkça, faiz oranı düşer. Faiz oranı düşünce harcamalar artar. Harcamalar artarsa, enflasyon... Artar…
PARA FAİZ ORANI İLİŞKİSİ Faiz oranı paranın fiyatıdır. Dolayısıyla, bir malın arzı arttığında fiyatının düşmesi gibi, para arzı arttığında da paranın fiyatı olan faiz oranı... Düşer…..
PARA DÖVİZ KURU İLİŞKİSİ Geniş anlamda para arzı tanımlarında döviz hesapları da dikkate alınmaktadır. Sermaye hareketlerine serbesti tanıyan ekonomilerde ülkeye giren döviz miktarı ve ülkeden çıkan döviz miktarı döviz fiyatını etkileyen en önemli unsurlardan biridir. TL’nin para arzı arttıkça değeri düşer. Kur yükselir. TL’nin para arzı azaldıkça değeri yükselir. Kur düşer.
PARA BÜTÇE AÇIĞI İLİŞKİSİ Bütçesi açık veren ekonomiler, bu açıklarını, İç borçlanma, Dış borçlanma, Para basma seçeneklerinden birini kullanarak kapatırlar. Hangi seçenek kullanılırsa kullanılsın bütçe açığının finansmanı para arzında bir artışa yol açar.
PARANIN FONKSİYONLARI
PARANIN FONKSİYONLARI Değişim aracı olması Hesap birimi olması Değer saklama aracı olması
DEĞİŞİM ARACI OLMASI Mal ve hizmet alışverişi sırasında harcanan zamanı en aza indirdiği için verimliliği arttırır. İşbölümünü ve uzmanlaşmayı kolaylaştırır. İyi bir değişim aracı; Herkes tarafından kabul edilmeli Bir standardı olmalı Bölünebilir olmalı Taşınması kolay olmalı Çabuk bozulan bir şey olmamalı Üretim maliyeti düşük olmalı
HESAP BİRİMİ OLMASI Varlıkların, mal ve hizmetlerin değeri para birimi ile ölçülür.
DEĞER SAKLAMA ARACI OLMASI Alım gücünün dönemler arasındaki transferini sağlar. En likit aktif kalemidir ancak enflasyon yüksek ise değer depolama fonksiyonu zayıflar.
PARANIN GELİŞİMİ
MAL PARA SİSTEMİ
MAL PARA SİSTEMİ Mal para; herhangi bir malın, paranın işlevlerinden bir kısmını yerine getirmesi ile para gibi kullanılmış olması ve kabul edilmesidir. Mal paranın en önemli özelliği veya bir malın para olarak kullanılmasının ön şartı, malın değeri ile o malın para olarak değerinin aynı veya eşit olmasıdır.
*Tek Metal Sistemi (Altın Standartı, Gümüş Standartı) Mal Para Sistemi 1876-1914 yılları arasında dünyada altın standartı rejimi geçerliydi. Bu rejimde para biriminin değeri standart olarak kabul edilen madene göre sabit tutulmaktaydı. Mal Para Sistemi *Çift Metal Sistemi (Bimetalizm) Hem altın hem de gümüş aynı anda kullanılmıştır. İki metal arasındaki oranı devlet belirlemekteydi.
SENYORAJ VE PARANIN TAĞŞİŞİ Senyoraj, genel anlamda "paranın üretim maliyeti ile üzerinde yazılı değer arasındaki farktır." Bu farkın devletin kasasına gelir olarak girmesiyle devlet, vergi gelirlerinin dışında ciddi bir gelir daha elde eder. Altın para sisteminde, altının itibari değeri ile maddi değeri arasında bir fark bulunmadığı için, para otoritesi olan devletin senyoraj geliri elde etme imkanı yoktu. Paranın maden değeri düşürülerek (paranın tağşişi) elde edilebilecek senyoraj geliri ise, paraya olan güveni azaltacağı için, hem içeride, hem de dışarıda ticareti olumsuz etkilemekteydi.
GRESHAM YASASI Gresham yasası, "kötü paranın iyi parayı kovması" yasasıdır. Bu yasaya göre, göreli nominal değerleri aynı, fakat külçe değerleri farklı iki madeni paradan külçe değeri yüksek olan dolaşımdan çekilir. Böylelikle, külçe değeri küçük olan para -Thomas Gresham bu parayı kötü para olarak adlandırır-, külçe değeri yüksek olan parayı -yani iyi parayı- kovmuş olur. Yani sonuçta kötü para piyasada egemen hale gelecektir. Gresham Yasası'na ilişkin tipik örnek altın ve gümüş sikkelerin birlikte dolaşımda bulunması durumudur. Buna göre gümüş (kötü para), altını (iyi parayı) dolaşımdan çıkarmıştır.
TEMSİLİ PARA SİSTEMİ
TEMSİLİ PARA Mal para sisteminin maliyetli olması nedeniyle, ambar sertifikası verilmesi yoluyla birden fazla malın para birimi olarak kullanılmasına olanak tanınmıştır. Ambar sertifikası, daha önce stoklanmış -ambarlanmış mallar için bir tür ödeme aracı olarak kullanılmıştır. Daha sonraları üzerinde yazılı değerin altın veya gümüş karşılığı ödeneceğini gösteren altın ve gümüş karşılıklı banknotlar ortaya çıkmıştır. Son olarak altın sertifikaları da bu sisteme örnek verilebilir.
KAĞIT PARA SİSTEMİ
KAĞIT PARA SİSTEMİ İster tek maden, ister çift maden esasına göre olsun, madeni para sistemleri, çok zor da olsa ancak 1914 yılına kadar devam edebilmiş, 1. Dünya Savaşının da getirdiği sorunlarla birlikte madeni para sistemlerini yeniden kurmak ve işletmek çok zor bir hale gelmiştir. Böylece yeni bir sistem olarak karşılığı sınırlandırılan ve nihayet tamamen ortadan kaldırılan kâğıt para sistemlerine geçilmiştir. Bu sisteme kâğıt para sistemi denir.
KAYDİ PARA (+ELEKTRONİK PARA)
PARANIN GELİŞİM SÜRECİ TAKAS MAL PARA TEMSİLİ PARA KAĞIT PARA KAYDİ PARA EFT
PARA MİKTARININ ÖLÇÜLMESİ
PARASAL BÜYÜKLÜK NE DEMEKTİR? PARASAL BÜYÜKLÜK, dolaşımdaki para ile finansal kuruluşların parasal ya da paraya çevrilebilir olan çeşitli yükümlülüklerinin toplamı olarak tanımlanabilir. İçerdiği varlıkların likit olma derecesine göre çeşitli parasal büyüklük tanımları bulunmaktadır.
PARASAL BÜYÜKLÜKLER VE FİNANSAL DERİNLİK Para arzı/GSMH oranına Finansal derinlik adı verilir. Finansal derinlik göstergeleri olarak, M2/GSMH, M3/GSMH kullanılmaktadır. Ekonomide para ikamesi önemli rol oynuyorsa, bu göstergelere DTH’ ların eklenmesi ile bulunan para arzı tanımlarının kullanılması doğru olacaktır.
MERKEZ BANKASI PARASAL BÜYÜKLÜKLERİ DEĞİŞTİRME SÜRECİ Merkez Bankası para arzında istenilen değişikliği sağlamak için her şeyden önce (kaydi) para çarpanının doğru tahminini gerektirir. (Kaydi) Para çarpanının belirleyicileri ise; MB’ nin kontrolü altındaki zorunlu karşılık oranları, Bankaların serbest rezerv oranı, Hane halkının, devletin ve bankacılık sisteminin vadeli/vadesiz mevduat oranı, Hane halkının nakit tutma oranıdır.
MERKEZ BANKASI PARASAL BÜYÜKLÜKLERİ DEĞİŞTİRME SÜRECİ Bu nedenle, zorunlu karşılık oranları sabit kalsa bile, para çarpanı diğer değişkenlerin hareketi nedeniyle değişebilir. MB’ nın kontrolünde olmayan bu değişkenlerin para çarpanı üzerindeki etkisi daima göz önünde bulundurulmalıdır.
EMİSYON KAVRAMI Bir ülkede kağıt para, tahvil ve bono, hisse senetleri gibi değerlerin ilk kez piyasaya sürülmesine emisyon denir.
EMİSYON HACMİ Emisyon hacmi ise, Merkez Bankası tarafından ihraç edilen (piyasaya sürülen) banknotların toplam tutarını ifade etmekte, "Tedavüldeki Banknotlar” olarak da adlandırılmaktadır. Bu paralar ya bireylerin elinde, ya da bankaların kasalarında nakit olarak tutulmaktadır.
EMİSYON HACMİNİ ETKİLEYEN UNSURLAR Emisyon hacmi temel olarak bireylerin para talebi tarafından belirlenmektedir. Para; İşlem, İhtiyat ve, Spekülasyon amaçlarıyla talep edilmektedir.
PARA TALEBİ-EMİSYON HACMİ İLİŞKİSİ İşlem güdüsüyle para; ödemelerde gereksinim duyulduğundan, İhtiyat güdüsüyle para; beklenmedik gereksinmeler dolayısıyla, Spekülasyon güdüsüyle para ise kâr fırsatları nedeniyle talep edilir. İşlem ve ihtiyat amaçlı para talebi bireylerin gelir düzeyi tarafından belirlenirken, spekülasyon amaçlı para talebi faiz oranları tarafından belirlenmektedir. Bu kapsamda, bireylerin gelirlerindeki artış ve/veya faiz oranlarındaki düşüş para talebini ve dolayısıyla emisyon hacmini artırmaktadır.
EMİSYON HACMİ-ENFLASYON İLİŞKİSİ Para talebini etkileyen bir diğer faktör, enflasyonda gerçekleşen veya gerçekleşmesi beklenen değişmelerdir. Bir ekonomide enflasyon ne kadar yüksekse, para talebi o kadar düşük gerçekleşecek, bu da emisyon hacminin daralmasına neden olacaktır. Enflasyon bekleyişlerinde bozulma da, bireylerin ellerinde daha az para tutmak istemelerine neden olarak emisyon hacmini azaltacaktır.
EMİSYON HACMİ-TEKNOLOJİK GELİŞMELER İLİŞKİSİ Para teknolojisindeki gelişmelere bağlı etmenler de bireylerin para talebi üzerinde belirleyici olmaktadır. Örneğin, kredi kartı kullanımının artması para talebini azaltmakta ve bu da emisyon hacmini daraltmaktadır.
EMİSYON HACMİ-EMİSYON ARZI İLİŞKİSİ Emisyon hacminin bir diğer belirleyicisi ise emisyon arzıdır. Merkez Bankasının para politikaları uygulamaları kapsamında gerçekleştirdiği çeşitli işlemler emisyon arzı üzerinde etkili olmaktadır. Bu kapsamda, Merkez Bankasının açık piyasa işlemleri ile Devlet İç Borçlanma Senetlerini alıp satması, ihaleler ve/veya doğrudan müdahaleler yoluyla döviz alıp satması, zorunlu karşılık oranlarını değiştirmesi gibi işlemler emisyon arzını etkileyerek emisyon hacmi üzerinde belirleyici olmaktadır.
PARA VE ENFLASYON
Enflasyon Nedİr? Enflasyon, fiyat genel düzeyindeki sürekli artıştır. Fiyat genel düzeyindeki hızlı yükselişler ise hiper enflasyon olarak adlandırılır. Fiyat genel düzeyindeki sürekli azalmalara ise deflasyon denir.
Enflasyonun Ölçülmesi Bir ekonomide enflasyondan söz edebilmek için genel fiyat düzeyinin yani bütün mal ve hizmetlerin fiyatının ağırlıklı ortalamasının sürekli değişiyor olması gerekir. Bütün mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişmeyi ölçmek için çeşitli endeksler kullanırız. Bu endekslerin değerindeki artış veya azalışa göre enflasyon oranlarını hesaplarız. Enflasyonu hesaplamak için en çok kullanılan üç endeks GSMH Deflatörü, üretici fiyat endeksi ve tüketici fiyat endeksidir.
ENFLASYONUN MALİYETLERİ Enflasyon Vergisi
ENFLASYONUN MALİYETLERİ Ayakkabı Eskitme Maliyeti
ENFLASYONUN MALİYETLERİ Mönü Maliyetleri
ENFLASYONUN MALİYETLERİ Oliveria-Tanzi Etkisi
Beklenmeyen Enflasyonun Maliyetleri Borçlananlar kazanır. Alacaklılar kaybeder. Üretken işlerden ziyade paradan para kazanma dönemi önemli hale gelir. Sosyal maliyetler söz konusu olur.