KRONİK HASTALIKLAR *Genellikle tam iyileştirilmeleri söz konusu olmayan, *Sürekli, *Yavaş ilerleyen, *Çoğu kez kalıcı sakatlıklar bırakan, *Oluşmasında kişisel ve genetik etkenlerin rol oynadığı, *Genellikle genç yaşlarda oluşmaya başlayan, ancak kendisini göstermesi orta ve ileri yaşlarda olan, *Çoğunlukla non-enfeksiyöz türde hastalıklardır.

Ölümlerin üçte ikiye yakını kronik hastalıklar nedeniyledir. Dünya genelinde her 3 – 4 kişiden biri kronik hastalıklıdır. (Ülkemizde ‘Kronik Hastalıklar Raporu’na göre, yaklaşık her 7 kişiden 2’si kronik hastalıklıdır.) Ölümlerin üçte ikiye yakını kronik hastalıklar nedeniyledir. Hastane hizmetlerinin ve yataklarının büyük bölümü kronik hastalara ayrılmaktadır. (Türkiye’de hastanelere yatan hastaların üçte biri kronik hastalıklar nedeniyle yatmıştır). Sağlık harcamalarının önemli bir kısmı kronik hastalıklara yapılmaktadır. Kronik hastalıkların yaklaşık yarısı 45 yaşın altında başlar. Özel rehabilitasyon kuruluşlarına gereksinim vardır. Sosyal servis ve örgütlere gereksinim vardır.

KRONİK HASTALIKLARIN EPİDEMİYOLOJİSİ

Öğrenim Hedefleri Toplumda sık görülen kronik hastalıkları, Bu hastalıkların belirleyicilerinin dağılımını, Bu hastalıklardan korunma yöntemlerini öğrenmek.

Uygulama Hedefleri Kronik hastalıklardan korunma için toplumsal kaynakların kullanılmasını sağlayacak politikaların geliştirilmesini, Sağlık sistemleri içinde kronik hastalıklar için kontrol programlarının geliştirilmesini sağlamak.

Kronik Hastalıklar Etyolojisinde genellikle genetik özelliklerin de yer aldığı, bazılarında infeksiyöz ajanların da olduğu bir çok faktör sayılan, yavaş ilerleyici özelliği olan ve hiçbir zaman tam bir iyileşme sağlanamayan hastalıklardır.

Kronik Hastalıkların Epidemiyolojisi Kronik hastalıkların tanı ve ayırıcı tanılarının yapılarak sıklıklarının, belirleyicilerinin dağılımının incelenmesi ve bu sonuçların hastalıkların kontrolunda kullanılması çalışmalarına denir.

Türkiye’de hastanelere yatan hastaların üçte biri kronik hastalıklar nedeniyle yatmıştır. Türkiye’de ölüm nedenleri arasındaki ilk üç neden kronik hastalıklardır.

Kronik hastalıkların sıklıkları insidans ve prevalans hızları ile belirlenir. Nedene özel ölüm hızları ve fatalite hızları da hastalıklar hakkında fikir verir.

Tablo 2. Değişik çalışmalara göre Türkiye’de erişkin nüfusta bazı kronik hastalıkların prevalansları (3-9)* Hastalık % Hipertansiyon ( 30 yaş + ) 12 – 38 İskemik kalp hastalıkları ( 30 yaş +) 3 – 6.6 Diyabetes mellitus ( 20yaş+ ) 3.5 – 5 Depresyon ( 20 – 49 yaş ) 23.0 – 27.0 Osteoartrit ( 50 yaş + de ) 25.5 / 38.8 Astma ( 20 yaş + ) 5.2 – 10.5 Kronik bronşit ( 20 yaş + ) 7.1 - 17.7 *Kaynaklar tablodaki sıraya göre dizilmiştir.

Yaşam biçimindeki değişiklikler, çevre faktörlerinin değişmesi, doğuşta beklenen yaşam ümidinin artması gibi nedenlerle Türkiye’de ve gelişmiş – gelişmekte olan birçok ülkede kronik hastalıklar onyıllar içinde artış göstermiştir.

Yaşlıların % 60 – 90 ında bir veya daha fazla kronik hastalık saptanmaktadır. Kronik hastalıkların da etkisiyle yetersizlik ve handikaplar yaş ilerledikçe artmaktadır. Dolayısıyla yaşlı ve çok yaşlı nüfusu olan ülkelerde üçüncül korunma hizmetlerinin önemi artmaktadır.

İnfeksiyon hastalıklarında tek bir infeksiyöz ajan veya onun toksik ürünlerinin gösterilmesi etken ve kaynağın belirlenmesinde yeterli olmasına karşılık kronik hastalıklarda etken ve kaynağın belirlenmesi güçtür.

Kronik hastalıklar çok sayıda etkenle maruziyet sonucu oluştuğu gibi, maruziyetin dozu ve süresi de önemlidir. Bu durum kronik hastalıklarda sağlam kişiye, etkene ve bulaşma yollarına yönelik birincil korunmayı da güçleştirmektedir.

Birincil korunmada hava kirliliğinin azaltılması, çalışma şartlarının iyileştirilmesi, beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesi, sigara ve alkolden uzaklaşma, spor yapma…..gibi önlemler sayılabilir.

İkincil korunma hastalığın başlangıç döneminde tanınması amacıyla bireyleri periyodik sağlık muayenelerinden geçirirken veya toplum muayenelerinde tarama testlerinin kullanılmasıdır.

Tarama ( Screening ) Hızla uygulanabilen testler ve muayeneler ile sağlıklı görülen bir toplumda, hastalık olasılığı bulunan kişilerin ayrılmasıdır.

Tablo 11. Bazı kanserler için kullanılan tarama testleri Prostat kanseri Rektal tuşe +Prostat Spesifik Antijen Mesane kanseri Sistoskopi Meme kanseri Muayene+mamografi Serviks kanseri Servikal sitoloji Kolon kanseri Dışkıda kan Hepatoselüler karsinoma Over kanseri Ultrasonografi + alfafetoprotein Ultrasonografi +CA-125

Tablo 12. Sık görülen kronik hastalıklarda kullanılan tarama testleri Hipertansiyon Kan basıncı ölçümü Koroner kalp hastalığı Anket + EKG Diyabetes mellitus Kan şekeri ölçümü Anemi Hemoglobin tayini Depresyon Depresyon ölçekleri Demans Bilişsel performans testleri Osteoporoz Kemik mineral dansitesi ölçümü Epilepsi Anket + EEG Glokom Tonometri

Bir hastalığa tarama testlerinin uygulanabilmesi için : Hastalık önemli bir sağlık sorunu ( sık görülen, öldüren, sakat bırakan ) olmalıdır. Hastalığın doğal seyri iyi bilinmelidir. Hastalığın preklinik dönemi bilinmelidir.

Hastalık kriterleri belirlenmiş olmalıdır. Hastalığın bilinen bir tedavi yöntemi olmalıdır. Hasta bulma çalışmaları sürekli olmalıdır.

Bir hastalığa uygulanacak tarama testi Uygulaması basit Toplum tarafından kabul edilir Ucuz Tutarlı Duyarlı ve seçici olmalıdır.