HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM

DÜŞÜNÜN!!! Boyumuz nasıl uzar? Neden uzar? Yaralarımız nasıl iyileşir? Yakın akrabalar neden birbirlerine benzer?

Bu soruların cevabı Hücre’ de saklı. Canlıların hücrelerden oluştuğunu biliyorsunuz. Hücreler Hücre Zarı, Stoplazma ve Çekirdek olmak üzere üç temel kısımdan oluşur. Çekirdek hücrenin yönetim merkezidir. Kalıtım materyalimiz başka bir deyişle yönetici moleküller çekirdekte bulunur.

Hücrenin Çekirdeğinde bulunan kromozomlar yönetici molekülümüz olan DNA’yı, DNA’da kalıtsal özelliklerimizi taşıyan genleri barındırır.

BİZİ YÖNETEN MÖLEKÜLLER Saç rengimizden kelliğe, boy uzunluğuna kadar pek çok özelliğimiz anne ve babamızdan aldığımız genler tarafından kontrol edilir. Genler DNA adını verdiğimiz yönetici molekül üzerinde bulunur. DNA tüm yaşamsal olayları kontrol eder. DNA üst üste katlanarak bir paket gibi kromozom halini alır.

CANLILARDA KROMOZOM SAYISI -Her canlının kendine özgü bir kromozom sayısı vardır. Tür içerisinde kromozom sayısı değişmez. Mesela insanların hücreleri 46 kromozomludur. -Farklı canlıların kromozom sayıları aynı olabilir. - Kromozom sayısı ile gelişmişlik arasında bir ilişki yoktur.

Kromozom Sayısına Göre Hücreler Kromozom sayısına göre iki tür hücre vardır. Haploit Hücre (n) Diploit Hücre (2n) Haploit hücrelerde kromozomlar tekli olarak bulunurken Diploit hücrelerde kromozomlar çiftler halinde bulunur.

8

Diploit mi? Haploit mi?

Vücut hücrelerimizde 23 çift kromozom bulunur Vücut hücrelerimizde 23 çift kromozom bulunur. Yani vücut hücrelerimiz 2n=46 kromozomludur. Başka bir deyişle vücut hücrelerimiz diploittir. ( Kas hücresi, kan hücresi, kemik hücresi, sinir hücresi vb) Üreme hücreleri olan sperm ve yumurta hücresi ise sadece 23 kromozom bulundurur. Yani n=23’tür. Başka bir deyişle haploittirler. NOT: Vücut hücrelerimizde bulunan 46 kromozomun 23’ünü annemizden, 23’ünü de babamızdan aldığımız için 23 çift kromozom bulunur.

Vücut hücrelerimizde 23 çift (2n=46) kromozom vardır.

HÜCRE BÖLÜNMESİ

Hayat yolculuğumuza sperm ve yumurtanın birleşerek oluşturduğu bir hücreden başlarız. Ama 9 ay sonra milyarlarca hücresi olan bir bebek olarak Dünya’ya geliriz.

Yetişkinliğe erdiğimizde vücudumuzda yaklaşık 10 trilyon kadar hücre bulunur.

Yaralandığımızda yaralarımız günler içerisinde kapanır ve vücudumuz eski haline döner. Bütün bunlar hücrelerimizin kendilerini yenileme (bölünme) yeteneği sayesinde gerçekleşir.

Hücre Neden Bölünür? Hücrelerin stoplazma miktarı zamanla artar ve hücrenin hacmi büyür. Yalnız hücre zarındaki büyüme stoplazmanın büyümesini bir aşamadan sonra dengeleyemez. Bu aşamada hücrenin yönetici molekülü olan DNA hücreye bölünme emri verir ve hücre bölünür.

Hücre Bölünmesi Ne İşe Yarar? Hücre bölünmesi canlılarda üremeyi, büyümeyi, gelişmeyi ve hasar gören dokuların onarılmasını sağlar. Mitoz Bölünme ve Mayoz Bölünme olmak üzere iki çeşit hücre bölünmesi vardır. Mitoz vücut hücrelerinde, mayoz ise üreme ana hücrelerinde görülür.

Mitoz Bölünme Vücut hücrelerinde görülür. Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda büyümeyi ve doku onarımını sağlar. Mitoz hem haploit hem diploit hücrelerde gerçekleşebilir. 2 yeni hücre oluşur. Oluşan hücreler ana hücrenin aynısıdır. (Sadece daha küçüktür) Kromozom sayısı değişmez.

Mitozun Aşamaları

Bitki ve Hayvan Hücresinde Mitozun Farkı Hayvan hücresinde iğ ipliklerini sentriyoller oluşturur. Bitki hücresinde sentriyol yoktur. İğ ipliklei stolazma tarafından oluşturulur. Hayvan hücresinde stoplazma bölünmesi boğumlanma ile, bitki hücresinde ise ara plak (ara lamel) oluşumuyla gerçekleşir.

Mitozun Özellikleri Vücut hücrelerinde görülür. Kromozom sayısı sabit kalır. 2 yeni hücre oluşur. Oluşan hücreler ana hücreyle aynı özellikleri taşır.

Mitozla oluşan hücreler daha sonra tekrar mitoz geçirebilir. Bütün canlılarda görülür. Yaşam boyu devam eder.

Tüm Hücreler Mitoz Geçirir Mi? Vücudumuzda bulunan bazı hücrelerin bölünme özelliği yoktur. Bunlar sinir, kas, alyuvar ve üreme(eşey) hücreleridir. Alyuvar hücreleri çekirdeksizdir. Bu hücreler bölünemez ve bir süre sonra ölür. Sinir ve kas hücreleri ise hiç bölünmezler. Karaciğer hücreleri gibi bazı hücreler ise normalde bölünmez fakat yaralanma veya hücre ölümü gibi olaylar sonucu kaybedilen hücrelerin yenilenmesi amacıyla bölünürler. Bazı hücrelerde ise bölünme çok hızlı ve sürekli olur. Örneğin kemik iliği ve embriyo hücreleri sürekli ve hızlı bölünür

ÜREME Canlıların kendilerine benzer yeni canlılar Dünya’ya getirmesine üreme denir. Üreme: Eşeyli Üreme Eşeysiz Üreme Şeklinde ikiye ayrılır. Eşeyli üreme mayoz bölünme ile, eşeysiz üreme mitoz bölünme ile sağlanır.

Eşeysiz Üreme Çeşitleri Bölünerek Üreme Tomurcuklanma ile Üreme Vejetatif Üreme Rejenerasyon (Yenilenme) ile Üreme Sporla Üreme

Bölünerek Üreme Tek hücreli canlılarda görülür. (Amip, öglena, paramesyum)

Tomurcuklanma ile Üreme Bira mayası ve hidra gibi canlılarda görülür.

Ana canlının gövdesinde oluşan tomurcuk bir süre ana canlıya bağlı yaşar daha sonra koparak yeni bir canlıyı oluşturur.

Vejetatif Üreme Bitkilerin eşeysiz üreme şeklidir. Toprağa atılan patates yumrusundan yeni patates bitkisinin oluşması Kesilip toprağa sokulan incir dalından yeni incir ağacının yetişmesi

Rejenerasyonla(Yenilenme) Üreme Canlının kopan parçasından yeni canlının oluşmasıdır.

Canlının kopan bir organı yerine geliyorsa, yeni bir canlı oluşmuyorsa o sadece yenilenmedir. Yeni bir canlı oluşmadığı için yenilenme ile üreme değildir. (Kertenkelenin kopan kuyruğunu yenilemesi gibi..)

Eşeysiz Üremenin Özellikleri  İlkel ve basit canlılarda görülür.  Tek bir ata vardır.  Erkek ve dişi birey yoktur. Eşeysiz üremenin temelini mitoz bölünme oluşturur. Oluşan yavrular tıpa tıp atasına benzer ve atası ile aynı kalıtsal özelliğe sahiptir ve kalıtsal çeşitlilik gözlenmez.

Mikroskop Altında Mitoz Görüntüleri

Hayatın İçinde Mitoz

Mitoz Kek

Mitoz Oje

HAZIRLAYAN: MEHMET KARAGÜL FEN BİLİMLERİ ÖĞRETMENİ