KADINDA KANSER TARAMASI VE KANSERDEN KORUNMA Prof. Dr. Serpil Bozkurt Maltepe Üniversitesi Tıp Fak. Kadın Hastalıkları Ve Doğum ABD

Düşmanımızı tanımalıyız!

KANSER NEDİR? Doku veya organlara ait hücrelerin bağımsız ve kontrolsuz üreyişi Kontrollu hücre ölümünün engellenmesi

DÜNYADA KADINLARDA EN SIK GÖRÜLEN KANSERLER Meme Rahim ağzı Barsak Akciğer Mide Rahim gövde Yumurtalık Karaciğer Tiroid Kan kanseri Lenfoma Yemek borusu Pankreas Beyin Böbrek

TÜRKİYE’DE KADINLARDA EN SIK GÖRÜLEN KANSERLER Meme Barsak Mide Rahim gövde Akciğer Yumurtalık Yemek borusu Rahim ağzı Kan kanseri Tiroid Beyin Lenfoma Pankreas Mesane Böbrek

Kadın kanserleri en çok hangi yaşlarda görülür? Rahim ağzı kanseri : 30-39 ve 60-69 Rahim gövde kanseri: 55-70 Yumurtalık kanseri: 50-70

Rahim ağzı kanserinden: 1. Nasıl korunuruz? 2. Erken tanı mümkün mü?

Rahim ağzı kanseri için risk faktörleri nelerdir? çok sayıda eşle birlikte olma, yüksek riskli eş, cinsel aktiviteye erken yaşta başlama (<16yaş), cinsel yolla bulaşan hastalık hikayesi, HIV virüsü (AİDS hastalığı), sigara (x2-4), düşük sosyoekonomik durum, immün yetmezlik, çok doğurmuş olma, tarama testleri seyrek/ yok, çok uzun süre doğum kontrol hapı kullanımı, EN ÖNEMLİ FAKTÖR HPV (human papilloma virüsü)!!! (x250)

Rahim ağzı kanserinde yıllar içindeki değişim Kanser %79, kanserden ölüm %70 azaldı!

Rahim ağzı kanseri nasıl azaldı? Rahim ağzı kanserinin kanser olmadan önce kanser öncüsü bir dönemden geçtiği gösterildi (1947). Bu dönemi kanserin izlemesi için uzun bir zaman (bazen yıllar) geçmesi gerektiği anlaşıldı (1960). Kanser öncesi dönemde kolayca tanı koymayı mümkün kılan başarılı bir tarama yöntemi –smear- keşfedildi (1943). Kanser öncesi dönemde uygun şekilde tedavi edilen kadınlarda kanser gelişmediği gösterildi. Rahim ağzı kanseri ile HPV virüsü arasındaki ilişki (%99) gösterildi (2002). HPV aşısı piyasaya sunuldu (2006).

Rahim ağzı kanserinden korunmanın ana prensipleri Az sayıda cinsel eş Kondom kullanımı Aşı Smear taraması Eğer HPV enfeksiyonu alınmışsa: Sigara içmeme Doğum kontrol hapı kullanmama

Smear nasıl alınır? Ağrılı bir işlem midir?

Tarama nasıl olmalı? Türkiye’de Tarama Zorlukları Bu konuda Koruyucu Hekimlik ve Halk Sağlığı Politikası nedir? Devlet Hastanelerinde 700 Üniversite Hastanelerinde 310 Özel Çalışan 100 Toplam 1100-1200 Patolog Günde 20-25 smear x 220 iş günü x 1100 Patolog: Yılda 4.840.000-6.050.000 smear bakılabilir. 30-65 yaş kadın nüfusu: 14 milyon 20-65 yaş kadın nüfusu: 21 milyon

Ulusal Rahim ağzı Kanseri Tarama Stratejileri Ulusal kanser tarama programına göre: Başlangıç yaşı: 30 Tarama sonlanma yaşı: 65 (son 2 testi negatif ise) Tarama aralığı: 3 yılda bir (yalnız smear) 5 yılda bir (smear + HPV testi) Başlangıç yaşı 21 yaş altı kanser çok nadir 10-19 yaş: 0/100000 20-24 yaş: 1,7/100000 Tarama Aralığı Yılda bir: %93 3 yılda bir: %91 5 yılda bir: %84 servikal kanser riskini engeller.

Kafa karıştıran smear raporları ASCUS: Ne olduğu anlaşılamayan hücreler LSIL: Erken kanser öncesi hastalık şüphesi HSIL: İlerlemiş kanser öncesi hastalık şüphesi ASC-H: Kanser öncesi hastalığın dışlanamadığı hücreler

Bu sonuçlar geldiğinde ne yapılacak? Panik yok! ASCUS: Smear tekrarı veya daha iyisi HPV testi Tekrarlanan smear veya HPV testi + ise Kolposkopi LSIL ve ASC-H : Kolposkopi → CIN 2 veya 3 ise: Cerrahi tedavi HSIL: Derhal Cerrahi tedavi veya Kolposkopi

Biyopside kanser öncüsü hastalık (CIN 1, CIN 2, CIN 3) çıkarsa ne yapılacak? CIN 1’de tedavi gerekmez. Smear/ HPV takibi yeterli. CIN 2 ve CIN 3’te: LEEP veya Konizasyon

Seyir CIN I CIN II CIN III Gerileme %60 %40 %30 İlerleme %35 (2 yıl) %40 (5 yıl) %30 İlerleme %35 CIN III’e gidiş %10 %20 - Kansere gidiş %1 %5

HPV enfeksiyonu HPV enfeksiyonu çok sık: 20-29 yaş % 40 18-21 yaş: HPV(+) oranı en yüksek, smear, HPV testi ya da kolposkopi yapılmaz. %90: 2 yıl içinde kendiliğinden geriler. CIN’lerin %80’inde, kanserlerin %99’unda geçmişte HPV+ > 120 HPV tipi var. 30 kadarı genital hastalık yapıyor.

HPV aşıları Bir kansere karşı ilk kez koruyucu aşı, İkili (16,18) ve dörtlü aşı (6,11,16,18) var, Yaş 26’ya kadar. İdeali 11-12 (45-50 yaşa kadar da yapılabilir, etkinliği azalır), Tedavi amacı taşımaz, Sitolojik taramadan vazgeçilemez, 2’li aşı: 0.,1.,6. aylarda, 4’lü aşı : 0.,2.,6. aylarda yapılır, 4’lü aşının vulva ve vajina kanserlerine de etkisi gösterilmiş, 4’lü aşı genital siğillerden de korur.

SONUÇ ve ÖZET Rahim ağzı kanserini kanser olmadan fark etmek mümkün mü? Evet, smear kontrollarını düzenli yaptırmakla kanser öncesi hastalık döneminde tanı konabilir. Sadece rahim ağzının çıkarılması ile olay biter. Rahim ağzı kanserinde erken tanı mümkün mü? Evet. Yeter ki, hasta her türlü anormal kanama, ilişki sonrası kanama veya uzayan ya da kötü kokulu akıntı durumunda hemen doktora baş vursun. Hem kanser öncüsü lezyonu, hem de kanseri önlemek mümkün mü? İdeal olarak 26 yaşına gelmeden ve ilk ilişki öncesi HPV aşısı olmak kaydıyla %70-80 olasılıkla bu mümkün.

BİRAZ ARA

Rahim gövde kanserinden: 1. Nasıl korunuruz? 2. Erken tanı mümkün mü?

Rahim (gövde) kanseri için risk faktörleri nelerdir? Aşırı kilolar (x5) Diabet, hipertansiyon, tiroid, safra kesesi hastalıkları (x3) Polikistik over sendromu (x5) Erken adet görme, geç menopoza girme (x2) Kısırlık öyküsü (x2) Hiç doğurmamış olma (x3) Yumurtlama bozuklukları (x1,5) Yüksek düzey eğitim veya gelir (x2) Tamoksifen tedavisi veya yanlış östrojen kullanımı (x7-10) Yağdan zengin diyet (x5) Östrojen salgılayan yumurtalık tümörü (x10) Soya çekim (x10)

Riski azaltan faktörler de var mıdır? Uzun süreli yüksek doz doğum kontrol hapı Sigara Rahim içi araçlar Meyva, sebze ve lifsel gıdalardan zengin diyet Fizik aktivite

Rahim kanserinden korunmanın ana prensipleri Aşırı kiloların kontrolü Fizik aktivite Düşük kalorili diyet Şeker, tansiyon, tiroid hastalıklarının kontrol altına alınması Doktora danışmadan hormon ilacı kullanılmaması Uzun süre doğum kontrol hapı kullanılması Atipik hiperplazi saptandığında rahimin alınması Genetik olarak soyaçekim kanıtlanmışsa, rahimin (hatta yumurtalıkların) alınması (?)

Rahim kanserinde tarama Tanı ve maliyet açısından uygun test yok Smear testi yetersiz Rahim içinden aspirasyon yararsız Vajinal ultrason ile iç duvar kalınlığı ölçümü: Tarama için yüksek maliyet, yanıltıcı Rahim içinden biyopsi: Maliyet, ağrılı girişim, tekrarı? Sadece yüksek riskliler: %50 kanser yakalanır

Kimleri özellikle tarayalım? Şişman, şeker hastası kadınlar Yalnız östrojen içeren ilaç kullanan menopozdaki kadınlar Tamoksifen kullanan meme kanserli kadınlar Ailesinde meme, yumurtalık,rahim, kolon kanseri yaygın olan kadınlar Yumurtlamasız adet gören PCOS’lu kadınlar Uygun testler yapıldığında: > erken tanı > zamanında tedavi > yüksek iyileşme oranı mümkün

Hangi şikayet veya bulgular rahim kanseri kuşkusu uyandırmalıdır? Menopozda kanaması olanlar Menopozda olup, ultrasonda rahim içi sıvı birikimi veya anormal iç duvar kalınlaşması saptananlar Smear’de rahim içinden dökülmüş hücre görülen menopozdaki kadınlar Adet dışı kanama veya aşırı adet kanamaları olan menopoza yakın (40-50 yaş arası) kadınlar Aşırı kanamaları olan PCOS’lu menopoz öncesi kadınlar

Riskli ve kuşkulu hastaları nasıl araştıracağız? Smear (%30) Rahim içinden aspirasyon (%50) Vajinal ultrasonda iç duvar kalınlığı ölçümü (5 mm altında kanser olgusu izlenmez) Kürtaj yöntemiyle biyopsi (~%100) -ailevi hastalıkta 30-35 yaşta başlayarak yılda bir-

SONUÇ Rahim kanserini de kanser olmadan fark etmek mümkün mü? Evet, bazen. Aynı kanser gibi belirti verip, biyopside kansere dönüşme eğilimi yüksek bulgular çıkabilir. Rahimin alınması ile olay biter. Rahim kanserinde erken tanı mümkün mü? Evet. Yeter ki, hasta ilk menopozal kanama veya anormal kanamada hemen doktora baş vursun. %70-80 olasılıkla en erken devrede olacaktır.

Yumurtalık kanserinden: 1. Nasıl korunuruz? 2. Erken tanı mümkün mü?

Yumurtalık kanseri için risk faktörleri nelerdir? Erken menarş, geç menopoz Karşılanmamış östrojen Kısırlık tedavisi ve yumurtlama uyarıcı ilaçların tekrar tekrar kullanımı (x2-3) Kısırlık (tedaviden bağımsız olarak) Genetik eğilim, soya çekim (%5-10) Talk pudrası (x1,5) Doymuş hayvansal yağlardan zengin beslenme Alkol (?), süt ürünleri (?) Kan grubu A Yüksek sosyo-ekonomik düzey

Riski azaltan faktörler nelerdir? Kronik yumurtlama bozuklukları, yumurtlamasız sikluslar Çok doğurmuşluk (ilk gebelik %35, sonrakiler %15 koruyucu) Emzirme (x0,73) (6 ay; uzayan süre ile koruyuculuk artmıyor) Doğum kontrol hapı (≥ 5 yıl kullanım: risk %50 ↓) Tüplerin bağlanması (x0,59) Rahimin alınması (x0,66) A vitamini, beta-karoten Düşük sosyo-ekonomik düzey Kan grubu 0

Erken tanı??? Yumurtalık tümörleri geç belirti veren tümörlerdir. Küçük ve derin yerleşimli organlar olduğu için, basit muayene ve ultrason ile erken tanısı çok zordur. Tanı konduğunda hastaların 2/3’ü ileri dönemdedir. %80’i menopozda ve ileri yaştaki hastalardır. Erken dönemde: - adet düzensizliği (menopoz öncesi ise), - sık idrar/ kabızlık (bası varsa) Geç dönemde: Batında şişlik, kabızlık, aşırı kilo kaybı, ağrı uyarıcı olmalı! Erken dönemde: - adet

Genetik eğilim yumurtalık kanserinden korunmanın ana prensipleri 1 yumurtalık kanserli 1. derece akraba (x3) 2’den fazla yumurtalık kanserli 1. derece akraba (x5) Yüksek riskli kişilerde yumurtalık kanserinden korunmanın ana prensipleri Genetik danışma; risk saptanırsa genetik testler 6 ayda bir vajinal ultrason + CA 125 (tümör belirteci) Doğum kontrol hapı Planladığı kadar çocuk sahibi olunca her iki yumurtalığın alınması -%96- (Meme kanseri riskini de %50 azaltır) 30 yaşından itibaren yıllık meme filmi, kolonoskopi, rahim iç duvarı biyopsi

SONUÇ Yumurtalık kanserini de kanser olmadan fark etmek mümkün mü? Hayır. Yumurtalıklarda kanser öncüsü bir hastalık yok. Sadece genetik eğilimli kişilerde yumurtalıkların alınması %96 önleyici olabilir. Rahim kanserinde erken tanı mümkün mü? Zor, ama evet. Riskli kişilerin çok yakın takibi ile bazen mümkün olabilir. Önleyici aşı var mı? Yok. Yine riskli kişilerin uzun süre doğum kontrol hapı kullanması önleyici, riski azaltıcı olabilir.

TEŞEKKÜR EDERİM