Ergenlikte Bağımlılığı Önleme Hüseyin COŞGUN Psikolojik Danışman 25.04.2013 Madde Bağımlılığını Önleme Sempozyumu

Ergenlerde Madde Kullanımı Giderek toplumun daha geniş bir kesimini etkilemekte Gençlerde madde kullanım oranları gelişmiş batı ülkeleri düzeyinde olmasa da, kullanım sıklığında belirgin bir artış olduğu bildirilmekte Gelecek dönemde gençler arasında kullanımın daha yaygınlaşmasından endişe edilmekte Daha yaygınlaşmaması için çok boyutlu önlem alınması gereğine inanılmakta

Ergenlerde Madde Kullanımı Aile ve toplum desteği, arkadaş grubu, ek psikiyatrik bozukluklar, kullanılan maddelerin türü, maddeyi elde etme yolları, kullanımın verdiği zararlar farklılıklar göstermekte Önleme ve tedavi yolları, ergen yaş grubu için farklılık göstermekte

Ergenlerde Madde Kullanımı Madde kullanımı ve kullanılan maddelerin türü sosyokültürel ve sosyoekonomik şartların değişmesi ile birlikte değişikliğe uğramakta Bu değişken süreç, kişilerin bireysel gelişimine neden olan çevresel şartlardan ve kişinin biyolojik özelliklerinde etkilenmekte

Ergenlerde Madde Kullanımı Bağımlılık gelişiminde kişinin biyokimyasal ve genetik özellikleri önemli rol oynamakta Ancak çevresel etkenlerin bağımlılık sürecindeki etkisini de çok önem taşımakta Her ne sebeple olursa bir kişinin madde bağımlısı olabilmesi için öncelikle buna neden olacak etkenle karşılaşması gerekmekte

Ergenlerde Madde Kullanımı Bağımlılık sorunu oluşturabilecek bir madde ile karşılaşma olasılığı ülkeden ülkeye farklılıklar göstermekte Hatta bu değişken bir ülkeyi oluşturan değişik bölgelerde, illerde ya da daha küçük topluluklarda bile farklılıklar göstermekte.

Ergenlerde Madde Kullanımı Değer yargıları, aile özellikleri, geleneksel aile yapısı, toplumun akademik başarıya bakış açısı, alkol ya da madde kullanan kişilere karşı takınılan tavır, toplumun etkisi altında olduğu inanç sistemleri bu sürece etki etmekte

Ergenlerde Madde Kullanımı Ülkelerde ya da aynı şehirde yaşayan farklı topluluklarda madde kullanım oranları, madde tercihleri birbirlerinden farklı olabilmekte Madde bağımlılığının önlenebilmesi için o topluma özgü durumun iyi tanınması ve ona göre taktiklerin planlanması uygun

Ergenlerde Madde Kullanımı EGEBAM’a tedavi için başvuran vakaların en sık kullandığı maddeler sigara (%94) esrar (% 75) inhalan (% 54) eksazi (% 44), alkol (%43) benzodiazepam (%31), kokain (%2.6) ,diğer (% 1.7), opioid kullanımı (%0.3) % 80’den fazlası çoğul madde

Ergenlerde Madde Kullanımı Özellikle şehir merkezlerinde yaşayan ve giderek yoksullaşan kişilerden oluşan alt sosyal gruplarda yapıcı maddelerin kullanımı önem kazanmakta Madde kullanımı ve bununla bağlantılı yapılan girişimlere birçok kişi tanık olmakta ya da etkilenmekte Madde kullanım sorunu, yalnızca madde kullanıcısı ile sınırlı kalmamakta

Ergenlerde Madde Kullanımı Bu sorun aileyi, okulu, polis ya da güvenlik görevlilerini, sorunlu kişinin arkadaşları ve akrabalarını etkilemekte Bu nedenle madde bağımlılığı sorunu kanun uygulayıcılarının, halk sağlığı çalışanlarının, bağımlılık tedavisi yürütücülerinin, diğer toplum ruh sağlığı çalışanlarının ve sosyal derneklerin ilgi konusu

Ergenlerde Madde Kullanımı Maddeyle ilk tanışma ve ilk deneme ergenlik döneminde en sık Gelişimsel olarak ergenliğin kendine özgü psikolojik yapısı ve sorunları Bireysel, aileye ilişkin ve çevresel özellikler karşılıklı etkileşim içinde madde kullanma sürecinde önemli

Ergenlerde madde kullanımı Ergeni değerlendirirken madde kullanımıyla ilişkili tüm değişkenleri belirlemek önem taşımakta

Ergenlerde madde kullanımı Bireysel etkenler (kendi fiziksel, ruhsal özellikleri, kişilik yapısı) Aileye ilişkin (ebeveyn ruhsal özellikleri, kişilik yapısı, psikopatoloji, çocuk yetiştirme biçimleri, aile iletişimi ve ilişki patolojisi) Çevresel (Yakın çevre, okul ve sosyal ilişki ağı) Toplumsal (Göç, işsizlik, yoksulluk, eğitimsizlik..vb)

Ergenlerde Madde Kullanımı Akran etkileri (segonder bireyselleşme süreci) Maddenin elde edilebilirliği Okula ilişkin konular Akademik performans Okul dışı hayat (iş, çıraklık vb..) Uğraş alanı (spor, sanat, beceri vb ilgi eksikliği) Medyanın etkisi

Ergenlerde Madde Kullanımı Ergenlik döneminde kişilerarası ilişkiler madde bağımlılığının başlamasında çok önemli bir risk faktörüdür, Akran etkisi bu süreçte çok önemli rol oynamakta Ergenin alkol ya da diğer maddelere başlayıp başlayamayacağını öngörmede akran grubunun değerleri yol gösterici

Ergenlerde Madde Kullanımı Gençlik ve çocukluk döneminde düşük akademik başarı, okul yaşantısına ilginin azalmasına neden olur Diğer risk faktörlerinin de etkisi ile madde kullanım olasılığı artar Okul yaşamından kopan ve sokakla tanışan çocuk artık sokağın olumsuzluklarına maruz kalır

Ergenlerde Madde Kullanımı Ergenin sosyal dünyası, madde kulanım sorunu gelişmesinde sıklıkla önemli bir rol oynar. Aile etkileri, örnek olma, parental tutumlar ya da algılanan parental tutumlar, ergenin alkol-madde ya da sigara kullanımı konusundaki karar verme özelliğini etkileyebilir. Disfonksiyonel aile dinamikleri (parental reddetme, instabilite, boşanma vb) çocuk ve ergenlerde madde kullanama ile ilişkili

Ergenlerde Madde Kullanımı Bir akran grubunda grup içinde yer alan ergenler arasında madde kullanımı saptanmışsa bu grupta yer alan diğer ergenlerde risk altında ya da zaten madde kullanmakta Akran etkisi, tedavi sürecindeyken yeniden madde kullanımını öngörmede çok önemli

Ergenlerde Madde Kullanımı Madde kullanan ergenlerde anormal psikolojik özellikler olduğu çalışmalarda gösterilmiş Altta yatan kişilik özellikleri ve psikolojik çatışma alanlarını belirlemek gerekli

Ergenlerde Madde Kullanımı Düşük benlik değeri Doyumsuzluk Kötümserlik Daha fazla oranda sosyal onay görme gereksinimi Kendine güvende yetersizlik

Ergenlerde Madde Kullanımı Daha anksiyöz, daha impulsif, daha az girişimci Daha çok dış kontrol odaklı (yaşamın şans ya da kader gibi dış güçler ya da etkenlerce kontrol edildiği, şans ya da kaderin güçlerce kontrol edildiği inancı) Erişkin rollere daha erkenden girmeye eğilimli

Ergenlerde Madde Kullanımı Madde kullanımı, stresle ilişkili affektif durumlarla başa çıkmaya çalışma Dayanılması güç duygular ve acı veren emosyonel durumları kontrol etmeye çalışma (öfke, utanç, depresyon, suçluluk, anksiyete ..vb) Psikiyatrik belirtileri ve ilişkili subjektif gerginlik durumlarını iyileştirme çabası

Ergenlerde Madde Kullanımı Akademik başarısızlık ve psikiyatrik bozukluklarla ilişkili davranışsal sorunlar, erişkinler ve akranlarla çatışma, kronik başarısızlık ve demoralizasyona neden olabilir. Sosyal, uğraşsal ve emosyonel zedelenmeye ve düşük benlik imajına karşı bir yanıt olabilir Huzursuzluk, okulda apati ve rasgele/riskli cinsel davranışlar madde kullanan ergenlerde sık Bu davranışlar depresif durumların bir göstergesi olabilir

Ergenlerde Madde Kullanımı Genç erişkin toplum örnekleminde Çocuk ve ergenlerde major depresyon, anksiyete bozuklukları, yıkıcı davranış bozukluluğu,madde kullanım bozukluğu tanıları ile kişilik bozukluğu arasında ilişki bulunmuş

Ergenlerde Madde Kullanımı Borderline kişilik bozukluğu olan ergenler, öfke ve boşluk duygusu gibi disforik duyguları yatıştırmak için alkol ya da madde kullanabilir

Ergenlerde Madde Kullanımı Antisosyal kişilik bozukluğu ile davranım bozukluğu ve madde kullanım bozukluğu arasında ilişki söz konusu

Ergenlerde Madde Kullanımı Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) Okul çağı çocuklarda % 5 görülme Vak’aların yaklaşık yarısında yaşam boyu sürmekte Önemli bir ruh sağlığı sorunu

Ergenlerde Madde Kullanımı DEHB’na sıklıkla eşlik eden ruhsal patolojiler arasında sıklıkla KOKGB, DB, major depresyon, madde kullanım bozukluğu ve anksiyete bozukluğu var DEHB olan çocuk ve ergenlerde madde kullanım bozukluğu ortaya çıkma olasılığı daha erken yaşlarda

Ergenlerde Madde Kullanımı DEHB madde kullanım bozukluğu için risk etmenleri arasında sayılır. DEHB vak’alarında alkol ve maddeye başlama yaşı daha erken, klinik seyir daha hızlı. DEHB semptomları, madde kullanımından çok daha erken yaşlarda başlamakta

Ergenlerde Madde Kullanımı Aile çalışmalarına göre DEHB ile alkol madde kullanım bozukluğu arasında bir ilişkiyi söz konusu DEHB olan gençlerin anababalarında alkolizm daha fazla oranda Alkoliklerin çocuklarında dikkat süresinde azlık, impulsivite, agresivite, hiperaktivite ve artmış oranda DEHB saptanmakta. Her iki bozukluğun ailesel ve olasılıkla genetik geçişli olduğu hipotezini desteklemekte.

Ergenlerde Madde Kullanımı Bipolar bozukluk ve Davranım bozukluğu, DEHB+madde kullanım bozukluğu gösteren gençlerde daha sık görülebilir Çocukluk DEHB, diğer komorbid psikiyatrik durumlardan bağımsız olarak ergenlerdeki madde kullanımıyla ilişkilidir.

Ergenlerde Madde Kullanımı DB ya da bipolar bozukluk, DEHB’ndan bağımsız olarak madde kullanımının daha erken yaşta başlaması için bir risktir. DB, DEHB vakalarında sık görülür. Bu, alkol madde bağımlılığıyla ilişkiyi, hiperaktivite ve impulsiviteden daha fazla açıklar görünmektedir.

Ergenlerde Madde Kullanımı Göç pek çok sosyal sorun ve madde kullanımı için risk etmeni Yerleşilen topluma uyum Yeni toplumsal rollerin öğrenilmesi, ve özümsenmesi güç bir süreç

Ergenlerde Madde Kullanımı Göç sonucunda ailenin sosyokültürel sürekliliği sağlama ve geleneklerin koruma rolü azalır ya da kaybolabilir Köksüzleşme ve yabancılaşma Kimlik bunalımı Uyum zorluklarının devam etmesi ikinci ve daha sonraki nesillerin toplumsallaşmasını da olumsuz etkiler

Ergenlerde Madde Kullanımı Çocuk dil, davranış, giyim vs. açısından ailesinden ve temsil ettiği kültürden uzaklaşmaya başlaması Dış çevrede yeni özdeşleşme-benimseme imkânları bulamaması Madde kullanımı ergenlikte kimlik karmaşasını ortadan kaldırmaya yönelik bir bilinçsiz kendini tedavi çabası gibi

Ergenlerde Madde Kullanımı Özet Ailede psikopatoloji öyküsü (bağımlılık, antisosyal davranış, DEHB, duygudurum bozuklukları vb..) Aile tutumları (marital çatışma, boşanma aşırı parental disiplin ya da izin vericilik vb..) Akranlar ve sosyal çevre (maddenin bulunabilirliği) Kişilik özellikleri (antisosyal ya da kriminal davranış, borderline durumlar, düşük benlik değeri vb) Komorbid mental bozukluklar (DEHB, DB, Bipolar Bozukluk, depresyon vb) Okul performansı Fizik ya da cinsel istismar

SONUÇ ve ÖNERİLER Çocuk ve gençlerin ruh sağlığının desteklenmesi Ailelerin sosyoekonomik ve sosyokültürel açıdan desteklenmesi Risk etkenlerinin önlenmesi Toplumun eğitimi ve bilinçlendirilmesi

Tedavi hizmetleri ve seçeneklerinin arttırılması SONUÇ ve ÖNERİLER Araştırmalarla sorunun boyutları ve önleme stratejilerinin belirlenmesi Sigarayla savaşım Madde kullanımı ve suça eğilim konusunda ilköğretim yaşlarında erken önleme ve müdahale çalışmaları Tedavi hizmetleri ve seçeneklerinin arttırılması