MADDEYİ TANIYALIM

MADDEYİ TANIYALIM Uzayda yer kaplayan  hacmi ve kütlesi olan beş duyu organımızla gözleyebildiğimiz varlıklara madde denir. Günlük yaşamda kullandığımız her maddenin kendine özgü bir serüveni vardır.Bisiklet yapımında kullanılan demire şekil verilmesi,kırkılan yünün kumaşa dönüşmesi gibi.

Maddeyi niteleyen özellikler şunlardır; Saydamlık ve opaklık Parlaklık ve matlık Sertlik ve yumuşaklık Esneklik ve berklik Sağlamlık ve kırılganlık Suyu çekenler ve çekmeyenler Suda batma ve yüzme Mıknatısla çekilme özelliği Renk ve koku Pürüzlü ve pürüzsüz

Saydamlık ve opaklık Maddelerin ışığı geçirme özelliği hayatımızı kolaylaştırmıştır.Pencere camı ve duvarlar her evin vazgeçilmez kısımlarıdır.Çünkü,pencere camı saydam,duvar ise saydam olmayan maddedir.Camın ışığı geçirme özelliği olmasaydı otomobil pencerelerinin yapımında ve gözlüklerde cam kullanılmazdı.Saydam maddeler;cam bardak,gözlük camı gibi..Yarı saydam;defter yaprağı,buzlu cam gibi.. Opak saydam olmayan;ağaç,tahta gibi..

Parlaklık ve Matlık Odun,bazı kömürler ve kum mat maddelerdir. Elmas, gümüş parlak maddelerdir.

Sertlik ve yumuşaklık Bazı maddeleri kolayca çizebilir veya şekil verebiliriz . Çeşitli nesneler kullanarak şekil verebildiğimiz maddeler yumuşaktır. Kolayca şekil veremediğimiz maddeler ise serttir.

Esneklik ve berklik Çekip bırakınca eski halini alan maddelere esnek maddeler denir.Örneğin;paket lastiği esnektir. Çekip bırakınca eski halini almayan maddelere ise berk maddeler denir.Örneğin;kurşun kalemi bükünce kırılır bu yüzden kurşun kalem berktir.Berk maddeler bükülemez.

Sağlamlık ve kırılganlık Metal çivi, porselenden daha sert değil, ama sağlamdır. Çiviye çekiçle vurduğunuzda ne gözlemlersiniz? Porselenden yapılmış fincana çekiçle vurduğumuzda ne olur? Çiviye çekiçle vurulduğunda kırılmaz fakat fincan kırılır. Çatal ve kaşık,sağlam bir madde olan çelikten yapılır. Sert plastikten yapılan ve piknik için kullanılan çatal ve kaşıklar ise kırılgandır.

Suyu çekenler ve çekmeyenler Evinizdeki çiçeği suladığınızda suyun toprak tarafından çekildiğini gözlemlediniz mi? Yağmurlu bir günde neden naylondan yapılmış şemsiye ve yağmurluk kullanıyorsunuz? şemsiye ve yağmurluğunuz kağıt kullanılarak yapılabilir mi? Gördüğünüz gibi bazı maddeler suyu çekerken bazıları çekmez.

Suda batma ve yüzme Maddelerin suyun içinde batmaları veya yüzmeleri büyüklüğüne değil, maddenin cinsine bağlıdır. Küçük taşlar ve kum suda batar. Sizin taşlayamayacağınız ağır bir tahta parçası bile suda yüzer. Bazı maddeler suda batar, bazıları ise yüzer diyebileriz.

Mıknatısla çekilme özelliği Mıknatıs tarafından çekilen maddelere örnek olarak demir ve çelik verilebilir. Lastik,cam, taş ve ağaç ise mıknatıs tarafından çekilmeyen maddelerdir. Bazı maddeler mıknatıs tarafından çekilir,bazıları ise çekilmez.

Renk ve koku Birçok maddenin kendine özgü rengi vardır.Kömür, altın ve süt ne renktir? Su, hava, kolonya ve gaz yağı gibi maddeler renkli midir? Birçok maddenin kokusu vardır.Örneğin; kolonya ve parfüm kokulu, tuz ve şeker gibi maddeler ise kokusuzdur.

Pürüzlü ve pürüzsüz Elimizle ağacın kabuğuna ve bardağın yüzeyine dokunarak aralarındaki farkı algılamaya çalışalım.Benzer şekilde halı ve duvarın yüzeyi pürüzlü, çelik tencerenin yüzeyi ve televizyonun ekranı pürüzsüzdür. Demek ki maddelerin bazıları pürüzlü bazıları ise pürüzsüz bir yüzeye sahiptir.

Koltukların yumuşak ve esnek oluşu kullanım kolaylığı ve güzel bir görünüm sağlar. Ama mobilyada, berk ve sert kısımlar da vardır. Evimizde kullandığımız bazı nesneler opak malzeme kullanılarak yapılır.

Plastik esnek olduğu için, başta oyuncak ve otomobil lastiği olmak üzere birçok eşyanın yapımında işe yarar Kışlık ayakkabıların tabanındaki pürüzler karlı ve ıslak zeminde kaymamızı önler.

Mıknatıs tarafından çekilen demir, çelik gibi maddeleri mıknatıs tarafından çekilmeyen maddelerden kolayca ayırır Temizlik amacıyla kullanılan kağıt havlunun, suyu çekme özelliği vardır.

Çelikten yapılan matkap ucu, sert malzemeleri delmek için kullanılır. Yağmurluklar, suyu geçirmeme özelliğine sahip olan plastikten yapılır.

Nesneleri Sınıflandırmak Kolay Mıdır? Nesneler kullanıldıkları yere göre cisim, eşya, malzeme gibi farklı isimler alabilir. Bu nedenle, nesneleri sınıflandırılırken kesin sınırlar çizilmemelidir.

CİSİM: Maddenin şekil verilmiş halidir CİSİM:  Maddenin şekil verilmiş halidir.(çanta- şemsiye-toplu iğne-tuğla-tebeşir,altın yüzük) Günlük hayatımızda kullandığımız eşya ya da aletler maddelerin işlenmiş halidir. EŞYA: Bir işimize yaradığı için evde,okulda veya yanımızda bulundurduğumuz ve uzun süre kullandığımız nesneleredir.( şemsiye-çanta-toplu iğne-çekiç-defter-sünger-makas vb…)

ALET: Cisimlere şekil vermek veya onlar üzerinde bir iş yapmak için kullandığımız nesnedir. (makas-toplu iğne-tebeşir-çekiç-kurşun kalem-tornavida-ip vb…) MALZEME: Bir çoğunu bir araya getirerek bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz kısa sürede tükettiğimiz maddelerdir. (yumurta-tuğla-sirke-toz şeker-taş parçası vb…) 

MADDENİN HALLERİ GAZ KATI SIVI Belli bir şekli vardır Sıkıştırılamaz Belli bir kütlesi var Belli bir hacmi var Akışkan değiller Maddenin en düzenli hali Akışkandır Sıkıştırılamaz Belli bir şekli var Belli bir hacmi var Konulduğu kabın şeklini alır Akışkandır Sıkıştırılabilir Belli bir hacmi yok Yayılırlar Konulduğu kabın şeklini alır Görülmezler Maddenin en düzensiz halidir

MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ Maddenin ölçülebilen özellikleri hacim ve kütledir. Maddelerin kütlelerini eşit kollu terazi ve elektronik tartı kullanarak ölçeriz. Kütle, maddeyi niteleyen ölçülebilir bir özelliktir. Maddelerin kütleleri kilogram (kg) veya gram (g) birimleri kullanılarak ifade edilir. 1 kg= 1000 g’ dır. Sıvıların hacimleri dereceli silindir ile ölçülür. Sıvıların hacimleri litre (L) birimi ile ifade edilir.

Katıların hacmini en doğru Taşırma yöntemi  ile ölçeriz . Katıların hacmini ölçmek için; 1-Dereceli silindirin içine su konur ve  seviyeye bakılır. 2-Suyun içine hacmi ölçülecek katı madde atılır ve su seviyesi tekrar ölçülür. 3-Son olarak yeni ölçümden eski ölçüm çıkarılır. Bulunan sonuç katı maddenin hacmidir.

MADDENİN DEĞİŞİMİ Doğa Olayları İle Madde Değişir Rüzgar,deprem,erozyon…vb. nedenlerden dolayı doğanın şekli değişir. Kayalar; rüzgar ve erozyon nedeniyle küçük parçalara ayrılır.Zamanla toprak oluşur. Yaşlanan ağaçlar böcekler ve yağmur etkisiyle çürür ve kurur. Günümüzde kullandığımız kömür; milyonlarca yıl önce bitkilerin toprak içinde kömürleşmesiyle oluşmuştur.

Petrol;Milyonlarca yıl toprak altında kalan hayvan ve bitki artıklarından oluşmuştur. Havayı kirleten maddeler binaları ve heykellerin yüzeyini aşındırır.Su ve hava demirin paslanmasına yol açar. Peri bacaları doğanın değişimine en güzel örneklerdendir..Pamukkale de aynı şeklide gösterilebilir.

İnsanlar İşleyerek Maddeyi İşlerler Çantamızın üretiminde kullanılan maddelerin hafiflik, sağlamlık, esneklik ve su geçirmeme gibi özelliklere sahip olmasına dikkat edilir. Çantamız demirden yapılsaydı onu taşıyabilir miydik? Nesnelerin üretiminde amaca uygun madde kullanılır. Uygun madde kullanılmazsa o nesne işe yaramaz

Doğal Madde Taş, toprak, odun, sebze, meyve ve tahıl doğada bulunan maddelerden bazılarıdır. Doğal madde olarak adlandırılan bu maddeler çeşitli ürünler elde edilirken ham madde olarak kullanılır.

Yapay Madde Bazı maddeler insanlar tarafından üretilir. Örneğin, tutkal, köpük, naylon poşetler, beton, cilalı tahta doğal maddelerin yapısının değiştirilmesiyle elde edilir. Bu tür maddelere yapay madde adı verilir. Yapay maddeler doğal veya işlenmiş maddelerin bir araya getirilmesiyle veya başka bir yağıda üretilmesiyle elde edilir. Örneğin, odun talaşı tutkalla karıştırılıp sıkıştırılınca yapay bir madde olan sunta elde edilir.

MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ Sıcaklığı ölçmek için termometre adı verilen alet kullanılır. Termometre “derece” denilen eşit aralıklara bölünmüştür. Termometrede ölçülen sıcaklık, derece selsiyus olarak ifade edilir ve °C sembolü ile gösterilir. Termometre ile havanın, vücudun vb. maddelerin sıcaklığını ölçebiliriz. Sıcaklık ölçmede kullanılan çok çeşitli termometreler vardır. Isının madde olarak nitelendirilebilmesi için bir kütleye sahip olması gerekir.

HAL DEĞİŞİMİ Erime Donma Buharlaşma Kaynama Yoğunlaşma

Erime Katı bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvı haline geçmesi olayına erime denir. Buzun erime sıcaklığı 0 C°. Her maddenin erime ve donma sıcaklığı ayrıdır. Erime ve donma olayları bitinceye kadar sıcaklık sabit kalır.

Donma Sıvı bir maddenin yeterince soğutularak katı hale geçmesine donma denir. Örneğin suyun buz olması gibi.

Buharlaşma Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline gelmesine buharlaşma denir. Sıcaklık artarsa buharlaşma hızlanır. Buharlaşma her sıcaklıkta olur.

Yoğunlaşma Gaz maddenin sıvı hale geçmesi olayına yoğunlaşma denir. Su buharının, su damlacıklarına dönüşmesi.Yoğunlaşma da buharlaşma gibi her sıcaklıkta olur.

Katı eriyerek sıvıya, süblimleşerek gaza dönüşür Katı eriyerek sıvıya, süblimleşerek gaza dönüşür. Sıvı buharlaşarak gaza, donarak katıya dönüşür. Gaz yoğunlaşarak sıvıya, depozisyon ile ise katıya dönüşür. Erime Noktası Bir maddenin katı haleden sıvı hale geçmesidir.Sıvılar için ayırt edicidir. Donma Noktası Bir maddenin sıvı halden katı hale geçmesidir. Sıvılar için ayırt edicidir.

Kaynama Noktası Bir maddenin sıvı halden gaz haline geçmesidir Kaynama Noktası Bir maddenin sıvı halden gaz haline geçmesidir. Sıvılar için ayırt edicidir. Yoğunlaşma Noktası Bir maddenin gaz halinden sıvı hale geçmesidir.Gazlar için ayırt edicidir. Süblinleşme Bir maddenin katı halden gaz haline geçmesidir.Katılar için ayırt edici özelliktir.

Bozunma Isı, maddelerin hâl değişiminde önemli bir etkendir. Çay şekeri ve un gibi katı maddeler ısıtıldıklarında sıvı hâle geçmez, bozunur. Örneğin çay şekerini ısıttığımızda rengi ısının etkisiyle önce sarıya sonra da kahverengiye dönüşür. Isıtmaya devam ettiğinizde şeker kömürleşir ve koku yayar. şekerin bu değişimi bozunma olarak adlandırılır.

MADDELER DOĞADA KARIŞIK HALDE BULUNUR Saf Maddeler Bazı maddeler tek çeşit maddeden oluşur, yapısında kendinden başka içermez. Bu tür maddelere saf madde denir. Örneğin, tuzun yapısında sadece tuz maddesi bulunur, tuzun en küçük parçası yine tuzdur. Bu nedenle tuz saf maddedir. Benzer şekilde şeker, yağmur suyu, külçe altın saf maddedir.

Karışımlar Maddeler doğada saf halde bulunduğu gibi karışım halinde bulunabilirler. Saf maddeler bir araya gelerek karışım oluştururlar. Reçel, hava, toprak gibi maddeler karışıma örnek verilebilir. Kullandığımız altın takılar birer karışımdır. Çünkü bu takılar saf maddeler olan bakır ve altının bir araya gelmesiyle oluşur. Serinlemek için kullandığımız kolonya da saf madde olan alkol ve suyun oluşturduğu bir karışımdır.

Çözeltiler Bazı maddeler suyla karışınca, sıvının her tarafına dağılarak gözle görünmeyecek kadar küçük parçalara ayrılır. Bu olaya çözünme denir. Şeker, mürekkep, limon ve portakal suyu,tuz, alkol, sabun gibi maddeler suda çözünür. Bu tür maddeler suda çözündükten sonra onları göremeyiz. Ancak orada olduklarını, kaybolmadıklarını tadabileceğimiz bir karışımsa tadarak anlarız..

KARIŞIMLARIN AYRILMASI Bir çok maddenin doğada karışım halinde bulunduğunu öğrenmiştik. Ancak ihtiyaçlarımıza bağlı olarak maddelerden birisine veya birkaçına gerek duyabiliriz. Bu durumda karışımın ayrılması gerekir.

Süzme ile ayırma Sıvı maddeleri, içinde çözünmemiş katı maddeden ayırmak için süzerek ayırma yöntemi kullanılır. Örneğin, haşlanmış olan makarnayı suyundan, portakal suyunu posasını süzerek ayırırız. Günlük yaşantımızda bu yöntemin kullanıldığı bir çok alan vardır. Örneğin, bardağa çay koyarken süzgeç kullanılır. Böylece çay yapraklarının bardağa dökülmesi engellenir. Deliklerden su geçer, ancak çay taneleri geçemez. Böylece çayın suyu ve yaprakları birbirinden ayrılmış olur.

Yüzdürme ile Ayırma Katı maddelerden oluşan karışımı ayırmak için suda yüzdürme yöntemi kullanılır. Ancak bu yöntemin uygulanabilmesi için karışımı oluşturan katı maddelerin suda çözünmemesi gerekir. Ayrıca ayırmak istediğimiz katı madde veya maddeler su üstünde kalırken diğeri de suda batmalıdır. Karışımda su üstünde kalan maddeler başka bir kaba toplanır. Böylece karışım ayrılmış olur.

Buharlaştırma ile Ayırma Su ve içinde çözünmüş katı maddeden oluşan karışımları ayırmak için suyun uzaklaştırılması gerekir. Bunun için buharlaştırma yöntemi kullanılır. Bu yöntemde karışım ısıtılır. Karışım yeterince ısıtıldığında su buharlaşır, geriye suda çözünmüş olan katı madde kalır. Örneğin, şekerli sudan şekeri, tuzlu sudan tuzu buharlaştırma yöntemiyle ayırırız.

Mıknatıs ile Ayırma Karışımları ayırmak için kullanılan yöntemlerden birisi de mıknatısla ayırma yöntemidir. Bu yöntem mıknatıstan etkilenebilen maddeyi etkilenmeyen maddelerden ayırmak için kullanılır. Örneğin, çöplerin arasında kalan demir atıklarının ayrılmasında dev mıknatıslardan yararlanılır. Bu mıknatıslar demir atıklarını çekerken kağıt, cam, plastik gibi diğer atıkları çekmez. Böylece demirden yapılmış atıklar karışımdan ayrılmış olur.