ASİTLER BAZLAR VE TUZLAR
ASİTLERİN ÖZELLİKLERİ Asitler, çözeltiye hidrojen iyonu bırakan bileşiklerdir. Tatları ekşidir Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler Bazlarla tepkimeye girdiklerinde tuz ve su oluştururlar. Ciltte yanıcı bir his uyandırırlar. Fenoflatein damlatıldığında renk değiştirmezler.
BAZLARIN ÖZELLİKLERİ Bazlar suda çözündüklerinde (OH-) iyonu verirler Suda iyonlaşabilirler Sudaki çözeltileri elektriği iletir Tatları acıdır Ele kayganlık hissi verir Turnusol kağıdını kırmızı renkten mavi renge çevirirler Amfoter metallerle H2 gazı açığa çıkarırlar
PH DEĞERİ pH değeri 7-14 arası ise bazdır. pH değeri 0-7 arası iste asittir. pH değeri 7 ise nötrdür.
İNDİKATÖR NEDİR ? Herhangi bir maddenin test edilen ortamda varlığını gösteren ayıraca indikatör denir Renksiz reaktiflerden renksiz ürünlerin meydana gelmesi söz konusu olduğunda; ortama ilave edilerek renk değişiminden istifade edilerek reaksiyonun tamamlanıp tamamlanmadığının tespit edilmesi amacıyla kullanılan organik renklendiriciler.
İNDİKATÖR
ASİT ÇEŞİTLERİ Akrilik asit : bazı boyalarda bulunur. Asetik asit : sirkelerde bulunur. Asetilsalisilik asit : Aspirin'de bulunur. Askorbik asit : C vitamini : turunçgillerde bulunur. Benzoik asit : hazır meyve sularında bulunur. Bütirik asit : tereyağında bulunur. Folik asit : çilekte bulunur. Formik asit : karıncada bulunur. Fosforik asit : bazı ilaçlarda bulunur. Karbonik asit: gazozda bulunur. Laktik asit : sütte veya yoğurtta bulunur. Malik asit : elmada bulunur. Nitrik asit : kezzapta bulunur. Oleik asit : zeytinyağında bulunur. Sitrik asit : limonda bulunur. Tartarik asit: üzümde bulunur.
ASİTLERİN VE BAZLARIN HAYATIMIZDAKİ YERİ Formik Asit (HCOOH): Bakterilere küf ve mayalara etki eder. Mikrobik bozunmayı önlemek için gıdalarda koruyucu olarak kullanılır. Karınca salgısında bol miktarda bulunur. Asetik Asit (CH₃COOH): Sirke asidi olarak bilinir. Asetik asitin % 5-8 lik çözeltisi sirke olarak kullanılır. Asetik asit birçok endüstri maddesinin kullanılmasında kullanılır. Tahriş edici bir kokuya sahip bir sıvıdır. Alür asetat tuzu, taze kesilmiş yaralarda kan dindirici olarak kullanılır. Sorbik Asit (HC₆H₇O₂): Küf ve mayaların gelişmesine engel olur. Bu özelliğinden dolayı yiyeceklerde anti mikrobik koruma olarak kullanılır. Kokusu lezzeti yoktur. Sülfürik Asit (H₂SO₄): Endüstride kullanılan en önemli asit ve dünyada en çok üretilen kimyasallardan biridir. SO₂ kullanılarak Kontakt metodu denilen bir metotla üretilir. Endüstride birçok alanda kullanılan bu asit, özellikle gübre üretiminde amonyum sülfat üretiminde, patlayıcı yapımında, boya sanayinde, petrokimya sanayinde kullanılmaktadır. Karıncalarda Formik Asit Bulunur.
Pancarda Folik Asit Bulunur. Benzoik Asit (C₆H₅COOOH): Beyaz tenkli iğne ve yaprakçık görünümünde bir maddedir. Gıdalarda mikrobik bozunmayı önlemek için kullanılır. En çok kullanıldığı alanlar, meyva suyu, marmelat, reçel, gazlı içecekler, turşular ve benzeri ürünlerdir. Benzoik asit, bir çok bitkinin yaprak, kabuk ve meyvelerinde bulunur. Bu asit genellikle sodyum tuzu olarak (Sodyum benzoat) kullanılır. İlave edildiği bitkinin tadını etkiler. Folik Asit: Folik asit dokularında az da olsa bulunur. Folik asit en çok koyu yeşil yapraklı sebzeler ve gıdalarda kullanılan hayvanların böbrek ve karaciğerleninde bulunur. Biftek, hahubat, sebzeler, domates ve sütte az miktarda bulunur. Folik asit eksikliğinde vücutta anemi (kansızlık) ortaya çıkar. Hidrojen Sülfür (H₂S): Renksiz bir gazdır. Kokmuş yumurtayı andıran bir kokusu vardır. Çok zehirlidir. Uzun zaman solunduğunda insanı öldürebilir. Havada seyreltik olarak bulunduğunda yorgunluk ve baş ağrısı yapar. Nitrik Asit (HNO₃): Nitrik asit, dinamit yapımında kullanılır. Nitrik asitin gliserin ile reaksiyonundan nitrogliserin meydana gelir. Ayrıca nitrik asit NH₄NO₃ içeren gübrelerin üretiminde kullanılır. Fosforik Asit (H₃PO₄): Saf fosforik asit, renksiz kristaller halinde bir katıdır. Fosforik asit, en çok fosfatlı gübrelerin yapımında ve ilaç endrüstrisinde kullanılır. Hidroflorik Asit (HF): Hidoflorik asit yüksek oktanlı benzin yapımında, sentetik kriyolit (Na₃AIF₆) imalatında kullanılır.Ayrıca hidrflorik asit camların üzerine şekiller yapmak için kullanılır. Bu iş için, önce cam eşya bir parafin tabakası ile kaplanır. Sonra parafinin üzerine bir çelik kalem ile istenen şekil çizilir. Bu çizgilere hidrojen florür gaz çözeltisi tatbik edilir. Camdaki parafin temizlendikten sonra camda yalnız sabit şekiller kalır. Pancarda Folik Asit Bulunur.
Hidroflorik Asit (HF): Hidroflorik asit yüksek oktanlı benzin yapımında, sentetik kriyolit (Na₃AIF₆) imalatında kullanılır.Ayrıca hidroflorik asit camların üzerine şekiller yapmak için kullanılır. Bu iş için, önce cam eşya bir parafin tabakası ile kaplanır. Sonra parafinin üzerine bir çelik kalem ile istenen şekil çizilir. Bu çizgilere hidrojen florür gaz çözeltisi tatbik edilir. Camdaki parafin temizlendikten sonra camda yalnız sabit şekiller kalır.
TUZLAR Tuz kimyada, bir asitle bir bazın tepkimeye girmesi neticesinde meydana gelen maddedir. Tuz bazdaki artı yüklü iyonla asitteki eksi yüklü iyondan meydana gelir. Asitle baz arasındaki tepkime nötrleşme tepkimesi olup bu esnada tuz ve su ortaya çıkar. Erimiş tuz veya çözelti halindeki tuzların çoğu eksi ile artı yüklü iyonlarına ayrışır ve elektriği iletir. Tuz adı ayrıca sofra tuzu veya sodyum klorür (NaCl) için de kullanılır.
TUZ ÇEŞİTLERİ Sodyum Klorür (Sofra Tuzu): Sofra tuzu, kimyada sodyum klorür (NaCl) ismiyle bilinen beyaz kristal yapılı bir bileşiktir. Genellikle sofra tuzu olarak adlandırılan sodyum klorür, hayvanların beslenmesinde büyük önem taşıyan temel bir madde ve pek çok önemli kimyasal süreç için bir başlangıç maddesidir. En zengin sodyum klorürün kaynağı deniz suyudur; deniz suyunun ağırlıkça yüzde 3'ünü sodyum klorür oluşturur. Deniz suyu onun yüzde 1'lik bir bölümü de çeşitli magnezyum, kalsiyum ve potasyum tuzlarından oluşur. Lût Gölü ve ABD'nin Utah eyaletindeki Büyük Tuz Gölü gibi bazı tuzlu göllerin sularında, deniz suyundakinin 4-8 katı arasında değişen oranlarda tuz bulunur.
SODYUM KARBONAT Sodyum karbonat ya da trona. sodyum türevlerinden birisidir.Formülü Na2CO3'tür. Deterjanların, kireç önleyicilerin, çamaşır ve tül beyazlatıcıların ürün bileşiminde kullanılır. Sodyum Karbonat oranı fazla olursa çamaşırları ve tülleri yıpratır. Çamaşır makinesinde kireç önleyici özelliği olmadığı gibi makinede teknik arızalara sebep olur. Doğada beyazımsı, renksiz, şeffaf ve taş şeklindedir. Bazik bir tuzdur. Suda Na2CO3 + H2O → NaOH + NaHCO3 biçiminde çözünür. Soda olarak bilinen sodyum karbonat değildir. Soda eskiden kazanlarda çamaşırları kaynatma yaparken veya merdaneli çamaşır makinelerinde kullanılan kristal yapıdaki (limon tuzu gibi) bir üründür. Soda, sodyum karbonattan imal edilir ancak su ile seyreltilmiş halidir.
SODYUM BİKARBONAT Sodyum bikarbonat kimyasal formülü NaHCO3 olan bir kimyasal bileşiktir. Sodyum tuzlarından birisidir. Anti asit özelliği vardır. Kabartma tozu olarak da kullanılır. Suda çözünür. Beyaz katı kristal tozdur. Sodyum karbonat'ı andıran hafif alkali tadı vardır. Hamuru kabartmak için kullanılan kabartma tozu genellikle Sodyum bikarbonatın (NaHCO3), kuru asitin (H+) ve mısır nişastasının birleşimidir. Sodyum bikarbonat halk dilinde karbonat olarak bilinir. Aşağıdaki yazıda da sodyum bikarbonat yerine kısaca karbonat kelimesi kullanılacaktır. Sıcaklığın (50 °C ve üstü), suyun (H2O) ve asitin etkisiyle kabartma tozundaki karbonat birkaç bileşene ayrılır. Bu işlem sırasında karbondioksit (CO2) gazı açığa çıkar, gaz kabarcıkları oluşur ve böylelikle hamur genleşir.
SODYUM SÜLFAT Sodyum Sülfat(Na2SO4): suda çözünür. Sulu çözeltileri nötraldir. Oda sıcaklığında katıdır. Yüksek sıcaklıkta sodyum sülfite indirgenir fakat sodyum sülfat normal sıcaklıkta oksidize edici veya indirgeyici ajanlarla dekompoze olmayan ve reaksiyon vermeyen kararlı bir bileşiktir. Suda en çok 32,4 oC’de çözünür (49,7 g/100 g). Sodyum sülfatın önemli ticari kaynağı kirli sodyum sülfat (tuz keki), sülfürik asit muamelesiyle sodyum klorürden HCl üretiminin bir yan ürünüdür.
POTASYUM NİTRAT Potasyum nitrat(KNO3) : Bitkiler için çok önemli iki besin maddesini taşıyan, verim ve kalite arttırıcı bir yapay gübrenin ana maddesi olarak da yaygın olarak kullanılır. Bitkilerin pek çok türü, atmosferdeki serbest azotu kullanamaz, azot tuzları olarak almak zorundadırlar. Oysa azot, organik bileşiklerin çok önemli bir bileşenidir. Potasyum nitrat, bitkilerin kullanabileceği bir azot ve potasyum kaynağı olarak önem taşır. Potasyum bitkinin meyve kalitesini ve raf ömrünü uzatır. Bu bileşik aynı zamanda, elektrokimyasal yöntemlerde kullanılan tuz köprülerinin yapısında da bulunur.
KALSİYUM SÜLFAT Kalsiyum sülfat (CaSO4): Halk arasında alçı taşı olarak bilinir Hemihidrat bileşiği olan ve ıslatılıp kurutulduğunda sertleşerek çabuk donan, beyaz renkli ince alçıtaşı tozudur. Kalsiyum sülfat dihidrat ya da alçıtaşının 120° -180°C’ ye kadar ısıtılmasıyla elde edilir. Bileşimin donmasını geciktirici bir katkı maddesi eklendiğinde kaba ya da ince sıva adını alır.
KALSİYUM KARBONAT Kalsiyum karbonat: halk arasında kireç taşı olarak bilinen bir tür kimyasal bileşiktir. Bileşik formülü CaCO3 şeklindedir. Bu bileşik doğada en fazla eski kayaçlarda ve deniz kabuklarında bulunur. Kalsiyum karbonat, antiasitlerin bir üyesi olsa da, fazlası biyolojik olarak zararlıdır. Kalsiyum karbonatın doğada bulunduğu kayaçlar içinde en yoğun bilinenleri, aragonit, kalsit, vaterit, tebeşir, kireç taşı, mermer ve travertendir. Bir kayaç üzerinde kalsiyum karbonatın varlığının tespit edilmesi için hidroklorik asit veya sülfürik asit kullanılır.
AMONYUM KLÖRÜR Amonyum klorür (NH4CI): nişadir olarak da bilinir, hidrojen klorür ile amonyağın tepkimesiyle oluşan tuzdur. En çok kuru pillerde elektrolit olarak kullanılan amonyum klorür, galvanizleme ve kalaylamada, aynca metal yüzeylerdeki oksit katmanını gidererek lehim tutmasını kolaylaştırmak amacıyla lehimcilikte de yaygın olarak kullanılır. Piyasadaki birçok soğuk algınlığı ve öksürük ilacının bileşiminde de amonyum klorür bulunur.
AMONYUM FOSFAT Amonyum Fosfat [(NH4)3PO4]: Derişik çözeltilerinden kristalin tozları olarak elde edilen bir tuzdur. Genellikle gübrelerde azot kaynağı olarak kullanılır. Ayrıca ekmek mayası yapımında kullanılır.
ALİMİNYUM SÜLFAT Aliminyum Sülfat [Al2(SO4)3]: Suda çözünebilen beyaz kristalleri olan bir tuzdur. Genellikle içme sularının arıtımında kullanılır. Ayrıca tekstil sanayisinde kumaşların boyanmasında bahçe topraklarının pH değerinin düşürülmesinde kullanılır.
ŞAP Şap [KAI(SO4)2x12 H2O] : Bu bileşiğin sanayiden kozmetiğe mutfaktan eczacılığa kadar birçok farklı kullanım alanı vardır. Berberlerin traş yaparken yanlışlıkla neden oldukları kanamalarda kanın pıhtılaştırılmasında kullanılır. Ayrıca kabartma tozu üretiminde , beyaz ekmek imalatında da kullanılır.
KAYNAKÇA 10. Sınıf Kimya Ders Kitabı Sayfa : 48-58 Arası. www.akbelkimya.com.tr www.tr.wikipedia.org www.askimya.com www.sodyumbikarbonat.com www.kimyababasi.com