OYUN VE OKUL ÇOCUĞU BESLENMESİ Prof. Dr. Ayhan Gazi KALAYCI Ondokuz Mayıs Üniversitesi Çocuk Gastroenteroloji Bilim Dalı SAMSUN

Sağlıklı beslenme alışkanlığı kazandırarak; Malnütrisyon Obesite Diyabet Hipertansiyon Kalp – Damar hastalıkları Kanser hastalıklarının önlenmesi

Kalori dağılımı Günlük alınan enerjinin %40-50'si karbonhidratlardan %40-50'i yağlardan %15-20'si proteinlerden karşılanır. 1 gram karbonhidrat 4 kcal enerji sağlar 1 gram protein 4 kcal enerji sağlar 1 gram yağ yaklaşık 9 kcal enerji sağlar

Oyun ve Okul Çocuğu Beslenmesi Protein Kalitesi yüksek Kolay sindirilebilir Biyolojik değeri yüksek %50’si hayvansal %50 bitkisel

Günlük protein gereksiniminin %65-70’inin biyolojik değeri yüksek besinlerden alınmalıdır Yumurta (100) Et (90) Balık (90) Süt (85) Patates (65) Baklagiller (65) biyolojik değeri yüksek protein içerir; esansiyel aminoasitlerden zengindir. Ekmek proteininin biyolojik değeri düşüktür (30).

ET, YUMURTA ve KURUBAKLAGİLLER Kurubaklagiller grubundan yemek (bir porsiyon) Kurufasulye, mercimek, nohut Et,tavuk, hindi (60-90 gram-2-3 köfte büyüklüğünde) Kırmızı et - protein içeriği, demir, çinko ve B12 vitamini içeriği yüksek Yumurta Süt veya yoğurt (300-500 ml) Balık (haftada 2 kez) Kızartmalardan kaçınmak, ağır metal içeren balık tüketimini azaltmak Fındık, fıstık, ceviz vb

Karbonhidratlar Bitkisel nişasta (glikoz polimeri) Hayvansal nişasta (glikojen) Monosakkaritler (früktoz, glikoz) Disakkaritler Sükroz: çay şekeri (glikoz+früktoz) Laktoz: süt şekeri (glikoz+galaktoz) Mannoz (glikoz +glikoz)

Karbonhidratların fazlası yağa dönüşerek depolanır. Nişasta, sükroz ve früktoz kan şekerini aniden yükseltirler (glisemik indeksleri yüksektir) Laktoz ve lif içeriği yüksek olan meyve-sebze şekerlerinin glisemik indeksleri düşüktür Glisemik karbonhidrat Kimyasal komponent Biyolojik fonksiyon Serbest şeker Lipid metabolizması Maltodekstrin Glisemik kontrol Glisemiye meta. yanıt kontrolu Nişasta Non-Glisemik karbonhidrat NSP Mikronutrient içeriği  Lif içeriği  RSCC Fermentasyon

Son yıllarda glisemik indeksi yüksek rafine gıdaların tüketimi artmıştır. Glisemik indeksi yüksek gıdalar insülin salgısını aşırı artırarak “insülin direnci” ya da “metabolik sendrom” tablolarına neden olur.

İnsülin direnci – kronik dejeneratif hastalıklar İnsülin direnci veya kronik hiperinsülinemi, enflamasyon yapan genleri uyarır. Bu durum enflamasyon belirteç (CRP) ölçümü ile dolaylı olarak ortaya konulabilir. Kronik enflamasyon insan vücudunda bir dizi kronik-dejeneratif hastalığın gelişmesine neden olur.

Glisemik indeksi yüksek besinlerin fazla alınması Tahıl tüketiminin az olması Enflamasyonu artırır Metabolik disfonksiyon riskini artırır

Glisemik yük arttığında kronik hastalık riski artıyor Tip 2 diyabet Koroner kalp hastalığı Safra kesesi hastalığı Meme kanseri

Ülkemizde obezitenin yıllar içindeki artışı Kadın Erkek 1990 1999 %24 %38.8 %9 %19 Türk Kardiyoloji Derneği

Ülkemizde metabolik sendrom sıklığı >30 yaş; Erkeklerin %28'inde Kadınların %45'inde metabolik sendrom tespit edilmiştir. Onat A, Sansoy V. Türk Kardiyol Dern Arş 2002;30:8-15

Oyun çocuğu ve okul çocuklarında; Glisemik indeksi yüksek rafine gıdalardan kaçınmak. Öğün atlama, atıştırma ve fast food türü besinleri azaltmak. Sebze ve baklagiller tüketimini artırmak. TV izleme süresini 2 saatle sınırlamak. Çocukların yatak odalarında televizyon ve bilgisayar bulundurmamak. (Bir saat fazla televizyon izlemek çocuklarda enerji tüketimini 167 kcal azaltmaktadır)

Yağlar Lipitler vücudun en önemli enerji kaynağıdır. Hücre membran yapısının oluşmasında, Yağda eriyen vitaminlerin (A, D, E, K, likopen vb) emiliminde, Prostaglandin ve lökotrien sentezinde, Steroid hormonları, D vitamini ve safra asitlerinin sentezinde rolü var.  Yağdan fakir diyetler süt çocuğunun büyüme ve gelişmesini büyük ölçüde bozar.

YAĞ ASİTLERİ Satüre yağ asitleri Monoansatüre yağ asitleri (omega-9) Tereyağı İç yağı Kuyruk yağı Margarin Monoansatüre yağ asitleri (omega-9) Zeytin yağı Fındık yağı Poliansatüre yağ asitleri (omega-3) Balık yağı Keten tohumu yağı Ceviz yağı Poliansatüre yağ asitleri (omega-6) Mısırözü yağı Ayçiçek yağı Soya YAĞ ASİTLERİ

Yağ tüketimi – Olumsuz gelişmeler Hayvansal (doymuş) yağ ve sızma zeytin yağı tüketiminin azalması Margarin tüketiminin artması Sıcak preslenmiş sıvı yağların (ayçiçeği, mısır, kanola, soya, vb) tüketiminin artması Trans yağ kullanımının artması Omega-6 tüketiminin omega-3’e kıyasla artması

w-6/w-3 oranı Önceden w-6/w-3 oranı ~ 1/1 ile 4/1 arasında idi. Son yıllarda bu oran 20-50/1’e kadar çıkmıştır. Crawford MA. Am J Clin Nutr 1990;51:1–2.

Omega-6/omega-3 oranının artmasının nedenleri Karbonhidrattan zengin gıdalarla beslenme Balık tüketiminin azalması Hayvanların, w-6’dan zengin yemlerle beslenmesi Özgür dolaşan tavuk oranının azalması Koyu yeşil yapraklı sebzelerin tüketiminin azalması Poliansatüre yağların (mısır, ay çiçek vb) tüketiminin artması Zeytinyağı ve hayvansal doymuş yağların tüketiminin azalması N Engl J Med 1989;321:1412. World Rev Nutr Diet 1995;77:47–74.

Yağ tüketiminde öneriler İki yaşın altında yağ ve kolesterol alımı kısıtlanmamalı Yağların çoğu poliansatüre ve monoansatüre yağ asitlerinden oluşmalı Trans yağlar olabildiğince az tüketilmeli Günlük kolesterol alımı <300 mg olmalı ve doymuş yağ asitleri toplam alınan enerjinin %10’unu geçmemeli

ÜLKEMİZ İÇİN ÖNERİLEN ORANLAR Diyetteki yağ içeriği Enerji içeriği (%) Diyetteki total yağ içeriği 25-35* Doymuş yağ asitleri < 8.0 Tekli doymamış yağ asitleri 12-17 Çoklu doymamış yağ asitleri ≤ 10 Linoleik asit (omega-6) 2-3 Linolenik asit (omega-3) 1-2 EPA (omega –3) ≤0.04 DHA (omega -3) Omega- 6 / Omega – 3 5/1 – 10/1

Oyun ve Okul Çocuğu Beslenmesi Vitamin-Mineral Yapı taşı Kimyasal olaylarda düzenleyici Karbonhidrattan enerji üretimi (Tiamin, riboflavin, niasin) Doku sentezinde artış-DNA-RNA metabolizması (B12, folik asit) İskelet büyümesinde hızlanma (D vitamini) Büyüme ile yeni hücrelerin gereksinimi (A, C, E vitamini)

Oyun ve Okul Çocuğu Beslenmesi Vitamin-Mineral

TAZE SEBZE ve MEYVELER Her çeşit sebze ve meyveler. Her gün 3-5 porsiyon tüketilmeli.

A (karoten) ve C vitamini Demir, potasyum, kalsiyum gibi TAZE SEBZE ve MEYVELER Her çeşit sebze ve meyve A (karoten) ve C vitamini Folat B grubu vitaminler Demir, potasyum, kalsiyum gibi mineralleri sağlar. - Ayrıca posa sağlar -

Her gün 3-5 porsiyon tüketilmelidir EKMEK VE TAHIL GRUBU Ekmek, bulgur, makarna, şehriye, pirinç,börekler, un ve irmikten yapılan tatlılar bu grupta yer alır. Her gün 3-5 porsiyon tüketilmelidir

EKMEK VE TAHIL GRUBU Ekmek, bulgur, makarna, şehriye, Börekler, un ve irmik Kompleks karbonhidrat Protein, Mineraller Bazı B grubu vitaminleri Posa

Türkiye İçin Beslenme Önerileri (SB, 2006) Günlük 3-4 porsiyon süt-süt ürünü Her gün 1 yumurta Fındık, ceviz diyette yer almalı Kahvaltı şart, kahvaltıda sebze-meyve Şişman çocuklarda kilo denetimi için egzersiz Şeker, kek vb tatlı gıdalardan uzak durmak Yağı azaltılmış süt-süt ürünü, yağsız et, balık Bölgeye göre flor desteği

SARDUNYA TEŞEKKÜRLER

Örnek menü 2-3 yaş (Oyun çocuğu) *kahvaltı (1 Su bardağı süt 1 adet yumurta veya 1 kibrit kutusu peynir, 2 yemek kaşığı pekmez/bal, 5 adet zeytin, 2 dilim ekmek) *kuşluk (1 meyve) *öğle (4 kaşık sebze, mercimek çorba/2 köfte, 1 çay bardağı yoğurt, salata, 1 dilim ekmek) *akşam (Çorba, 2 köfte-et, 1 çay bardağı yoğurt, salata, 1 dilim ekmek, 2 yemek kaşığı bulgur) *gece (150cc süt ?) 9-10 yaş (Okul çocuğu) *kahvaltı (1 Su bardağı süt 1 adet yumurta veya peynir,4 yemek Kaşığı pekmez/bal, 8 adet zeytin, 4 dilim ekmek) *öğle (1 porsiyon etli sebze yemeği, çorba salata, 2 dilim ekmek, sütlü tatlı, 1 meyve) *akşam (1 porsiyon etli kurubaklagil, pilav, yoğurt, salata, 2 dilim ekmek, meyve)