ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME TEMEL KAVRAMLAR Y. Doç. Dr. Serap EMİR İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi emirserap@gmail.com

Temel Kavramlar Eğitim: Bireyin davranışında, kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak değişme meydana getirme sürecidir.

Eğitim bir sistem midir?

Sistem Şeması Hedefler Tutarlı Girdi Süreç Çıktı Tutarlı değil Kontrol

Eğitim bir sistem midir? Evet eğitim bir sistemdir. Çünkü, 1. Gerçekleştirmek istediği hedefleri vardır: a) Uzak hedefler: b) Genel hedefler: c) Özel hedefler:

Eğitim bir sistem midir? Evet eğitim bir sistemdir. Çünkü, 2. Bu hedefleri gerçekleştirebilmek için değişik ögelerden oluşmuştur: a) Girdi: b) Süreç: c) Çıktı: d) Kontrol:

Eğitim Sisteminin Ögeleri a) Girdi: Eğitim-öğretim için gerekli her şey eğitim sisteminin girdisini oluşturur. Örneğin, öğrenci, öğretmen, okul, kitap, defter, çalışanlar, yönetim, ders programları, yardımcı materyaller, sınıf, sıra, servis gibi her şey girdi olarak görülebilir.

Eğitim Sisteminin Ögeleri b) Süreç: Girdilerin hedefler doğrultusunda bir araya getirildiği; dersin hedeflerinin öğrenciye kazandırıldığı eğitim durumlarını kapsamaktadır. Süreç kısmı, dar anlamda, öğretmenin farklı öğretim yöntemlerini kullanarak ders işlediği bölümü oluşturur. Geniş anlamda ise, öğrencinin okula başladığı ve okuldan mezun olduğu süreyi içerir.

Eğitim Sisteminin Ögeleri c) Çıktı: Girdilerin işlemler bölümünden hedefler doğrultusunda biçimlendirilip oluşturulmasının sonunda ortaya çıkan ürünlerin tümüdür. Bir okulun mezun ettiği bireyler eğitim sisteminin çıktısını oluşturur. Çıktılar sistemin hedefleriyle nicelik ve nitelik açısından çakışıyorsa sistem tam işliyor demektir.

Eğitim Sisteminin Ögeleri d) Kontrol: Mikro anlamda kontrol, eğitim sürecindeki sınavlar ile yapılmaktadır. Aynı zamanda diplomalı insanların çeşitli meslek gruplarına başvurduklarında yapılan sınavlar da kontrol olarak algılanabilir. Makro anlamda ise mezun bireylerin iş hayatında gösterdikleri başarı performansları ve piyasadaki albeni durumlarıdır.

Ölçme Değerlendirme ve Eğitim Eğitim sürecinde, ölçme değerlendirme etkinlikleri kullanılmasıyla, Programın hedeflerine ne derece ulaşıldığı, Eğitimcilerin ne derece başarılı olduğu, Programın ne derece başarılı olduğu, Programın güçlü ve zayıf yönlerinin neler olduğu ortaya konabilir.

Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevi Öğrencilerin neyi ne kadar öğrendiği hakkında bilgi verir. Eksik öğrenmeler hakkında bilgi vererek önlem alınabilmesine olanak sağlar. Öğretmenlerin başarısı hakkında bilgi verir. Öğretim yönteminin etkililiği hakkında bilgi verir. Okul başarısı hakkında bilgi verir. Öğrenim sürecinin daha etkili hale gelmesini sağlar. Ülkede uygulanan öğretimin etkililiği hakkında bilgi verir. Bireylerin özelliklerine uygun eğitim alanlarına yönlendirilmelerini sağlar.

Temel Kavramlar Ölçme: Bireylerin davranışlarını gözleyip gözlem sonuçlarını sayılarla ya da sembollerle ifade etmedir.

Ölçme işleminin aşamaları 1.Ölçülecek özellikler (nitelik) tanımlanır: Masanın boyu, Özge'nin zekâsı, Mars'ın dünyaya uzaklığı, 6-A şubesinin matematik dersine karşı tutumu... 2.Ölçülecek niteliğe uygun araç seçimi ya da hazırlanması: Cetvel, zekâ testi, tutum ölçeği... 3.Ölçülecek nitelik ve aracın eşleştirilerek, sayı ya da başka bir sembolle ifade edilmesi: Sınıfın sıcaklığı 25 °C. Ahmet sınavdan 54 puan aldı.

Ölçme Kuralı Ölçme kuralı ölçülen özellik ile sayıların eşleşme yollarıdır. Örneğin, hangi özelliğin hangi sayıyla ifade edileceği bir ölçme kuralıdır. Bir sınavda her sorunun 1 puan olması bir ölçme kuralıdır.

Ölçmenin Türleri a) Doğrudan ölçme b) Dolaylı Ölçme

Doğrudan Ölçme Ölçülen nitelik ile ölçmede kullanılan aracın niteliği aynı ise bu tür ölçmelere doğrudan ölçme denir. Örneğin: Bir bahçenin enini metre ile ölçmek, bir kütleyi terazi ile ölçmek, öğrencileri boy sırasına dizmek gibi…

Dolaylı Ölçme Ölçülen özellik ile ölçmede kullanılan aracın özelliği birbirinden farklı ise bu tür ölçmelere dolaylı ölçme denir. Örneğin, sıcaklık ve zeka-başarı doğrudan değil dolaylı olarak ölçülür.

Temel Kavramlar Değerlendirme: Ölçme sonuçlarını bir ölçütle karşılaştırıp, ölçülecek nitelik hakkında karar verme sürecidir.

Değerlendirmenin Basamakları 1.Değerlendirme sürecinin başlaması için öncelikle bir ölçme sonucuna ihtiyaç vardır. Ölçme işlemi ya da sonucu olmadan değerlendirmeden söz etmek mümkün değildir. Örneğin "Bilge sınavdan 70 puan aldı." ifadesi bir ölçme sonucunu göstermektedir. 2.Ölçme sonucunu değerlendirebilmek için, uygun bir ölçüt gerekmektedir. Örneğin "Sınavdan başarılı olmak için en az 50 puan almak gerekir." ifadesi bir ölçüttür. 3.Ölçme sonucu ölçüt ile karşılaştırılarak karara ulaşılır. Örneğin "Bilge 70 puan aldığı için başarılı oldu". "Başarılı olma" bir karar ifadesidir.

Tanımlardan ve örneklerden görüleceği gibi genellikle ölçme, sayı ya da semboller ile ifade edilirken, değerlendirme daha çok sözcüklerle ifade edilir. Çünkü kararlar sayısal verilere dayanılarak alınır. Bu nedenle ölçme nesnel, değerlendirme ise özneldir. Örneğin bir masanın yüksekliği ölçülmüş ve sonuç 120 cm bulunmuş olsun. Masanın yüksekliğinin ölçülmesi kişisel görüşlerden pek etkilenmez iken bu masanın uzun ya da kısa olduğunu ifade etmek kişisel yargılara dayanabilir. Örneğin kısa boylu insanlar bu masayı "yüksek", uzun boylu insanlar ise "alçak" olarak niteleyebilir.

Ölçme sonuçları hatalı olursa değerlendirme de hatalı olacaktır Ölçme sonuçları hatalı olursa değerlendirme de hatalı olacaktır. Başka bir ifade ile, değerlendirmede elde edilen kararın uygun olması öncelikle ölçme sonuçlarının hatasızlığına bağlıdır. Ölçüt, ölçme sonuçlarına uygun olmaz ise değerlendirme amacına ulaşamaz.

Değerlendirme Türleri (Ölçütüne Göre) Sınavdan elde edilen puanlar tek başlarına bir anlam ifade etmez. Bu puanı değerlendirmek ve bu değerlendirmeyi de belirli bir dayanak noktasına yani ölçüte göre yapmak gerekmektedir. Bu ölçütler; norma dayalı (bağıl) ölçüte dayalı (mutlak) olmak üzere ikiye ayrılır.

1) Mutlak Değerlendirme Mutlak değerlendirmede ölçüt, dersin hedef davranışlarıdır. Hedef davranışlarından belirli oranına sahip olan öğrencilerin başarılı sayılacağı kabul edilir. Değerlendirmede kullanılan ölçüt, mutlak başarının bir göstergesi olduğunda, mutlak değerlendirme adını alır. Bir sınavdaki alınabilecek en yüksek puan mutlak değerlendirmenin bir ölçütü kabul edilebilir.

1) Mutlak Değerlendirme (devam) Not vermede, Öncelikle sınavdan alınan puanlar mutlak başarı yüzdesine çevrilir. Puanlar mutlak başarı yüzdesine aşağıdaki formülle çevrilir. MBY=(Xi/K)*100 MBY: Mutlak Başarı Yüzdesi Xi: i kişisinin sınav puanı K: Sınavdan alınabilecek en yüksek puan

1) Mutlak Değerlendirme (devam) Mutlak başarı yüzdesine çevrilen puanlar, okulun sınav yönetmeliğindeki ölçüt ile karşılaştırılarak nota çevrilir. Önceden verilen örneğimizdeki puanları nota çevirmede ölçütümüz aşağıdaki gibi olsun. MBY Not Sonuç 90-100 5 80-89 4 Geçer 70-79 3 60-69 2 0-59 1 Kalır

Öğrn Pn Not Öğrn Pn Not 1 48 1 21 48 1 2 72 3 22 68 2 3 72 3 23 72 3 4 58 1 24 56 1 5 46 1 25 80 4 6 74 3 26 90 5 7 63 2 27 19 1 8 42 1 28 28 1 9 26 1 29 38 1 10 18 1 30 42 1 11 81 4 31 46 1 12 56 1 32 42 1 13 52 1 33 62 2 14 62 2 34 56 1 15 58 1 35 52 1 16 56 1 36 34 1 17 52 1 37 48 1 18 40 1 38 52 1 19 36 1 39 56 1 20 30 1 40 39 1

2. Bağıl Değerlendirme Bağıl değerlendirmede ölçüt sınıfın ortalama başarı düzeyidir. Sınıfın ortalama başarısı üzerinde puan alan öğrenciler başarılı; altında puan alan öğrenciler ise başarısız sayılır. Bu nedenle öğrencileri birbirleri ile yarışma ortamına iterek başarı düzeyinin artırılmasına neden olabilir. Puan dağılımının aritmetik ortalaması ile standart kaymasının hesaplanması ile önce bir ölçüt geliştirilir; sonra da bu ölçüte göre puanlar nota çevrilir.

2. Bağıl Değerlendirme (devam) Bağıl değerlendirme ile not vermede ölçüt aşağıdaki gibi geliştirilir. Beşlik not sisteminde notların alt ve üst sınıf değerleri aşağıdaki tabloda olduğu gibi hesaplanabilir. (Puanların Aritmetik ortalaması=51,75 ve Standart Sapma=16,77’dir)

2. Bağıl Değerlendirme

Yönelik Olduğu Amaca Göre Değerlendirme 1)Programa girişte yapılan değerlendirme; tanılayıcı değerlendirme-tanıma ve yerleştirmeye yönelik değerlendirme (diagnostic evaluation), 2)Program sürecinde yapılan değerlendirme, biçimlendirici değerlendirme-biçimlendirme ve yetiştirmeye yönelik değerlendirme (formative evaluation), 3)Programın çıkışında yapılan değerlendirme, düzey belirleyici değerlendirme - durum muhasebesine yönelik değerlendirme (summative evaluation) den söz edilebilir.

1. Tanılayıcı Değerlendirme (Diagnostic Evaluation) Tanılayıcı değerlendirme de amaç öğrenciyi mevcut bilişsel duyuşsal ve devinişsel davranışları yönünden tanımak ve Bu özelliklerine uygun düşecek programa yerleştirmektir. Tanılayıcı değerlendirmede kullanılan ölçme araçları standartlaştırılmış başarı ve yetenek testleri, seçme ve yerleştirme amaçlı testler ve muafiyet testleridir.

2. Biçimlendirici Değerlendirme (Formatif Evaluation) Bu değerlendirme türünde, öğretim süreci devam ederken, her bir ünitedeki öğrenme eksikliklerinin ve güçlüklerinin belirlenmesi ve bunların giderilmesi için gerekli düzeltmeleri yapmak için yapılan değerlendirmeye biçimlendirici değerlendirme denilmektedir. Öğrencilerin bir programa girdikten sonra süreç içinde sürekli değerlendirilmeleri önemli görülmektedir. Bu değerlendirme Programa sürekli dönüt sağlamakta ve iyileştirici önlemlerin alınması için de bir kontrol sistemi oluşturmaktadır. Bu değerlendirme türünde izleme testleri, kısa sınavlar (quiz) ve ara sınavlardan yararlanılmaktadır

3. Düzey Belirleyici Değerlendirme (Summative Evaluation) Bu değerlendirme türünde, öğrencinin yetişme düzeyi ile programın yetiştirme gücü hakkında bir değer biçmeye esas teşkil edecek verilerin elde edilmesi ve kullanılması söz konusudur. Program sonunda öğrencilerin kazanılmış bilişsel davranış, duyuşsal özellik ve devinişsel becerilerini ölçmeye yarayan değerlendirme türüdür. Bu değerlendirme ile eğitim programının öğrencilere istenilen davranışları kazandırma açısından programın yeterli olup olmadığı hakkında bir yargıya varılması olası görülmektedir. Bu değerlendirme daha çok başarı testleri ya da yeterlilik testleri ile yapılmaktadır. Böylece öğrenciye kazandırılmak istenen tüm özellikler test edilmeye çalışılmaktadır

Temel Kavramlar Ölçmede birim: Bir ölçme aracını oluşturan en küçük parçacık, (Örneğin bir çoktan seçmeli testte her bir soru bir birimdir; ya da soruların puan karşılığı olan 1 puan bir birimdir)

Temel Kavramlar Birimin Türleri: a) Doğal birim: Doğal birimler vardır. Örneğin, sınıftaki öğrenci sayısını belirlemek istediğimizde kullanılabilecek en uygun birim "bir tek öğrenci" olur. b) Yapma birim: Bazı değişkenlerin ise doğal birimleri yoktur. Örneğin, zaman, uzunluk...Bunlar Tanımlanmış birimlerle ölçülür

Birimin Özellikleri a) Eşitlik b) Genellik c) Kullanışlılık

Birimin Özellikleri a) Eşitlik ölçme aracında yer alan her birimin birbirine eşit olması anlamına gelir. b) Genellik birimlerin herkes tarafından aynı anlamda kullanılması ile ilgilidir. c) Kullanışlılık seçilen ölçme biriminin ölçülen özelliğe uygun büyüklükte olması ile ilgilidir.

Ölçek ve Ölçek Türleri Ölçek: Belli birimlerle bölünmüş bir ölçme aracıdır. Ölçme sonuçlarının özelliklerine bakarak değişik ölçek türleri bulunmuştur. Bunlar:

Ölçek Türleri a) Sınıflama Ölçeği b) Sıralama Ölçekleri c) Eşit Aralıklı Ölçek d) Eşit Oranlı Ölçek

a) Sınıflama Ölçeği Belli bir gruba ait olup olmamayı gösteren ölçüler veren ölçeklere sınıflama ölçekleri denir. İnsanların cinsiyet (kadın-erkek), medeni hal (evli-bekar-boşanmış),göz rengi (mavi-yeşil-ela) ten rengi gibi kategorilere ayrılması,illere kod numarası verilmesi ve her ile ait arabaların aynı numara ile belirtilmesi sınıflamaya iyi bir örnektir. Bu ölçekte nesnelere verilen sayıların sayısal anlamları yoktur, onlar miktar belirtmezler. Sınıflama ölçekleri eğitimde pek kullanılmaz.

b) Sıralama Ölçekleri Sadece sıra bildiren ölçüler verebilen ölçeklere sıralama ölçekleri denir. Bu ölçekte nesneler, bir özelliğe en az sahip olandan en çok sahip olana ya da en çok sahip olandan en az sahip olana doğru sıralanır ve her bir sıraya bir sayı verilir. Bir gruptaki boy sırası, bir koşuda alınan dereceler, bir sınıftaki başarı sırası bu türdendir. Eğitimdeki ölçmelerde elde edilen ölçme sonuçlarının pek çoğu sıralama ölçeğindedir.

c) Eşit Aralıklı Ölçek Eşit aralıklı ölçeklerde göreceli bir başlangıç noktası ve tanımlanmış, değişmez (tüm ölçek boyunca eşittir) bir birim vardır. Eşit aralıklı ölçeklerdeki sıfır, o noktada ölçülen özelliğin gerçekten hiç bulunmadığı anlamına gelmez yani yokluk ifade etmez. Bu tür ölçeklerdeki sıfır noktası, sayısallaştırmayı kolaylaştıran bir başlangıç noktasıdır, doğal ya da mutlak sıfır noktası değildir.

d) Eşit Oranlı Ölçek Eşit oranlı ölçeklerde gerçek bir sıfır noktası bulunduğu ve ölçek eşit aralıklara bölümlendiği için bu ölçekte elde edilen veriler üzerinde her türlü matematiksel işlem yapılabilir. Ağırlık ve uzunluk ölçüleri, saat gibi ölçme araçları bu tür ölçek esasına uygun olarak geliştirilmiştir. Eğitimde bugüne kadar eşit oranlı ölçekte ölçme sonuçları elde edilememiştir.

Sağladığı Temel İşlemler Kullanılabilecek Bazı İstatistiksel Teknikler Ölçek Sağladığı Temel İşlemler Örnekler Kullanılabilecek Bazı İstatistiksel Teknikler Sınıflama Benzerliğin ya da denkliğin belirlenmesi İllere kod numarası verme, futbolculara numara verme Öğrencilere numara verme Frekansların sayısı, tepe değer (mod) Sıralama Daha az ya da daha çok oluşun belirlenmesi Öğrencileri boy sırasına koyma Madenleri sertliklerine ve özgül ağırlıklarına göre sıralama Ortanca (medyan) Yüzdelikle Sıra farkları korelasyon katsayısı Eşit Aralıklı Araların eşitliğinin ve farkların belirlenmesi Sıcaklık ölçüleri Takvimler Başarı testlerindeki standart puanları Ortalama Standart - kayma Pearson momentleri çarpımı korelasyon katsayısı Eşit Oranlı Oranların eşitliğinin belirlenmesi Uzunluk ölçme araçları Ağırlık ölçüleri Varyasyon katsayısı Logaritmik dönüşümler ve her türlü istatistiksel işlemler