ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLAR ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLAR kaynak:Prof.dr Bülbin Sucuoğlu Doç.dr Tevhide Kargın Mustafa ÜNSAL Tavşanlı RAM Müdür Yardımcısı

Zihinsel engelli çocuklar için bir çok tanım geliştirilmiştir Zihinsel engelli çocuklar için bir çok tanım geliştirilmiştir.Bu çocuklar 573 sayılı kanun hükmünde kararnamede “zihinsel gelişim yetersizliğinden dolayı,eğitim performansı ve sosyal uyumu olumsuz yönde hafif,orta ve ağır düzeyde etkilenen çocuklar “olarak tanımlanmaktadır. Yaygın olarak kabul edilen Amerikan Zihinsel Engellilik Derneği tarafından yapılan tanımda, zihinsel engellilik,”var olan becerilerdeki belirgin derecedeki sınırlılık” olarak tanımlanmakta,bu bireyler “iki ya da daha fazla uyumsal davranışta yetersizlikle birlikte ortaya çıkan zihinsel işlevlerde belirgin derecede yetersizliği olan birey olarak” kabul edilmektedirler.Bu yetersizliklerin 18 yaştan önce ortaya çıkması gerekmektedir.

ZİHİNSEL ENGELİN 3 ÖLÇÜTÜ Zihinsel işlevlerdeki yetersizlik Bireyin zihinsel işlevlerdeki yetersizliği standart zeka testlerinden elde edilen zeka yaşı ve zeka bölümü değerleri temel olarak belirlenmektedir. Zeka yaşı bireyin işlevlerinin olduğu yaştır. Takvim yaşı 10 olan bir çocuğun zeka yaşının 5 olması,bu çocuğun 5 yaşındaki akranlarının işlevlerine sahip olması demektir.

Uyumsal Davranışlardaki yetersizlik Bu davranışlar,bireyin içinde yaşadığı toplumda günlük yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan ve yaşına uygun davranışlardır. Uyumsal davranışlar; İletişim,öz bakım,ev yaşamı,sosyal beceriler,toplumu kullanma,kendini yönlendirme,sağlık ve emniyet,işlevsel akademik beceriler,boş zamanlarını değerlendirme ve iş yaşamı olmak üzere 10 alanda gruplanabilir.

Yetersizliğin Gelişimsel Dönemlerde ortaya Çıkması Bir bireye zihinsel engelli tanısı koyabilmek için yetersizliğin 18 yaşından önce çıkması gereklidir. Toplumda görülme sıklıkları %1 ile 3 arasındadır. Okul çağı nüfusunun %2.3’ünü oluşturur.

zihinsel engelliler olarak 3 grupta toplanmaktadır. Zihinsel engelli bireyler yetersizlik dereceleri,diğer bir deyişle zeka bölümleri temel alınarak hafif, orta , ağır, zihinsel engelliler olarak 3 grupta toplanmaktadır.

Hafif derecede zihinsel engelli bireyler 50 ila 70 arasında zb olan çocuklardır. Zihinsel engelli bireylerin % 85 ini oluştururlar.(salend,1998) Bu çocuklar akranlarından daha yavaş öğrenirler. Nedeni bilinmemektedir. İlkokul çağına kadar fark edilmeyebilir. Genellikle okul çağı geldiğinde AKADEMİK BECERİLERİN öğreniminde problem ortaya çıkar.

Sosyal beceri yetersizlikleri de ortaya çıkar. Okul dönemlerinde yaklaşık 6.sınıf düzeyinde akademik becerilere sahip olmakta, Yetişkin olduklarında bir işte çalışabilmek ve en az düzeyde bağımlı yaşayabilmek için gerekli olan sosyal ve akademik becerileri kazanabilmektedirler. Okul çağı çocuklarının %2 si hafif derece zihinsel engele sahiptir. Öğrenme hızlarının yavaşlığına rağmen genel eğitim sınıfındaki bir çok öğretim etkinliğinden yararlanabilirler.(lewis ve ddorlag1999)

(Günümüzde ICF rakamları 35-49) Orta derecede zihinsel engelli olan çocuklar ise zeka bölümleri 30 ile 50 arasında olan; (Günümüzde ICF rakamları 35-49) Zihinsel engelli bireylerin % 6-10 unu oluşturan çocuklardır.Akademik becerileri öğrenmede güçlük yaşayan bu çocuklar günlük yaşam becerilerine odaklaşan programlardan çok yararlanamamaktadır.Eğitim programları iletişim,günlük yaşam,işlevsel akademik beceriler ile iş becerilerine odaklanmaktadır.(akt:Salend1998)

(Günümüz ICF rakamları 19-34) Grubun % 4 lük bölümünü oluştururlar. Ağır derecede zihinsel engelli olan çocuklar zeka bölümü 30’un altında olan çocuklardır. (Günümüz ICF rakamları 19-34) Grubun % 4 lük bölümünü oluştururlar. En iyi ve özelliklerine en uygun eğitim aldıkları zaman bile bağımsız olamayacakları kabul edilmekte,temel öz bakım,motor ve iletişim becerileri programların odak noktasını oluşturmaktadır. Orta ve ağır derece zihinsel engelli çocuklar genellikle özel eğitim okullarına devam etmekte,yetişkin oldukları zaman korumalı işyerlerinde çalışabilmektedirler.

Bireyin gereksinim duyabileceği destek miktarları Son yıllarda zihinsel engelliliğin tanımlanması ve gruplanmasında zeka bölümünden daha az damgalayıcı sistemler kullanılmakta;1992 tanımında bu bireyler gereksinim duydukları destek miktarına göre gruplanmaktadır. Destek Modeli olarak tanımlanan bu modele göre bireyin işlev düzeyinin, çocuğun özellikleri ve çevrenin özelliklerinin etkileşimi sonucunda ortaya çıktığı, çevreden sağlanan destekler arttıkça bireyin işlev düzeyinin arttığı kabul edilmektedir. Bireyin gereksinim duyabileceği destek miktarları Aralıklı,sınırlı,yoğun ve yaygın destek olarak gruplanabilir.

Lewis ve doorlag’a göre(1999) Akranları gibi öğrenebilirler, Akranlarından temel farkları öğrenmenin hızındadır. Yetersizlik gelişimin tüm alanlarında ortaya çıkar. Bir çok beceri de akranlarına göre başarısız olurlar. Dikkat süresi kısalığı ve hafıza problemleri vardır. Son yıllarda çocuk hakları için çalışan gruplar bütün çocukların genel eğitim sınıflarında akranları ile birlikte eğitim görmelerinin gerekliliğini kabul etmektedirler.