İŞ TASARIMI VE ERGONOMİ Doç. Dr. Selami Özcan TÜLAY İLMAZ İNSAN KAYNAKLARI VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ/TEZLİ İŞ ANALİZİ VE UYGULAMALARI 23/03/2015

İŞ TASARIMI   İş tasarımı, iş ve insan unsurlarını en uygun biçimde birleştirmek amacıyla işin içeriğinin, işe ilişkin ödüllerin ve işin niteliklerinin çeşitli şekillerde düzenlenmesidir.    Bu düzenlemeler, iş kolaylaştırma, iş rotasyonu, iş genişletmesi, iş zenginleştirmesi, kalite çemberi, bağımsız çalışma grupları şeklinde olabilir.

İş tasarımı, işin verimliliğini ve çalışanın tatminini artırmak için işin ve görevin yapısına müdahale edilmesidir. Örneğin, işinde ustalık kazanan çalışana işi artık monoton gelir ve kendisini tatmin etmemeye başlar. Diğer yanda işin çok karmaşık olması da, çalışanı işinden soğutur ve motivasyon düşüklüğüne sebep olur. Bu bağlamda, iş ve görevin yapısına yönelik müdahaleler yapılarak iş, çalışanlar için yeniden çekici hale getirilebilir.

1900’lü yıllarda makine atölyelerinde fonksiyonel işlere yönelik kişilerin çalıştırılması söz konusuydu ve bu kişilerin oldukça becerikli olmaları gerekiyor fakat işleri öğrenmeleri uzun sürüyordu. 1960’lı yıllardan sonra bilimsel yönetim anlayışı ile beraber işlerin daha ucuz, daha kolay ve daha hızlı yapılabilmesi için bütünsel olarak ele alınmasından çok, işlem, süreç eleman şeklinde gruplandırılarak incelenmesi söz konusu olmuştur. Amaç, işlerin öğrenilmesini basitleştirerek en düşük becerideki bir çalışanın bile bu işleri yapmasını sağlamak olmuştur. Günümüzde ise iş dizaynına ve analizlerine kalite kontrolün ön planda olduğu, çalışanların yönetime katıldığı, daha fazla sorumluluk ve yetkinin verildiği modern yönetim anlayışı hakim olmaya başlamıştır. Yöneticiler çalışanların işlerinin yapısını değiştirmek veya yeniden dizayn etmek istediklerinde, iş basitleştirme, iş genişletme, iş rotasyonu ve iş zenginleştirme gibi iş dizaynı araçlarından birini uygulamaktadırlar.

İş Basitleştirme İşin görev ve işlemlerine ayrılarak incelenmesi, gereksizlerin elenmesi, benzerlerin birleştirilmesi, işin en kolay, en verimli şekilde yeniden düzenlenmesi, işler için basitleştirme yöntemlerinin belirlenmesi olarak ifade edilmektedir.  İş, yalnızca birkaç işlevden oluşan en küçük parçalara ayrıldığı için uzmanlaşma oluşmaktadır. İş basitleştirildiği için uzun süre eğitime gerek kalmadığı gibi, ayrıca aynı iş sürekli tekrarlandığı için verimlilik de artacaktır. İşlerin basit olması ve tekrarlanmasından dolayı yüksek miktarda çıktı sağlanabilecektir. İş basitleştirme ile işe göre daha kolay personel alımı söz konusu olabilmektedir.  İş basitleştirme ile üretim sürecinde kullanılan metotlar daha basit hale getirildiği için, yapılmakta olan gereksiz işler ayıklanarak benzer işler birleştirildiği için iş yapma performansı da yükselecektir.  

5N 1K Yöntemi İş basitleştirme ile gereksiz işlerin ayrıştırılarak benzer işler birleştirilmesi ile işletmeye ve çalışana yarar sağlayacağı ifade edilse de, bu sürecin olumsuz davranışsal sonuçlara sebep olacağı da ifade edilmektedir. Basitleştirilmiş işler, çalışanları zamanla psikolojik olarak etkileyerek monotonluk yaratabilir. Monotonluğun yol açacağı bıkkınlık ile de iş doyumunda bir azalma meydana gelecektir.

Çalışanların refah ve eğitim düzeyi yükseldikçe verilen işlerin basitleştirilmesi, özellikle üretimde çalışanlar için yeterli olmayacaktır. Ayrıca iş basitleştirme ile oluşan uzmanlaşma ile de bazı dezavantajlar ortaya çıkmaktadır. Bu dezavantajlar; herkes kendi işinden sorumlu olduğu için ürünün genel kalitesinden sorumlu kişinin olmaması, tekrarlardan dolayı çalışanların sıkılması, motive olamayan işçilerin devamsızlık, yüksek iş gücü devri, işe gecikme gibi görünmez maliyetlerin oluşması şeklinde kendini gösterebilir.

İş Genişletme İş genişletme, bir işin uzmanlık düzeyini ayarlayarak çalışana yönelik olarak daha ilgi çekici hale getirilmesidir. İş basitleştirmenin aksine işe ilişkin birkaç görevin bir araya getirilmesi yöntemiyle iş dizaynının yapılmasıdır. İş geliştirmede iş daha cazip gelmektedir fakat sorumluluk düzeyi değişmemektedir. Eğer çalışan aynı beceriyi gerektiren birden fazla çeşitte iş yapıyorsa, işler yatay düzeyde genişletilmiş olur böylece personel işin gerektirdiği tüm birimlerde çalışmış. İş genişletme yöntemi özel proje atamaları, grup çalışmalarında görev değişimi veya müşteriler için yeni hizmet yöntemleri araştırmalarını içerebilmektedir. İşi sadece bilgisayara veri girmek olan bir memura, telefonlara cevap verme görevinin de verilmesi durumunda da iş genişletmeden söz edebiliriz.

İş genişletme ile amaçlanan bütün gün binlerce vidayı aynı yere takmak zorunda olan çalışanlarda meydana gelecek psikolojik tepkilerin olumsuz yönlerini azaltmaktır. Çünkü sürekli aynı işi yapan çalışanın yaptığı iş kendisine tekdüze gelecek ve işten ayrıldığında yerine gelecek kişinin de aynı işi kendisi gibi yapacağını bildiği için işin önemsiz olduğuna inanarak özgüveni ve iş gururu azalacaktır. 

Katz, Kahn, Huppock ve Super’in araştırmalarına göre iş daha karmaşık ve daha çok beceri gerektiren nitelikler kazandıkça çalışanın sağladığı doyumun da arttığı gözlenmiştir. Worthy ise iş genişletilmesinin çalışanın gönül gücünü arttırıcı yönde bir etkide bulunduğunu saptamıştır. İş genişletme ile uzmanlaşmanın ortaya çıkardığı olumsuz etkiler azalmakta ve çalışana işin çeşitli aşamalarına katılma imkanı verilmektedir. Bununla beraber iş genişletme çalışanların uzmanlaşmalarını kısıtlamaktadır ve çalışanın sadece işini genişletip sorumluluklarını arttırmaması yöntemin sakıncaları olarak ifade edilmektedir. Ayrıca Lawler işin yatay boyutta aşırı genişletilmesinin çalışanın iş başarımı konusunda anlamlı bir geri besleme elde etme ve kendi iş başarımını kendince değerlendirme olanaklarını ortadan kaldırdığı için beklenilenden daha düşük bir güdülenmeye yol açabileceğini savunmaktadır. 

İş Zenginleştirme  İş zenginleştirme bir işin, işçinin daha çok iş ve işlem yapabilecek şekilde yeniden organize edilmesi anlamına gelmektedir. Personele kendi işini planlama, örgütleme, denetleme ve değerlendirme konusunda daha fazla sorumluluk verilmesini sağlayan iş zenginleştirme dikey genişleme yoluyla personelin gelişmesini de sağlamaktadır. İş zenginleştirmede çalışana daha çok görev değil, daha çok sorumluluk ve yetki verilmektedir. İş bölümünün sakıncalarını gidermeyi ve aynı zamanda çalışanların daha üst pozisyona hazırlanmalarını amaçlamaktadır. Bir yönetici asistanının kendi yardımcılarını seçmesi ve işleri paylaştırmada yetkilendirilmesi bu tasarıma örnek olarak verilebilir.

İş zenginleştirmede eleman ihtiyacı karşılanmak istendiğinde bazı çalışanlara ilave görevler ve sorumluluklar verilmektedir. Böylece ilave görevler için yeni eleman gerekliliğinden de kaçınılmış olacaktır. İş zenginleştirme ile personelin sorumluluklarının artması, ilave yetkiler elde etmek için bulunduğu pozisyondan başka bir pozisyona geçmesi ya da aynı pozisyonda değişik rol ve yetkiler edinmesi sağlanmaktadır. Ayrıca personele belirli sınırlar içerisinde kendi çalışma hızlarını belirleme, yaptıkları işlerin kalitesinden sorumlu olma, hataları düzeltme, çalışma yöntemlerini, kullanacakları malzeme, makine ve teçhizatı seçme olanağı vermektedir.

Görevlerin birleştirilmesi, doğal iş üniteleri, müşteri ilişkileri ağı ve geri bildirim kanallarının açılması iş zenginleştirmenin ilkeleridir. Herzberg’e göre de zenginleştirilen işler performans konusunda başarı ve geri bildirim elde etmek için farklı yetenek düzeylerinde bir dizi görev ve fırsatlar içermelidir. Görevlerin birleştirilmesi çalışanın farklı becerilerini kullanabilmesi açısından önemlidir. Örneğin yönetici asistanı işi ile ilgili bir dilekçeyi kendisi yazıyor, bir başkası çoğaltıyor ve yine bir başka çalışan tarafından e-posta ile gönderiyorsa dilekçeyi yazan çalışanın beceri çeşitliliği arttırılmamış ve görev kimliği de sağlanmamış olur.  Doğal iş üniteleri ilkesi ise çalışanın bir işi başından sonuna kadar kendisinin bitirmesidir böylece tüm süreçlere de hakim olabilecektir. Örneğin bir koltuk fabrikasında çalışan bir kişi veya ekibin bir koltuğu baştan sona kadar üretmesi bu duruma örnek olarak verilebilir. Böylece çalışan, işin sadece bir parçasını bilmekle kalmayıp işin bütünü hakkında bilgi sahibi olarak daha fazla şey öğrenebilecektir. Müşteri ilişkileri ağı da işin geri bildirim potansiyelinin artması, çalışanın işinde özerklik hissetmesi ve farklı becerilerini kullanma olanağı bulması açısından önemlidir.

Çünkü ürün ya da hizmeti üreten çalışanla ürünü tüketen arasında bir ilişki ağı kullanılmasına olanak sağlar. Örneğin kusurlu çıkan bir üründen çalışanın doğrudan sorumlu tutulması ve düzeltmeleri de yine çalışanın yapması çalışanın doğrudan kendi performansı hakkında bilgi sahibi olmasını sağlayacaktır. Ayrıca tüketiciden gelen geri bildirimin bir aracı olmadan çalışana ulaşması ile çalışan yaptığı hataları görüp ortaya çıkan şikayetlerin çözümünü kolaylaştıracaktır. İş zenginleştirmenin son ilkesi olan geri bildirim kanallarının açılması ile de çalışan ürettiği işin doğru yapılıp yapılmamasından dolaysız olarak sorumlu olmaktadır. İş zenginleştirme ilkeleri uygulanırken dikkat edilmesi gereken nokta iş çevresinin ve çalışanın “iş tanısı anketi” ile analiz edilmesidir. Böylece çalışanın iş doyumu sağlayacağı çevresel faktörlerden tatmin olduğu (iyi bir sosyal ortam, iyi bir yönetici, güvencesi olan bir iş vb) bir iş zenginleştirme programı uygulanmış olacaktır. İş zenginleştirme programında pozitif sonuçlar almak için çalışanlar ve organizasyonun ihtiyaçları analiz edilmeli ve üzerine çalışılmalıdır. Cunningham ve Eberle’leye göre iş zenginleştirmeden önce aşağıdaki 3 soru sorulmalıdır: 

İşçilerin öğrenmek için sorumluluk, çeşitlilik, farklılık gibi özellikler gerektiren işlere ihtiyacı var mıdır? İş uygulama planlarını değiştirmeden hangi teknikler kullanılabilir? İş planlarını sınıflandırmadaki değişikliklerde hangi teknikler gereklidir? Çalışanın yaptığı işin kontrol edilme sürecine, çalışanı da dahil etmesi, kişisel becerilerini iş yapış biçimine yansıtması konusunda fırsat vermesi, işiyle ilgili yeni denemeler yapma konusunda serbestlik ve esneklik tanıması sebebiyle yararları olan iş zenginleştirmenin bazı sakıncaları da bulunmaktadır. Bir örgütte işlerin aşırı dikey genişletilmesi yani iş zenginleştirmesi, bireyleri birçok karara katılma olanağı tanımakta, oysa bireyin işi hala rutini içerdiğinde anlamlı bir geri besleme elde edemeyerek yeteneklerini yeterince kullanamadığını hissetmektedir. Ayrıca çalışanların özellikleri de iş zenginleştirme çalışmalarının başarılı ya da başarısız olmasına neden olabilmektedir 

İş Rotasyonu İş rotasyonu bir iş yerinde çalışan personele birden fazla iş yapabilme bilgi ve tecrübesi kazandırılarak günün belirli saatlerinde personel arasında iş değişikliği yapma olgusudur. İş rotasyonunun amacı, yoğun dikkat isteyen ve tekrarlı nitelikteki tekdüze (monoton) işlerin işçiler üzerinde yarattığı can sıkıntısı ve psikolojik yorgunluğu önleyerek, verimlilik düşüşünün önüne geçmedir. Yalnız, İş rotasyonuna gidebilmek için bir kişinin yapabileceği işleri seçerek, işlerin gerektirdiği dikkatin niteliği ve tekrarlı hareketlerin yaptırılacağı vücut organının değişik olması gereklidir.

Bunun amacı, bir işte elde edilen yorgunluk diğer işi yaparken ortadan kalkabilmeli ve dinlenme imkanı sağlamalıdır. İş rotasyonunu yaparken dikkat edilecek diğer bir husus da işlerin nispeten basit, kolay öğrenilebilen ve yüksek derecede uzmanlık gerektirmeyen nitelikte olmaları ve bir verimlilik düşmesinin nedeni olmamalarıdır. Bir iş dizaynı tekniği olarak, alt düzey işlerde otomasyonun yol açtığı monotonluğun hafifletilmesi amacı ile geliştirilmiş, ancak gözlenen yararları sonucu yöneticilerin geliştirilmesinde de bir eğitim tekniği olarak yararlanmaya başlanmıştır. Kariyer yönetimi açısından önemli olan zaten bu tür uygulama biçimidir.

İş rotasyonu, örgütte çalışanların potansiyellerini yükselterek başka işlere yönelmelerini sağlar. Özellikle yeni işe girenlerin faklı iş değişikliklerini deneme yoluyla kendilerini test etmelerini ve kişisel değerleri ile iş arasındaki uyum noktalarını karşılaştırarak değerlendirmelerine yol açar. Farklı özelliklerdeki işlere yapılacak rotasyonla, örneğin üretim departmanından mali analiz departmanına yapılacak değişimle, çalışanlar kendi yetenek ve tercihlerini değerlendirme fırsatı elde ederler. İş rotasyonunda önemli olan nokta, rotasyona tabi tutulacak elemanların yeni mesleki bilgi ve beceriler kazanacak olması dikkat edilmesi, mevcut becerilerden yaralanırken de yeni bilgi ve beceriler edinmeye özendirilmesidir. İş rotasyonu bazı riskler de taşıyabilir. Eğer çalışan değişime ve yeniliklere açık değilse adapte olması kolay olmuyor. Eğer zamansız bir rotasyonsa belli bölümlerde yüksek performans gösteren kişiler verimsizleşebiliyor. Çalışanda bir kararsızlık ve konsantrasyon eksikliği yaratabiliyor. Yeterince deneyim kazanmadan yapılan hızlı rotasyonlar da eksik deneyim kazanılmasına ve yanlış algılamalar oluşmasına neden olabiliyor

İŞ TASARIMI KARARLARI 1970-2000 SONRASI Daha fazla eğitim Daha fazla sorumluluk ve yetkilerin verilmesi İşlerin kontrol edilmesi İşlerin vardiyalar halinde yapılması Daha yüksek beceriye sahip işçiler Problemlere takım anlayışı ile yaklaşım İşçilerin yönetime katılması Ödüllendirme Kaliteye odaklılık, işçiye görev olarak kalite denetiminin verilmesi Otomasyon, internet 1900-1960 İşlerde uzmanlaşma Minimum düzeyde beceri gereksinimi Tekrarlar daha fazla Minumum düzeyde ve iş başında eğitim Yığın, kütle üretim Parça başına ücretlendirme Minimum düzeyde iş sorumluluğu Üst yönetimin kontrolü Zamana odaklılık

SONUÇ Örgüt içinde kötü dizayn edilmiş işler beraberinde çeşitli performans sorunlarını da getirmektedir. Bu sorunların en alt seviyeye indirilmesi ve çalışanların işyerinde olumlu davranışlar sergilemesi, üretim ve verimlilik artışının sağlanması için iş dizaynı araçları olan iş basitleştirme, iş genişletme, iş rotasyonu ve iş zenginleştirme uygulamalarına yönelmektedirler. Şüphesiz ki her yaklaşım örgüte ve çalışanlara olumlu sonuçlar kazandırmıştır fakat bu olumlu sonuçlarla beraber bazı olumsuz taraflar da meydana gelmektedir. Örneğin iş basitleştirme ile çalışanların zaman ve emek tasarrufu sağlaması için işler kolaylaştırılırken beraberinde bıkkınlık ve monotonluk, iş doyumunda azalma gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle her bir yaklaşım başka bir yaklaşımın eksik yönlerini tamamlamak amacıyla geliştirilmiştir.

ERGONOMİ İŞ YERİ İŞ DİZAYNI İNSAN ERGONOMİ

Ergo: İş Nomos: Bilim (Yasalar)‏ Ergonomi:İşbilim (Yunanca)‏ Ergonomi, insanın davranışsal ve biyolojik özelliklerini inceleyerek bunlara uygun yaşama ve çalışma ortamları yaratmayı amaçlayan bir bilim dalıdır.

Ergonominin Hedefleri Ergonominin ana hedefi; özellikle çalışma hayatının kalitesini arttırmaktır. Bu hem fiziksel hem de psikolojik şartlara bağlıdır. Ergonominin öncelikli hedeflerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz; İnsancıllık ve Ekonomiklik: Amaçlar göz önünde bulundurularak insana ait özelliklerin, bilgilerin, yeteneklerin ve becerilerin bilinmesi ve bunlara ait alt ve üst sınırların belirlenmesi, insana yaraşır bir iş düzenlemesinin en önemli değerlendirme ölçütleridir. Sağlığın Korunması: Geniş anlamıyla çalışma koşullarından ileri gelen hastalıkların önlenmesi veya azaltılması anlamındadır. İşin Sosyal Uygunluğu: İşin sosyal açıdan insana uygunluğu, insanın yaşamını toplumsal normlar içinde sürdürebileceği ortamın sağlanması ve bireyler arası ilişkilerin özendirilmesi anlamını taşır. Teknik Ekonomiklik: İnsan-makine sisteminin fonksiyonel açıdan doğru biçimde düzenlenmesi, bu tür sistemlerin performanslarının sürekliliğinin sağlanması ve insanların sitem içinde ekonomik açıdan en doğru biçimde görevlendirilmesi anlamını taşır

Kısaca fiziksel çevrenin insana uyumlaştırılması süreci diyebiliriz. Ergonomi ile uğraşanlara ergonomist adı verilir ve ergonomistin çalışma alanı işçi, işyeri ve iş dizaynıdır. Amaç, Kaza ve yaralanmaları önlemek, yorgunluğu ve insan vücudunun aşırı kullanımını, işe devamsızlığı, zaman kaybını, kaza ve rahatsızlıklara bağlı tazminatları en alt düzeye indirmek, verimliliği, kaliteyi, güvenliği, konforu ve üretkenliği en üst düzeye çıkarmaktır.

Ergonominin konuları Gürültü, aydınlatma, ısı, titreşim, çalışma alanının dizaynı, el aletleri dizaynı, makine dizaynı, sandalye dizaynı, ayakkabı dizaynı ve iş dizaynı, mesai saatleri, vardiya, mola saatleri, yemek rejimi vb. İskelet kas sistemi rahatsızlıklarında riskin en fazla olduğu işler şunlardır: İmalat sektörü , Hizmet ve temizlik işleri, Sağlık bakım işleri , Uzun yol sürücülüğü, Sporcular, diş hekimleri. Ofis çalışanları ve bilgisayar kullanan meslek grupları da risk altındadır. Masa ve Bilgisayar Başında Uzun Süre Çalışanlarda Gün Sonunda Boyun, Omuz, El Bileği, Sırt Bölgesinde Ağrı, Hareket Kısıtlılığı ve Uyuşma Gibi Yakınmalar Sıktır. İş başarısını ve yaşam kalitesini de düşüren bu durum bazı temel ERGONOMİK ÖNLEMLER İLE ENGELLENEBİLİR.

ERGONOMİK ÖNLEMLER Çalışma alanının iyi düzenlenmiş olması, Masa ve sandalyelerin kişiye özel ayarlarının yapılması, Monitör, klavye ve farenin kişiye uygun düzenlenmesi,

Aydınlatmanın sağlanması ve uygun ışık kaynağının seçilmesi, Oturma ve ayakta durma sırasında vücudun uygun duruş şeklinin (postür) sağlanması. Ofis egzersizleri Bel ağrılarına karşı koruyucu ergonomi ilkeleri

Ofis düzeninde yapılan hatalar; Hata: Ofis ortamındaki havanın kuruması nedeniyle oluşan çok kuru hava. Sonuç:  Akciğer rahatsızlıkları, bronşit, soğuk algınlığı ve nezlenin artması, göz ve deri hastalıkları, göz kuruluğu, deri döküntüleri, alerjik duyarlılığın artması. İşyerinde olması gereken havanın ısı ve nem oranı Hava ısısı:(Hafif fiziksel iş:18.3 °C, büro işleri: 19.4 °C-22.8°C , ağır endüstriyel iş: 12.8°C- 15.6°C), Nem oranı %70 olmalı, Oda her gün mutlaka havalandırılmalı.

Hata: Bilgisayar karşısında geçirilen sürenin uzun olması. Sonuç: Bilgisayar monitörlerinden yayılan negatif yüklü partiküller, insan bedeninde ve gözlerde negatif elektrik yükü oluşturarak havadaki pozitif yüklü toz parçacıklarını çekip gözlerde konjonktivite neden olur. Hata: Çalışma alanının önünde ışık kaynağı (pencere, lamba, yansıtıcı vs.) oluşu. Sonuç: Ekran kullanıma uygun olsa bile çalışma alanı yanlış aydınlatıldığı için, kamaşma ve göz rahatsızlıkları, baş ağrısı.

Monitörün kişiye uygun düzenlenmesi ERGONOMİK ÖNLEMLER Monitörün kişiye uygun düzenlenmesi Monitöre uzaklık, görüntüye, ekran çözünürlüğüne, yazıların okunabilirliğine ve monitörün büyüklüğüne bağlıdır. Ortalama olarak göz-ekran uzaklığı en az kol mesafesi kadar uzaklıkta 60-70 cm.) olmalıdır. Işığın karşıdan, yani bilgisayarın üzerinden gelmemesi sağlanmalıdır. Monitörün tepe noktası göz seviyenizden daha aşağıda olmalıdır. Ekran üzerine düşen yansımaları önlemek için monitörün eğim açısı değiştirilmelidir.

20 dk aralarla gözler ekrandan ayırıp uzakta bir noktaya odaklanmalı, 10–15 sn. gözler kapatılıp dinlendirilmelidir. Sık sık göz kırpma işlemi yapılmalıdır. Monitörün temiz tutulmasına özen gösterilmelidir. Ekranda çok küçük karakterler kullanılmamalıdır. Ekran kontrastı gözü yormayacak şekilde ayarlanmalıdır. Monitörden gelen kimi zararlı ışınları önlemek için ekran filtresi kullanımalıdır. Klavye ve farenin  kişiye uygun düzenlenmesi, Klavye ekrandan ayrı ve hareketli olmalıdır. Klavye tuşları çok yumuşak ve çok sert olmamalıdır. Yazı yazarken sadece 2 parmak kullanılmamalıdır. Klavyenin önünde yeterli boşluk olmalıdır.

ERGONOMİK ÖNLEMLER

Oturma sırasında vücudun uygun duruş şeklinin (postür) sağlanması; Ayaklar düz olarak yere temas etmeli,diz 90 derece açılı olmalı, sandalyede beli destekleyen parça olmalı, sırt dik, omuzlar rahat, dirsekler 90 derece açılı ve bilekler nötral pozisyonda tutulmalıdır. Çalışanın masa altında ayaklarını uzatabileceği ve vücut hareketini kolayca değiştirebileceği alan olmalıdır. Eğer ayaklar yere temas etmiyorsa, ayaklara ek bir destek yerleştirilmelidir. Sandalye ileri geri gidebilmeli, 360 derece dönebilmeli, yüksekliği ayarlanabilmeli, bel eğimini desteklemeli, sırt desteği ayarlanabilmeli, oturma yüzeyi yandan kalçalara baskı yapmamalıdır. Oturma alanı hava alıp verebilen bir kumaş ile kaplanmalıdır.

OFİS EGZERSİZLERİ Boyun egzersizlerini yaparken, boynun düzgün tutulması önemlidir. Bu nedenle, önce nötral pozisyon oluşturulur: Baş, boyun düz hale gelene kadar arkaya çekilir. Bu arada yüz tam karşıya bakar. Egzersizler bu pozisyon korunarak yapılır. Başınızı sırayla sağa ve sola doğru yavaşça çevirip, 8 sn bekleyin. Kulaklarınızı her iki omuz bölgesine yavaşça yaklaştırarak, 8 sn bekleyin. Çenenizi öne doğru yaklaştırarak boyun arkasındaki kasları germeye çalışın. 8 sn bekleyin.

KAS VE İSKELET HASTALIKLARI Kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları genellikle şiddetli travmalar tarafından oluşmazlar ama kaslar, tendonlar (kirişler), bağlar, eklemler ve kıkırdaklar gibi yumuşak dokularda ve sinir sisteminde tekrarlı incinmeler nedeniyle yavaşça ortaya çıkarlar. Kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları, ofiste çalışanlardan endüstri işçilerine, atletlere ve hobi ile uğraşanlara kadar, herkeste görülebilir.

İşle ilgili Kas ve İskelet Sistemi Rahatsızlıkları, iş metotları ile çevrenin neden olduğu ve kötüleştirdiği kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarıdır. Çalışanların fiziksel yeteneklerinin işin fiziksel gereklilikleri ile uyuşmadığı zamanlarda ortaya çıkarlar.

İşle İlgili Kasın İskelet Sistemi Rahatsızlıklarının Diğer Adları - Tekrarlı Gerilme ya da Stres İncinmesi (RSI) - Tekrarlı Hareket İncinmesi (RMI) - Kümülatif Travma Rahatsızlığı (CTD) - Aşırı Kullanma Sendromu - Faaliyetle İlgili Ağrı Sendromu

Çok kuvvet ve sık tekrar gerektiren işlerde çalışanlarda, hafif kuvvet ve az tekrar gerektiren işlerde çalışanlara göre KİH riski 30 kat yüksek bulunmuştur. TEKRARLAMA Aynı hareketi ya da bir grup hareketi aşırı bir biçimde yapma Tekrarlamaya örnekler - Her birkaç saniyede aynı hareketi tekrarlama ya da arka arkaya 2 saatten fazla ve dakikada iki seferden fazla aynı beden parçalarını içeren hareketlerin döngüsel tekrarı Bir işgününde 4 saatten fazla sürekli klavye ya da bir aleti kullanmak Hareketlerin aşırı tekrarı tendonları tahriş edebilir ve sinirler üzerindeki basıncı artırabilir.

STATİK DURUŞ: Aynı pozisyonu koruma ya da belli bir zaman diliminde aynı kas gücünü koruma Çalışanların uzun süreli durduğu statik duruşlar ya da pozisyonlar kaslara zarar verip kan akışını sınırlayabilir.

AŞIRI YÜKLENMELER Kuvvet: Şiddetli bir fiziksel güç harcama. Güç Harcama: Tendonlar vasıtasıyla iletilen ve kaslar tarafından üretilen gerilim. Aşırı kas gerilimi, yorgunluğa yol açabilen maksimum kas yeteneği ile kasları büzebilir ve böylece kaslara ve bağlantılı dokulara zarar verebilir.

TİTREŞİM Tek Bir Noktada Titreşim El ve kol maruziyeti, güç aletleri gibi titreşen nesnelerden kaynaklanır. Titreşen aletlere örnekler Günde 30 dakikadan daha fazla yüksek titreşim düzeyinde titreşen ekipman ve aletlerin kullanımı (Zincirli testere, kriko çekiç, vurmalı aletler, yontan ve perçinleyen çekiç) - Günde toplam 2 saatten daha fazla orta seviyedeki titreşim düzeyinde titreşen ekipman ve aletlerin kullanımı (testere, öğütücüler ve zımparalayıcılar)

Bütün Bir Vücutta Titreşim: Titreşime bütün vücut maruziyeti; forkliftler, vinçler, kamyonlar, otobüsler, metrolar ve uçaklar gibi araçlardan kaynaklanır. Bütün vücut titreşimine, yüksek ya da uzun süreli maruziyet, iskelet kaslarını etkileyebilir ve sırtın alt bölgelerinde ağrıya neden olabilir.

Kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarından nasıl kaçınılır? - Nötral duruşta çalışın Aşırı kuvvet ve tekrarları azaltın - Her şeyi kolayca ulaşılabilecek yerlere ve uygun yüksekliklere koyun - Isısı uygun yerlerde çalışın Statik, desteksiz duruşları ve basınç noktalarını azaltın Uygun kaldırma tekniklerini kullanın ve kaldırma araçlarından faydalanın Zor görevler için yardım isteyin - Kısa aralar verin (micro-breaks), ayağa kalkın, esneyin, görevinizi değiştirin. Konforlu bir çalışma ortamı oluşturun

Ağır işleri organize ederken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir: Ağır iş, işçinin fiziksel kapasitesini aşmamalıdır. Ağır işler gün içine yayılmalı ve arada hafif işler yapılmalıdır. Günlük çalışma içinde istirahat periyotları bulunmalıdır.

Daha kolay taşıma sağlanmalı; Yükün ağırlık merkezi işçiye yakın olacak şekilde planlanmalıdır. Vücudun eğilmesini engellemek için depolama yapılan yer bel hizasında veya daha yukarda olmalıdır,.

SONUÇ Günümüzde hızla gelişen teknoloji her alanda olduğu gibi çalışma yaşamında da önemli değişimleri beraberinde getirmektedir. Bu değişimlerin bir sonucu olarak, üretim sürecinde de hızlı ve yoğun bir makineleşme yaşanmaktadır. Bu hızlı değişim, üretim sürecinde fiilen çalışan insanların yeteneklerini bedensel ve düşünsel açıdan çeşitlendirmekte ve çalışanlar üzerinde önemli baskı yaratmaktadır. Bu durum çalışanın verimliliği üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır. Bu olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması veya etkilerinin minimuma indirilmesi açısından ergonomi büyük önem kazanmaktadır. Bu çerçevede, verimliliği etkileyen faktörlerden birinin ergonomi, başka bir deyişle çalışan ile çalışma ortamı arasındaki uyumu ilgilendiren faktörler olduğunu söyleyebiliriz. Çalışanlara sağlık ve iş güvenliği açısından uygun ve rahat bir çalışma ortamı sağlandığı ölçüde iş gücünün verimi olumlu yönde etkilenecektir.

İş yerinin aydınlatma, havalandırma, sıcaklık, soğukluk ve nem yönünden yeterli olması, kullanılan üretim sisteminin ergonomik açıdan uygunluğu fiziki açıdan ele alınması gereken en önemli unsurlardır. Ergonomi verimliliğe etki eden bir faktördür, fakat tek başına yeterli değildir. Ergonomi verimliliği artırıcı diğer tekniklerle (Psiko-sosyal) beraber kullanıldığı zaman daha etkili sonuçlar vermektedir. İşletme yöneticileri için verimliliği arttırmak Şüphesiz temel bir amaçtır. Verimliliği arttırmanın temel yöntemlerinden birinin de insan kaynaklarını geliştirmek olduğu unutulmamalıdır. Verimlilik için etkinliğin arttırılması öncelikli hedef olmalıdır. Bu amaçla astlara hedefleri iyi anlatabilmek ve benimsetebilmek gerekir. İşletmede hedeflere ulaşma derecesi ne kadar yüksek olursa verimlilik ve karlılıkta o derece yükselecektir.

TEŞEKKÜRLER