ДЕСКРИПТИВНИ ПРИДАВКИ (ПРОДОЛЖЕНИЕ) и ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ (ДЕСКРИПТИВНИ ПРИДАВКИ - ПРОДОЛЖЕНИЕ) В.Прашални придавки – Овие придавки преку прашална форма се обидуваат да ги одредат својствата на именките. Одговорот на прашањето е придавка. Најчесто користени прашални придавки во турскиот јазик се следниве: ne, nasıl, ne gibi, ne biçim, nice, kaç, kaçıncı, kaçar, hangi, ne türlü, и др. Прашалните придавки образуваат прашални реченици: Senin düğün ne gün sona eriyor? Nasıl bir insan yapabilirdi bunu? Bunlar ne biçim sözler? Nice yola gidiyorsun, de bakalım? Fazlaydı ama, ya yaşadıklarım hangi akla mantığa sığardı?

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Во одредени случаи, кога прашалната придавка е дел од некоја декларативна реченица во која прашањето е хипотетичко или со прашањето се сака да се постигне некој друг ефект, а не да се бара одговор, тогаш реченицата не станува прашална: Bu ne biçim adalet, anlayamadım. Kaç kişi geldi bilmiyorum. Внимание: Прашалната придавка “ne” во друг контекст може да има и функција на заменка или прилог.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Г.Неопределени придавки – Неопределените придавки не можат бројот на именката да ја искажат точно, туку само приближно, заокружено, претпоставено, неконкретно. Најчесто користени неопределни придавки се: az, bazı, bir, biraz, birçok, birkaç, birtakım, bütün, çok, çok az, her, herhangi bir, hiçbir, kimi, tüm, и др. Примери: Ama o tam tersine çocuklara çok az şey öğretildiğini söylüyor, az bilgi verilmesinden yakınıyordu. Birdenbire bir adam kalabalığın arasından fırladı. Birçok kişi bu şeyleri farkedemeyebilirdi. Beşiğin tüm çevresi sedef ve altın kakmalı idi.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Именките кои доаѓаат по некои неопределни придавки може да ја добијат наставката за множина. Тоа се следниве придавки: bütün, bazı, birtakım, kimi, tüm, и др. Примери: Bu anda birtakım gürültüler ve sesler duyuldu. Arzu tüm acıların kaynağıdır. Mevlânâ'nın inancı, dünya görüşü bütün dinlerin, bütün bilgilerin üzerindedir. Kulaklarını korkunç birtakım sesler yırttı. Hani, kimi günler dertleşirdik.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Именките кои доаѓаат по неопределената придавка “birçok” не може да ја добијат наставката за множина. Примери за погрешна употреба: Dışarıda bahçede meşaleler yanmış, birçok adamlar koşuyor. Mavi suyun kıyısında birçok gemiler var. Haberini alınca, birçok şövalyeler ve cephanelerle dolu dokuz büyük gemiyi imdat kuvveti olarak göndermişti. Hayatımda birçok şeyleri denedim.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Значи, именките кои доаѓаат по некои неопределени придавки може, а некои не може да ја добијат наставката за множина: bütün insanlar (не може во еднина), birkaç kişi (не може во множина), çoğu çocuklar (не може во еднина), çoğu insan(lar) (може и во еднина и во множина).

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Внимание: Неопределената придавка “bir” не треба да се меша со бројната придавка “bir” која изразува конкретен број. Примери: Bir günde 24 saat vardır. (основна бројна придавка) Bir gün benim olacaksın. (неопределена придавка)

ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ

Во одредени ситуации се чувствува потребата од интензивирање на значењето на придавката. Придавките во турскиот јазик може да се интензивираат на следниве начини: 1.Првите два гласа (консонант и вокал) од придавката се повторуваат напред, потоа се додава еден од помошните консонанти “m”, “p”, “r” или “s” и следи основната придавка која се интензивира. Поради малиот број на интензивирани придавки добиени на овој начин, не може да се одредат правилата за користењето на овие помошни консонанти. Овој начин на добивање на интензивирани придавки најчесто се користи кај придавките кои изразуваат бои, но и во други придавки: be+m+beyaz, bü+s+bütün, ka+p+kara, kı+p+kırmızı, ki+p+kirli, ma+s+mavi, sa+p+sarı, te+r+temiz, ye+m+yeşil, и др.

ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ Примери: Arkadaşma orada olduğunu anlatmak için bembeyaz bir ışık yaydı. Sapsarı yüzlü hasta bir kadın, bir akrabanın, bir arkadaşın evine dönecek. Bir an, bu kapkara bakışlar Aydın'ın üzerinde dolaşmış. Çok güzel, kıpkırmızı bir kız. Üzerinde kipkirli giysiler vardı. Kıskançlığa kapılmamam için büsbütün ilgi gösterir olmuştu bana. Tertemiz kalpli bir kızdı.

ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ Освен овие примери, придавката “ak” образува исклучок, односно интензивирата форма на оваа придавка е: a+p+ak. Причината поради тоа е завршувањето на првиот слог на придавката на консонант, а не на вокал: Altında süt gibi apak bir at vardı. Apak gümüş, sapsarı altın mı öbeklersin eyvah? Apak saçları, yanık yüzü vardı.

ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ Постојат и други интензивирани придавки кои не подлежат на ова правило. Истите се сметаат за исклучоци: çepeçevre, çırılçıplak, sapasağlam, yapayalnız. Примери: Evin etrafında çepeçevre ağaçlarla çevrili zarif bir de bahçe bıraktırmıştı. Resimsiz, dolapsız, dekorsuz çırılçıplak kül rengi duvarlar. Oysa ihtiyar, kaya gibi sapasağlam adamdı! Arkadaşsız, yapayalnız çocuk, onu kuşatan bu basit, saf çevresinde yaşayıp gidiyordu.

ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ 2.Интензивирани придавки се образуваат со повторување на самата придавка. Именката која следи по неа се користи во множина: beyaz beyaz (peynirler), garip garip (insanlar), mor mor (menekşeler), sıcak sıcak (börekler), yüksek yüksek (tepeler), и др. Примери: Avlunun sağlı sollu kapıları açılıp kapandıkça zifiri karanlığa sarı sarı ışık parçaları vuruyor, çamurlar aydınlanıyordu. Anam, oraya sıcak sıcak bir şeyler koydu, daha fena oldu. Bir köşede unutulmuş imbiği ortaya çıkardı ve mavi mavi kabarcıklar çıkararak kaynayan cıva kabını da cesedin yanına koydu.

ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ 3.Интензивирани придавки може да се образуваат со додавање на прашалната партикула “mİ” меѓу придавките кои се повторуваат: beyaz mı beyaz (gelinlikler), güzel mi güzel (yemekler), mavi mi mavi (denizler), yeşil mi yeşil (çimenler), и др. Примери: Siyah, pırıl pırıl, güzel mi güzel arabalar! Ama onlarla güçlü mü güçlü bir ilişki kurdu. Bahçede sevimli mi sevimli kelebek uçuyor.

ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ 4.Интензивирани придавки може да се образуваат и со користење на две придавки со слично значење или со слична структура една до друга: anlı şanlı (tarih), аçık saçık (söz), eğri büğrü (yazı), kırık dökük (eşya), и др. Примери: İki büyük, anlı şanlı imparatorluğun yıkılışının birebir tanıklarıyız. Üstü kapalı iğneli sözler kaçırılmıyor, bunlara açık saçık anlamlar veriliyor. Bostandaki fasulye sırıkları açık seçik bir şekilde gözümün önüne geliyor. Ötekiyse kırık dökük tümceler gevelemeyi sürdürüyor.

ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ 5.Освен интензивирање, некогаш значењето на придавките може да се стесни, да се скрати или да им се намали јачината. Овие придавки се образуваат со следните наставки: /-Cİk/, /-CA/, /-CAk/, /-msİ/, /-mtırak/: uzun bir araba > uzunca bir araba (не толку долга кола), büyük ev > büyükçe ev (не толку голема куќа), tatlı karpuz > tatlımsı karpuz (не толку блага лубеница), sarı renk > sarımtırak renk (не толку жолта боја).

ИНТЕНЗИВИРАЊЕ НА ПРИДАВКИТЕ Примери: İki kanatlı büyükçe bir kapı, geniş merdivenler. Daha sonraları da uzunca bir süre kimselerin falına bakmadığı öğrenildi. İçeri dalıp, büyükçe selvi fidanlarının arkasına gizlendiler. Gür kızıl saçlarını arkasında toplamış güzelce bir kadın kendilerine bakıyordu.

Во долниве реченици најдете ги придавките и кажете ги нивните особини: 1.Ancak o zaman ılık, yapışkan sıvıyı hissetti. 2.Adamın saçlarını keçeleştiren de bu sıvıydı; Rocio'nun yanaklarına, oradan da ağzına doğru akıyordu. 3.Tuzlu bir tadı vardı. 4.Üstünde garip bir ışık huzmesi Alman'ın buruşuk yüzünü aydınlattı. 5.Jeneratörlerin üzerinde kemikleri kırılmış bir halde iki büklüm yatan Phil Chartrukian'ın görüntüsü onu mahvetmişti. 6.Hale'in Kripto'nun derinliklerinde gizlendiği düşüncesi de başını döndürmüştü.

ЗА ДЕНЕС ТОЛКУ.