ПРИДАВКИ

ПРИДАВКИ Зборовите кои ги определуваат именките по разни основи, се нарекуваат придавки. Придавките во турскиот јазик секогаш се користат пред именките: iki gün, beş bardak, sarı bebek, o kız, и др. Ако придавките и именките си ги заменат местата, тогаш се губи синтагмата и придавката станува предикат: Mavi gök. || Gök mavi(dir). Bir kız. || Kız bir(dir). Dişi arslan. || Arslan dişi(dir.)

ПРИДАВКИ Придавките се зборови од именско потекло. Кога не определуваат некоја именка, најчесто и самите се користат како именки: güzel gün, mavi deniz, yumuşak el, и др. Придавките кои се користат како именки, исто како и другите именки, може да ги добијат наставките за падеж, за присвојност и за множина, меѓутоа кога се користат како придавка пред именките, тогаш не може да ги добијат овие наставки. güzeller, maviden, derinden, и др. güzel ev, mavi gök, derin deniz, и др.

ПРИДАВКИ Придавките и именките заедно образуваат атрибутивна (адјективна) група и меѓу нив не може да се стави запирка. Ако се стави запирка меѓу нив, тогаш во реченицата тие зборови се користат како именки: Yaşlı adama bakıyordu. Yaşlı, adama bakıyordu. Една именка може да биде определена од страна на повеќе придавки: Uzun ince bir yoldayım. Karanlık, büyük, korkutucu ve nemli bir evdi.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Според потеклото придавките се делат на: 1) Придавки од турско потекло: ak, biraz, bu, demirden, iki, o, katı, kuru, şu, yaş, yumuşak, и др. 2) Придавки од странско потекло: ahşap, antika, beyaz, çeşit, filân, ihtiyar, mavi, zor, и др. 3) Придавки со мешано потекло: dantel+li, elmaz+dan, maya+lı, и др.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Според својот состав придавките се делат на: 1) Прости придавки – Тоа се придавките без наставки: bir, güzel, eski, o, и др. 2) Изведени придавки – Тоа се придавките добиени најчесто со наставки за номинализација, а поретко и со наставката за ABL: bit-in > büt-ün, gün+lük, tahta+dan, и др. 3) Сложени придавки – Тоа се придавките образувани од најмалку два елементи: açık + göz > açıkgöz, bir + az > biraz, bir + kaç > birkaç, bu + ile > böyle, o + bir > öbür, soğuk + kanlı > soğukkanlı, vurdum + duymaz > vurdumduymaz, и др.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Според својата служба придавките се делат на две големи групи: 1. Качествени (квалитативни) придавки – Тоа се придавките кои ги определуваат именките по форма, состојба, движење, боја или некоја друга трајна особина. Овие особини може да се перцепираат со сетилата: büyük (masa), mutlu (nine), tuhaf (kız), kırmızı (gül), и др. Примери: Büyük çocukların karışmasına canım sıkıldı. Mavi ve mor ipekli giysileri içindeydiler. Mutlu bir aile toplantısının neşesini yaşıyordu.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Еден дел од качествените придавки се образувани со деноминативни наставки за номинализација (/-CA/, /-Cİk/, /-lİ/, /-lİk/, /-sİz/, и др.): güzelce (araba), küçücük (ev), kararlı (adam), ormanlık (arazi), yağsız (et), и др. Примери: Bunca ağırlığın altından nasıl kalkacağını bilemiyor. Omuzlarında incecik ipek şallar vardı. Biraz güvensiz bir yer olarak göründü gözüne.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Качествени придавки може да се добијат и кога на придавките кои изразуваат бои ќе им се додаде некоја од наставките /-msİ/ или /-mtırak/ и на тој начин се добиваат нови придавки кои изразуваат приближни бои: kırmızımsı, mavimsi, sarımsı, sarımtırak, yeşilimsi, yeşilimtırak, и др. Примери: Ekranından yayılan yeşilimsi ışıkla mutfak aydınlanmıştı. Buruşmuş, mavimtırak damarları belirmiş… Beyazımtırak olan sahili ve denizi bir bakışta kucaklamak olasıydı.

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Од друга страна, кога наставката /-msİ/, а поретко и наставката /-mtırak/, ќе се додаде на некоја именка, тогаш се добиваат придавки со слично значење како и именката на која доаѓаат: Darian rahibi jelatinimsi bir umutla karışık ve yumuşak, ipeksi bir kabullenişle sarmaladı. Yaklaştıklarında, onlara berrak, kristalimsi bir mutluluk gönderdi. Taşın içinden alevimsi bir ışık çıkmıştı. Büyüklemesine, fenamtırak, büyük teşekkürler sunarım...

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Кога се реферира на материјалот од кој е направен предметот (именката), тогаш може да се образуваат придавки со наставката /-DAn/, како и без наставка: altın (maske), elmas (yüzük), demirden (soba), и др. Примери: Ne gariptir ki, telefon kabloları birçok ülkede hâlâ odundan direkler aracılığıyla yapılır. Efsaneye göre, At Meydanı'nda bulunan Dikilitaş'ın dibinde bakırdan tılsımlı bir el varmış. Elmas yüzüklü, altın bileziklerle süslü bir el…

КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПРИДАВКИТЕ Качествените придавки се наоѓаат со поставување на прашањето „како?“ (“nasıl?”, “nice?”) на именката. Siyah kalem. => Nasıl kalem? => Siyah (прид.) Еден мал дел од качествените придавки се образуваат со наставките за деминутив: azıcık (su), küçücük (kız), şu kadarcık (bir şey), и др. Примери: Kralın da görünüşüne çıkan bir adamın azıcık bir cesareti vardır. Küçücük başı göğsüne doğru eğilmişti.

Најдете ги придавките во долниве реченици: Bir gün ceketinin söküğünü dikmişti; küçücük başı göğsüne doğru eğilmiş, kıvırcık saçlarla elbisenin çizgisi arasından ensesinin yumuşaklığını çok yakın bir şey gibi seyretmişti. Bir saniye içinde o hiç sevmediği, antipatik yüzlü mahalle doktoru, gözlerinin önünden geçti. Bu gece bu küçük evdeki korkuyu, telaşı bilemezdi.

Најдете ги придавките во долнава реченица: Bir yığın küçük mikrop, basil diye anılan, hususi aletlerle gösterilen, ince, sırça tüplerde, kıl borularda hapsedilen, cins cins hayvana aşılanan, böylelikle üretilen, yasaması, çoğalması için hususi vasıtalar aranan, sıcaklıklar, soğukluklar bulunan, etrafındakilerden ayırmak, hakiki, küçük, gözle görünmez hüviyetlerinde yakalamak için bir yığın tecrübeye girişilen, en akla sığmaz şekillerde boyanılan, kırmızı kandan derece derece, kirli yeşile doğru giden mayilerde muhafaza edilen varlıklar, onların şartları vardı; ve bu mahluklarla beraberinde taşıdıkları bu şartlar, bu otuz dokuzla kırk arasındaki sıcaklık derecesini, hayatla ölümün arasında bizim coğrafyamızdan çok ayrı bir iklim, çok hususi bir yükseklik, boğucu, çürütücü bir bataklık, binlerce metre yüksekliklerde duyulan bir hava darlığı, bilinmeyen gazların terkibiyle kaynaşan bir volkan ağzı gibi bir şey yapmıştı.

Најдете ги придавките во долниве реченици: Cüce bir kadın olmanın getirdiği ağır yükü taşımayı öğrenirken, kendisine benzemeyen, bu büyük, sağlıklı, yakışıklı insanların duygularına hiç aldırmamayı, kendisinin bile fark etmediği gizli bir intikamı, o insanlara hiç önem vermeyerek almayı öğrenmişti. Her akşam bu odaya isteksizce, homurdanarak, öfkeyle giren kocasına isteklerini yaptırmanın yolunu da biliyordu, kocasının asabi gerginliğini basit bir soruyla çözerdi genellikle, gene aynı soruyu sordu.

ЗА ДЕНЕС ТОЛКУ.