İlaçlarIn Toksİk Etkİlerİ

İLAÇLARIN TOKSİK ETKİLERİ Toksik etki, ilaç uygulandıktan sonra organizmada görülebilecek istenmeyen etkidir. Toksik etkiler hafif reaksiyonlarla başlayıp, ölüme kadar gidebilen etkilerdir.

İlaçlar, istenilen yararlı etkileri yanında birçok zararlı etkilere de neden olurlar. Hiçbir ilacın tek bir etkisi yoktur. İlacın kullanım amacı dışındaki etkileri yan etkiler diye adlandırılır. Yan etkisi olmayan ilaç yoktur.

İlaçların Toksik Etkileri Yalın Toksik Etki Özel Toksik Tesirler İlaç Allerjisi Dayanıksızlık (Aşırı Duyarlılık) Reaksiyonları İdiyosenkrazi

I- YALIN TOKSİK TESİRLER Doza bağlı olarak şekillenebilen ve öngörülebilir yan etkilerdir. Kendi içerisinde 3 e ayrılır. Fonksiyonel (farmakodinamik) toksik etkiler Biyokimyasal Toksik Etkiler Yapısal Toksik Etkiler

Fonksiyonel (farmakodinamik) Toksik Tesirler Bir ilacın hastanın yararına bazı hastalık hallerini fizyolojik sınırlar içerisinde getirirken bazı istenmeyen etkiler oluşturmasıdır. Örneğin: Atropin’in mide barsak motilitesini azaltırken ağızda kuruluk meydana oluşturması gibi. Motilite: Hareket edebilme yeteneği, hareket gücü, hareketlilik

Biyokimyasal Toksik Tesirler İlaçların klinikte rutin olarak ölçülebilen biyokimyasal değerlerde meydana getirdikleri değişikliklerdir.

Yapısal Toksik Tesirler İlaçların doku ve hücre düzeyinde yaptıkları morfolojik bozukluklarla kendini gösteren toksik tesirlerdir. En fazla karaciğer ve böbreklerde oluşurlar. Örneğin; tetrasiklinler ve eritromisin karaciğer hücrelerine zararlı etki oluşturarak akut hepatit tablosunun ortaya çıkmasına nenden olabilirler. Sülfanamidler de böbreklere etki ile akut glomerülonefrit oluşturabilirler.

II- ÖZEL TOKSİK TESİRLER Hücre çekirdeği düzeyinde oluşan ve genellikle kalıcı nitelikte olan toksik tesirlerdir. Özel toksik tesirlerde 3 e ayrılmaktadır. 1- Mutojenik (genotoksik) Etki 2- Karsinojenik (onkojenik) Etki 3- Tetrojenik Etki

Mutojenik (genotoksik) Etki İlaçların hücre DNA sın da yaptıkları kalıcı değişiklerdir. Mutajen: Mutasyona neden olan etken Mutant: Mutasyon sonucu olan yapı Mutojenik ilaçların çoğu karsinojenik ve teratojenik etkilere de sahiptir, üremeyi de bozarlar.

Karsinojenik (onkojenik) Etki Vücuttaki hücrelerin yeterli derecede farklılaşmaya uğramadan, kontrolsüz ve hızlı bir şekilde bölünmeleri ile kendini gösteren patolojik duruma kanser (karsinoma) adı verilir. Kanser oluşturan maddelere (kanserojen) denir.

Kanser oluşumuna neden olan faktörler; Antineoplastik ilaçlar Halojenli hidrokarbonlar Aflatoksinler Nitrozaminler Ultraviole ışınları Asbest Ağır Metaller (arsenik, civa, kadminyum) Sigara Petrol ürünleri Uzun süreli kullanılan steroidler

Teratojenik Etki Hamilelik esnasında kullanılan ilaçların fetusta oluşturduğu yan etkilere teratojenik etki adı verilmektedir. Teratojenezis oluşturan etkene teratajen adı verilir. Günümüzde bir çok ilacın teratojenik etkileri belirlenmiş durumdadır.

Hamilelikte kullanıldığın fetuste etki oluşturabilecek başlıca maddeler; Morfin ve türevleri, Antineoplastik ilaçlar, Psikotrop ilaçlar, Fenitonin, Karbamazepin, Projestinler, Dietilstilbestrol, Tiyoüre bileşikleri,insektisidler, ALKOL_SİGARA Mebendazol, Kinin, Streptomisin, Varfarin, Penisilamin vs.

Teratojenik etken; Embriyonun ölümüne, Bebeğin zamanından önce veya ölü doğmasına, Bebek, bazı organları deformasyonlu (Yarık dudak, yarık damak) olarak doğmasına neden olur.

III. İLAÇ ALERJİSİ İlaç uygulamalarında alerjik reaksiyonlar sıklıkla görülebilmektedir. Alerjik reaksiyon kişinin ilaçla ilk temasında ortaya çıkmaz. Antikor yapılması veya dokuda lenfositlerin oluşumu için 10-12 günlük bir sürenin geçmesi gerekir. Hafif bir fenalık duyumsamasından ölüme kadar giden, değişen şiddette reaksiyonlardır. İlaç alerjisinde en ciddi durum anaflaktik şoktur.

ANAFLAKTİK ŞOKA ÖZGÜ BELİRTİ VE BULGULAR Yüzde kızarıklık, kaşıntı, yanma hissi, Yaygın ürtiker, yaygın selülit Dilde ve dudakta; vücutta şişlik Siyanoz Göğüste sıkışma hissi Hapşırma, öksürük Wheezing (daralmış soluk yolundan geçen havanın ıslık şeklinde duyulması) Baygınlık hali, baş dönmesi, koma

Adrenalin Antihistaminikler Glukokortikoidler Anafilaktik şok, İLAÇ ALERJİSİNİN KLİNİK TİPLERİ Anafilaktik şok, Temas dermatit Serum hastalığı, Ateş, Foto alerjisi, Nefropati, interstisyel pnömoni, bronkospazm, Anjiyoödem, Ürtiker vs. Kan basıncında düşme, hipovolemi, Bronkospazm Asfeksi, Aritmiler, Kaşıntı TEDAVİ Adrenalin Antihistaminikler Glukokortikoidler

IV- DAYANIKSIZLIK REAKSİYONLARI (AŞIRI DUYARLILIK) Kişide var olan bir hastalık hali nedeniyle ilacın belirli etkilerine normal kişilerden daha duyarlı bulunması sonucu ortaya çıkan istenmeyen reaksiyonlardır.

V. İDİYOSENKRAZİ İlaç uygulandıktan sonra ortaya çıkan bozukluğun tabiatının ne olduğu belli değilse bu duruma idiyosenkrazi adı verilir. Yani bu reaksiyonun yapısı ve nedeni belli değildir.

AKUT İLAÇ ZEHİRLENMESİ TEDAVİSİ

Zehir danışma merkezi 0 800 314 7900 0 312 433 7001 ve 0 312 435 5680/1292 Fax: 0 312 433 70 00 www.rshm.saglik.gov.tr/bolumler/bolumdetaylari/zehir/danisma.html zehir@saglik.gov.tr

AKUT ZEHİRLENMEDE TEDAVİ ABSORBSİYONUN ENGELLENMESİ Kusturma Mide yıkama Absorbsiyonun yavaşlatılması Barsakların boşaltılması SEMPTOMATİK VE DESTEKLEYİCİ YÖNTEMLER Solunumun sürdürülmesi Dolaşım Kontrolü Konvülsiyonların önlenmesi Ağrının kontrolü ANTİDOT Absorbe edilmiş ilacın Eliminasyonunu Hızlandırma

KUSTURMA Kusturma için 15-30 ml dozunda ipeka şurubu verilir. 15-20 dakika içinde hasta kusar. Kusma olmazsa 0.1 mg/kg dozunda apomorfin s.c. (cilt altına) enjekte edilir. 5 dakika içinde kusma oluşur.

HASTA KUSTURULMAZ Hasta bilinçsizse, konvülsiyonlar varsa, zehirlenme korozif (yakıcı) zehirlerle veya gazyağı, benzin gibi solunum yollarına kolaylıkla kaçabilen maddelerle olmuşsa hastada öğürme refleksi kaybolmuşsa. HASTA KUSTURULMAZ

Cilt altına enjekte edilen ilaçların toksik etkisi ortaya çıktığı zaman veya zehirli hayvan sokmalarında absorbsiyonu yavaşlatmak amacıyla etkenin girdiği yerde turnike uygulanmalıdır

Mide Yıkama Eğer kusturma yapılamazsa gastrik lavaj (mide yıkama) yapılır

Absorbsiyonun yavaşlatılması Mideden barsaklara geçmiş olan maddelerin emilimini engellemek için yapılır. Lokal antidotlar uygulanır. Aktif Kömür

Soru 1. İlaçların veya radyasyonun hücre çekirdeğinde DNA moleküllerinde oluşturduğu kalıcı yapı değişikliklerine ne ad verilir? A) Mutasyon B) Bağımlılık C) Teratojen D) İdiyosenkrazi E) Alerji

Soru 1. İlaçların veya radyasyonun hücre çekirdeğinde DNA moleküllerinde oluşturduğu kalıcı yapı değişikliklerine ne ad verilir? A) Mutasyon B) Bağımlılık C) Teratojen D) İdiyosenkrazi E) Alerji

Soru 2: İlaç alerjisinde en tehlikeli klinik durum hangisidir? A) Temas dermatiti B) Anaflaktik şok C) Fotoalerji D) Lokal anaflaksi E) Ürtiker

Soru 2: İlaç alerjisinde en tehlikeli klinik durum hangisidir? A) Temas dermatiti B) Anaflaktik şok C) Fotoalerji D) Lokal anaflaksi E) Ürtiker

Soru 3. Ağız yolu ile olan zehirlenmelerde hangi durumlarda kusturma önerilmez?

Soru 3. Ağız yolu ile olan zehirlenmelerde hangi durumlarda kusturma önerilmez? Hasta bilinçsizse, konvülsiyonlar varsa, zehirlenme korozif (yakıcı) zehirlerle veya gazyağı, benzin gibi solunum yollarına kolaylıkla kaçabilen maddelerle olmuşsa hastada öğürme refleksi kaybolmuşsa.

Soru 4. Anaflaktik şok ne demektir Soru 4. Anaflaktik şok ne demektir? Tedavisi için hangi ilaçlar kullanılır?

Soru 4. Anaflaktik şok ne demektir Soru 4. Anaflaktik şok ne demektir? Tedavisi için hangi ilaçlar kullanılır? Hafif bir fenalık duyumsamadan ölüme kadar giden, değişen şiddette reaksiyonlardır. Kan basıncında düşme, hipovolemi, bronkospazm, asfiksi, aritmiler, ürtiker, anjiyoödem, kaşıntı olabilir. Tedavisi için adrenalin, antihistaminikler ve glukokortikoid ilaçlar verilir.