Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir? Günümüzde önemli halk sağlığı sorunu olarak karşımıza çıkan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), 7 yaşından önce başlayan ve bireyin gelişim düzeyine uygun olmayan, dikkati toplama ve sürdürme, aşırı hareketlilik ve ataklıkla karakterize edilen yaşam boyu devam eden bir sorundur.

Bu sorun, gelişimsel olarak üç temel alanda problem oluşturmaktadır Bu sorun, gelişimsel olarak üç temel alanda problem oluşturmaktadır. Bunlar; Dikkat süresi kısalığı, Kendini kontrol etmede güçlük çekme, Davranışlarda ya da düşüncelerde ataklık ve huzursuzluk olarak görülmektedir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun Temel Özellikleri Nelerdir? Yönergeleri takip etmede çok güçlük çekiyor. Ders dinlerken başka bir evrende gibi görünüyor. Okuma etkinliklerinde sıra ona geldiğinde hiçbir zaman doğru yeri bulamıyor.

DEHB’nin belirtileri bireyden bireye farklılık göstermesine rağmen, temelde sorunlar aynıdır. Bu çocukların yaş ve zekâ düzeyine göre dikkat süreleri daha kısa olmaktadır. Dikkati, hem ilgili hem de ilgisiz uyaranlar dağıtmaktadır. DEHB’de “dikkatin odaklanamaması” en sık karşılaşılan sorundur. Bu sorunu olan çocuklar, uyaranların hepsini eşit düzeyde algılamaktadır. Bu nedenle belirli bir işle uğraşırken başka bir uyarıcı dikkatini kolayca dağıtmaktadır. Bu yüzden DEHB olan çocuklar, yaptıkları işleri yarım bırakmakta ve uğraştığı etkinliği bitirmeden diğerine geçmektedirler. Bu çocukların dikkat süreçleri de günden güne değişiklik göstermektedir. Bazı günler işlerinin tümünü belirli zaman süresinde bitirebilirken başka bir günü hiçbir şey yapmadan geçirebilmektedirler. Ayrıca evde bilgisayar oyunlarında şampiyon olabilirken, sınıfta dikkati odaklama da sorunları vardır. Çocukların dikkat süresi ve yoğunluğunda ortama ve uyarana bağlı etmenler, önemli rol oynamaktadır.

Dikkat Eksikliği Bozukluğu olan çocukların; Bireyin yaşına ve gelişim düzeyine göre dikkat süresi ve yoğunluğu azdır, Dikkatin bir noktaya toplamasında zorluk çekerler, Dış uyaranlar dikkati kolayca dağıtır, Unutkanlıkları vardır, Eşyaları veya oyuncaklarını çok sık kaybederler, Organizasyon ve uyum sürecinde yaşanılan problemlerden dolayı genel bir dağınıklık ve düzensizlikleri vardır, Gün içinde sık sık hayallere dalarlar, Yönergeleri dinleme ve izlemede zorluk çekmedirler.

Hiperaktivite (Aşırı Hareketlilik) Bir motor takılmış gibi sürekli hareket halinde. Sınıf içerisinde yanındakiyle sürekli konuşuyor. Uyarılana kadar kalemi ile sürekli tempo tutuyor.

Aşırı hareketlilik sorunu olan çocuklar yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında, enerjileri hiç bitmeyecekmiş görünümündedirler. Keyfi ve amaçsız davranışlarını, bitmek tükenmek bilmeyen bir enerjiyle sürdürürler. Bu çocuklar her zaman düz duvara tırmanır gibi hareket eder ve dağınık, dökük saçık bir görünüm sergilerler. Bu durum çoğu zaman anne-babaları ve öğretmenleri çaresizliğe sürüklemektedir.

Hiperaktivite/Aşırı hareketlilik -Hareketlilikte davranış, uyumlu ve devamlı niteliktedir. -Hareketlilik, belli bir amaca yöneliktir.- Ortam sınırlayıcı ve dikkati yoğunlaştırmak gerekiyorsa, çocuğun hareketliliği azalır. -Kaygılı çocuklarda hareketlilik ortama yöneliktir. Stresli durumlarda hareketlilikleri artar. Hiperaktivite/Aşırı hareketlilik -Davranış keyfi ve amaçsızdır. -Çocuklar tepkilerini kontrol altına alamazlar ve kontrolsüz bir hareketlilik sergilerler. -Ortam sınırlayıcı ve dikkati yoğunlaştırmak gerekiyorsa, çocuğun hareketliliği artar. -Aşırı hareketli çocuklar heyecan verici ortamlarda sakinleşirken, normal durumlarda hareketlilik düzeyleri artar.

Ataklık/Dürtüsellik Yapacağı işin sonunu düşünmeden hareket eder. Aklına geleni hemen yapar. Sırasını beklemede zorluk yaşar, Konu anlatılırken ilgisiz bir soruyla sınıfın dikkatini dağıtır.

Ataklık/dürtüsellik, bireyin kendini kontrol etmede sorun yaşaması ve sonunu düşünmeden harekete geçmesidir. Bu çocuklar; aktif, kendiliğinden hareket eden, canlı ve doğal, kontrolsüz, dağınık, aceleci, isteklerini erteleyemeyen, sohbet sırasında söz kesen, düşündüğünü hemen yapan, aklına geleni geldiği anda söyleyen, sırasını beklemekte güçlük çeken ve plansız bireyler olarak tanımlanırlar. Bu çocukları disipline etmek zordur ve iyi dinlemedikleri için ne istendiğini de bilemezler.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğuna Eşlik Eden Diğer Davranış Özellikleri Nelerdir? Düzensizlik Sınıf içerisinde ihtiyacı olan malzemeleri bulamıyor. Sınıf içi ödevlerini yaparken önce kâğıdını bulamıyor sonra bulduğu kalemini bırakıp başka kalem arıyor daha sonra kalemini açmak için zaman harcıyor bu hep böyle devam ediyor. Sırası karışık olduğu için aradığı hiçbir şeyi bulamıyor.

Sosyal Becerilerde Yetersizlik Çok yalnız, hiç kimse ondan hoşlanmıyor. Bazen sınıf içerisindeki ödevlerini özellikle teneffüste dışarı çıkmamak ve reddedilmekten sakınmak için bitirmediğini düşünüyorum. Sınıf arkadaşı onu istemediğinde çok acı çekiyor. Gerçek problemi, kurallara uygun oyun oynayamamak

Saldırgan Davranışlar Yetişkinlere karşı çok saygısız davranıyor. Bu nedenle bir çok kez disiplin uyarısı aldı. Bu çocuğun olduğu yerde mutlaka bir sorun çıkıyor. Çevresindeki her şeye zarar veriyor. Her teneffüste en az bir kişiyle kavga ediyor. Olumsuz Benlik Algısı Başarısız olacak endişesiyle etkinliklere katılmıyor. Yaptığı işi hiç uğraşmadan kolayca bırakıyor. Kendini yetersiz hissediyor

Heyecan Arayışı Bu çocuk limitleri zorlamayı seviyor. Derste çoğu zaman elinde bir oyuncak ya da materyalle oynarken görüyorum. Daima dikkat ve heyecanın merkezi olmak istiyor.

Dalgınlık/Uyku Hâli Bedeni sınıfta fakat aklı nerede bilinmiyor. Sanki başka bir evrendeymiş gibi davranıyor. Ders esnasında zaman zaman uykuya daldığını görüyorum.

Bellek Sorunları Aynı anda iki işi yapması istendiğinde sorun yaşıyor. Söylenenler bir kulağından girip öteki kulağından çıkıyor. Bir ders öncesi anlatılanları bile hatırlamıyor. Israrcı Tutum İpuçlarını yorumlamakta zorlanıyor. Aynı konu hakkında milyonlarca soru sorabilir. Aklına bir fikir geldiğinde onu yapmadan duramıyor.

Tutarsızlık Başarısı çok değişken. Aynı dersin sınavlarından bir iyi bir kötü sonuç alıyor. Bir gün ev ödevlerini tam yaparak getirirken ertesi gün hiç birini yapmıyor. Ondan ne bekleyeceğimi bilemiyorum. Koordinasyon Güçlükleri Oyunlara seçilen, sonuncu kişi oluyor. Yazısı çok kötü. Sık sık sakarlık yapıyor.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir? Psiko-sosyal Etmenler İlk çocukluk dönemindeki eğitim hataları, Aşırı beklenti (çocuktan yapabileceğinden fazlasını bekleme) Korkulu olma, Az ya da yanlış motivasyon, Gelişim krizleri, Olumsuz yaşam şartları, Biyolojik ve Genetik Etmenler Beyin zedelenmesi Genetik etkenler Beyindeki yapısal ve işlevsel anormallikler Biyokimyasal değişimler Merkezi sinir sistemindeki yapısal ve işlevsel bozukluklar

Tanı Ölçütleri Dikkatsizlik Çoğu zaman ayrıntıya dikkat etmede başarısızdır veya okulla, işiyle ilgili ya da başka etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar. Çoğu zaman görevlerinde ve oyun etkinliklerinde dikkatini sürdürmede güçlük çeker. Çoğu zaman kendisiyle doğrudan konuşulduğu zamanlar dinlemez görünür. Çoğu zaman yönergeleri başından sonuna kadar takip etmez ve okul ödevlerini, görevlerini, sorumluluklarını çalıştığı yerde bitirmez. (Bitirememesinin nedeni karşıt tepki göstermesi veya yönergeleri anlamakta başarısız olması değildir).

Çoğu zaman görevleri veya etkinlikleri organize etmekte güçlük yaşar. Çoğu zaman uzun süreli bilişsel çaba gerektiren görevlerden (okul veya ev ödevleri gibi) kaçınır, hoşlanmaz veya gönülsüzce yapar. Çoğu zaman görevleri veya etkinlikleri için gerekli şeyleri (oyuncak, okul ödevi, kalem, kitap veya araçlar) kaybeder. Çoğu zaman dış uyarıcılar kolaylıkla dikkatini dağıtır. Çoğu zaman günlük işlerini unutur. (Çocuğun “dikkatsizlik” semptomlarından altısı ya da daha fazlasını, en az altı aydır uyumsuzluk yaratacak ve gelişim düzeyine uygun olmayan şekilde göstermesi gerekir)

Hiperaktivite Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur. Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar. Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır. Çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. Çoğu zaman hareket hâlindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır. Çoğu zaman çok konuşur.

Ataklık (impulsivite) Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevabını yapıştırır. Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır. Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer. (Örnek: Başkalarının konuşmalarına ya da oyunlarına karışır). (hiperaktivite-ataklık belirtilerinden altısı ya da daha fazlasını, en az altı aydır uyumsuzluk yaratacak ve gelişim düzeyine uygun olmayan şekilde göstermesi gerekir) Çocukta yukarıda yer alan tanı ölçütlerinin yanı sıra; Belirtilerin 7 yaşından önce başlaması Belirtilerden kaynaklanan bazı sorunların iki ya da daha fazla ortamda (okul/iş ve ev) görülmesi, Bu belirtilerden aile ve öğretmenin şikâyetçi olması Belirtilerin 6 ay boyunca devam etmesi, Yaygın gelişimsel bozukluk, zihinsel ve gelişimsel yetersizlik ve diğer psikolojik bozuklukların olmaması, İşitme ve görme yetersizliklerinin olmaması gerekmektedir.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER Hazırlayan : Rehber Öğretmen Ebru KARAKAYA